Christian Gottlieb Friedrich Witte
Christian Gottlieb Friedrich Witte (ur. 12 stycznia 1802 w Rotenburgu (Wümme) w Niemczech, zm. 5 listopada 1873 w Utrechcie w Holandii) – niemiecko-holenderski organmistrz. Uważany jest za jednego z najważniejszych budowniczych organów XIX wieku w Holandii. Do dziś zachowała się duża liczba instrumentów, które zbudował będąc jedynym właścicielem firmy J. Bätz & Co.
Życiorys edytuj
Urodził się jako czwarte i najmłodsze dziecko pastora Johanna Nikolausa Witte (1762–1817) i jego żony Sophii Dorothei Friederiki Witte z domu Caulier (1768–1824)[a]. Miał brata Johanna Nicolausa Christiana (1796–1861) i dwie siostry: Sophię Dorotheę Friedericę (1793–1862) i Elisabeth Catharinę Ernestine Amalie (1799–1864). Wychowywany był do zawodu kaznodziei, ale od młodości przejawiał zainteresowanie rzemiosłem. Podczas podróży do regionu Harz zetknął się z lokalną kulturą organową, co rozbudziło w nim zainteresowanie budową organów. W wieku 15 lat rozpoczął naukę w zawodzie budowniczego organów u królewskiego organmistrza Christiana Bethmanna w Hanowerze. W wolnym czasie zajmował się muzyką, przyrodą i rysunkiem. Pracując w katedrze w Brunszwiku poznał Ernsta Chladniego, którego wynalazki i badania dotyczące akustyki wzmocniły jego pasję związaną z organami. Po zakończeniu edukacji, w 1824 wyruszył w podróż w poszukiwaniu pracy i zebrania doświadczenia w zakresie organmistrzostwa, na południe Niemiec, do Szwajcarii, Holandii i Francji. Za cel postawił sobie założenie własnego warsztatu organowego w Niemczech. Podczas sześciotygodniowej wyprawy rozpoczętej w Achim, gdzie mieszkał jego brat, przez Frankfurt nad Menem i Holandię, odwiedził wielu producentów organów i instrumentów muzycznych, nie otrzymując żadnej oferty pracy. W Utrechcie poznał organmistrzów Abrahama Meere i Jonathana Bätza (wnuka JohannaBätza), ale nie nawiązali jeszcze wtedy współpracy. Podróżując przez Goudę, Lejdę i Delft dotarł do Amsterdamu, gdzie za namową organmistrza van den Brinka, w czerwcu 1824 zatrudnił się w warsztacie organowym Tewesa. Dwa lata później przeniósł się do firmy „J. Bätz & Co”, prowadzonej wówczas w trzecim pokoleniu przez braci Jonathana i Johana Martina Willema Bätzów w Utrechcie. Po odejściu drugiego z braci, w 1833 został wspólnikiem pierwszego, a po jego śmierci w 1849 przejął firmę na własność i – nie zmieniwszy jej nazwy – zarządzał do końca życia.
Rodzina edytuj
W 1839 poślubił Paulinę Dorotheę Antoinettę Lagers (1810–1884), córkę luterańskiego pastora Georga Hendrika Lagersa, urodzonego w Hamburgu, mieszkającego od 1787 w Holandii, i jego drugiej żony Johanny Marii z domu Bätz. Rodzina Lagerów poznała Witte’a podczas pracy nad organami zbudowanymi przez Bätza w kościele Lutra w Amsterdamie, gdzie pracował pastor Lagers. Witte postanowił związać swoje życie z Utrechtem i zaczął uważać się za Holendra. Z małżeństwa urodziło się sześciu synów, z których najstarszy, Johan Frederik Witte (1840–1902), był z wykształcenia organmistrzem; po śmierci ojca w 1873 przejął firmę prowadził ją do końca życia.
W nekrologu Johanna Frederika Wittego z 15 lutego 1902 w czasopiśmie „Weekblad voor Muziek”, organmistrz M. Maarschalkerweerda napisał: „Jest pewne, że tak długo, jak będzie istniała sztuka budowy organów, nazwa firmy Bätz, a zwłaszcza pana Wittego, ojca i syna, pozostaną w chwalebnej pamięci wszystkich, a obecni i przyszli budowniczowie organów, będą musieli przyłączyć się do mnie w hołdzie, jaki należny jest prawdziwej sztuce, na który zmarły artysta tak bardzo zasługuje”[1].
Sławę zyskał także jego drugi najstarszy syn Georg Hendrik Witte (1843–1929), który w latach 1871–1911 pracował jako dyrektor muzyczny w Essen. Jego braćmi, którzy pozostali w Holandii, byli Johann Christiaan (1845–1909), Rudolf (1847–1847) i Rudolph (1850–1905). Ostatnim holenderskim potomkiem Christiana Gottlieba Friedricha Wittego był Paul Christiaan Witte (1884–1969), syn Rudolpha Witte’a. Wszyscy pozostali żyjący potomkowie osiedlali się w Niemczech.
Praca edytuj
W latach 1850–1873, firma „J. Bätz & Co” pod zarządem Wittego wybudowała około pięćdziesięciu nowych organów. Witte stawiał wysokie wymagania w zakresie materiałów i obróbki. Miał konserwatywne, oparte na tradycji podejście do jakości. Z nowinek technicznych korzystał dopiero wtedy, kiedy były sprawdzone i wypróbowane przez innych. Wiele zbudowanych przez niego instrumentów przetrwało do dziś.
Trendy konstrukcja organów w XIX wieku odpowiadały wymaganiom muzycznym kościołów protestanckich, którymi przede wszystkim było akompaniowanie śpiewowi wiernych. O dyspozycji decydowała wielkość kościoła i dostępne środki finansowe. Z wyjątkiem zamówienia od Paramaribo w Surinamie, ówczesnej kolonii holenderskiej, firma „J. Bätz & Co” obsługiwała wyłącznie rynek holenderski. Ze względu na ewangelicko-luterańskie pochodzenie rodzin Bätz i Witte, do najważniejszych klientów należały wspólnoty protestanckie.
Dzieła edytuj
W wykazie znajdują się organy firmy „J. Bätz & Co”, które zostały wykonane w latach 1850-1873. W tym czasie Christian Gottlieb Friedrich Witte był jedynym właścicielem firmy (od 1868 roku wraz z synem i wspólnikiem Johanem Frederikiem Witte)[2][3].
| Rok | Miejscowość | Budynek | Uwagi |
|---|---|---|---|
| 1850 | Rotterdam (Holandia) | Zuiderkerk | Zniszczone w 1940 |
| 1851 | Hoorn (Holandia) | Grote Kerk (Hoorn) | Spłonęły w 1878 |
| 1851 | Zederik (Holandia) | Hervormde Kerk (Ameide) | Spłonęły w 1953 |
| 1852 | Buren (Holandia) | Sint-Lambertuskerk (Buren) | [4] |
| 1853 | Gorinchem (Holandia) | Grote Kerk (Gorinchem) | Po gruntownej renowacji przeprowadzonej przez Pels & Van Leeuwen przywrócono je do pierwotnego stanu i oddano do użytku 4 lutego 2012 |
| 1854 | Graft-De Rijp (Holandia) | Grote Kerk (De Rijp) | Znak firmowy „Bätz & Co, organmakers van ZM den koning” |
| 1854 | Leerdam (Holandia) | Grote Kerk (Leerdam) | |
| 1854 | Dordrecht (Holandia) | Nieuwe Kerk | Od 1966 w Grote Kerk, wTiel, przy zachowaniu obudowy |
| 1855 | Delfshaven (Holandia) | Oude Pelgrimvaderskerk | |
| 1856 | Lejda (Holandia) | Remonstrantse Kerk | Zniszczone w 1978 |
| 1856 | Loosduinen (Holandia) | Abby Church (Loosduinen) | Prospekt Reichnera (1780/1791) |
| 1857 | Delft (Holandia) | Oude Kerk (Delft) | |
| 1857 | Kralingen (Holandia) | Hervormde Kerk | Zainstalowane ponownie w 1911 w Gereformeerd Kerk w Vlaardingen, zachowując obudowę. Przeniesione do Maranatha Kerk w Vlaardingen w 1961 roku. Oryginalna obudowa zaginęła. |
| 1858 | Beusichem (Holandia) | Hervormde Kerk (Beusichem) | |
| 1858 | Binnenmaas (Holandia) | Puttershoek Dutch Reformed Church | |
| 1858 | Rotterdam (Holandia) | Paradijskerk (Rotterdam) | Organy zbudowane przez M. Verhofstada (1720–1721); restaurowane w latach 1827 i 1857 przez firmę Bätz. W ramach budowy nowego kościoła w 1910 roku organy przeniesiono do nowego Paradieskirche (Nieuwe Binnenweg). |
| 1858 | Amersfoort (Holandia) | Oud-katholieke St. Georgiuskerk | Sprzedane w 1977 roku i zastąpione organami Augusta Gerna. |
| 1859 | Rotterdam (Holandia) | Kościół Laurencjusza i Marii Magdaleny | Zniszczone w 1944 |
| 1859 | Ophemert (Holandia) | Hervormde Kerk (Ophemert) | |
| 1860 | Putten (Holandia) | Oude Kerk (Putten) | |
| 1860 | Spijkenisse (Holandia) | Dorpskerk (Spijkenisse) | Zniszczone i przywrócone w 1934, bez oryginalnego prospektu |
| 1860 | Bunschoten (Holandia) | Hervormde Kerk (Bunschoten) | |
| 1861 | Utrecht (Holandia) | Janskerk (Utrecht) | |
| 1861 | Culemborg (Holandia) | Sint-Barbarakerk (Culemborg) | |
| 1862 | Naarden (Holandia) | Grote Kerk (Naarden) | Tabliczka znamionowa „CGF Witte, Fa Bätz & Co. Utrecht 1863” |
| 1862 | Utrechtse Heuvelrug (Holandia) | Andrieskerk (Utrechtse Heuvelrug) | |
| 1863 | Amersfoort (Holandia) | Kościół rzymskokatolicki Matki Bożej Wniebowzięcia | Tabliczka znamionowa „CGF Witte, Fa Bätz & Co”; Przeniesiony do Rijssen Zuiderkerk w 1964. Prospekt niezachowany. |
| 1864 | Purmerend (Holandia) | Saint Nicholas (Purmerend) | |
| 1864 | Rijsoord | Hervormde kerk | |
| 1864 | Haga (Holandia) | Kloosterkerk w Hadze | Zniszczone w 1962, prospekt zaginął, piszczałki użyte do budowy organów w Gereformeerd Kerk w Dalfsen. |
| 1865 | Rotterdam (Holandia) | Waalsekerk (Rotterdam) | W 1922 przebudowane w kościele przy Schiedamse. Oryginaly prospekt zaginął. |
| 1866 | Kapelle (Holandia) | Hervormde Kerk (Kapelle) | |
| 1866 | Schiedam (Holandia) | ‘t Huis te Poort (Schiedam) | |
| 1866 | Utrecht (Holandia) | Remonstrantse kerk (Utrecht) | W 1904 przeniesione do Eanjum Saint Michael w Eanjum. Spłonęły 16 grudnia 1967. |
| 1867 | Haga (Holandia) | Nieuwe Kerk (Haga) | Rekonstrukcja organów Johannesa Duyschota z 1702 |
| 1867 | Delft (Holandia) | Kościół świętych Marii i Urszuli w Delft | Prospekt z 1722 autorstwa Duyschota |
| 1868 | Winschoten (Holandia) | Hervormde Kerk (Winschoten) | |
| 1869 | Delft (Holandia) | Waalse Kerk (Delft) | |
| 1869 | Elst (Holandia) | Sint-Maartenskerk (Elst) | |
| 1870 | Utrecht (Holandia) | Doopsgezinde Kerk (Utrecht) | W 1913 dodano niezależny pedał |
| 1871 | Hoorn (Holandia) | Doopsgezinde kerk (Hoorn) | Uwagi |
| 1871 | Wognum (Holandia) | Hervormde Kerk (Wognum) | Prospekt niezachowany |
| 1871 | Amersfoort (Holandia) | Stare seminarium katolickie | |
| 1871 | Hoorn (Holandia) | Oosterkerk (Hoorn) | Prospekt z 1764 Bätza |
| 1872 | Rotterdam (Holandia) | Westerkerk (Rotterdam) | Przeniesione z Kaplica Emmahuis (Rotterdam) w 1934 |
| 1872 | IJzendijke (Holandia) | Protestantse Kerk (IJzendijke) | Uwagi |
| 1872 | Wijdemeren (Holandia) | Hervormde Kerk (Nederhorst den Berg) | W 1939 zrenowowane i sprzedane |
| 1872 | Jaarsveld (Holandia) | Hervormde Kerk (Jaarsveld) | |
| 1873 | Delft (Holandia) | Armenkerk przy ul. Schoolstraat | W 1962 roku przeniesione do Oude Kerk (Delft) w północnym skrzydle |
| 1873 | Utrechtse Heuvelrug (Holandia) | Hervormde Kerk (Doorn) | |
| 1873 | Hilversum (Holandia) | Oud-katholieke St. Vituskerk (Hilversum) | Odrestaurowane przez jego syna w 1889, dodany pedał |
| 1873 | Rotterdam (Holandia) | Prinsenkerk (Rotterdam) | W 1934 przeniesione do Gereformeerd Kerk Amsterdam-Oost, przebudowano szafę organową i prospekt, usunięte w 1973 roku. |
Uwagi edytuj
- ↑ Księga urodzeń i chrztów Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego parafii w Rotenburgu podaje datę urodzenia 11 stycznia 1802 r. „o godzinie 12 wieczorem”. W rodzinie Witte’a przyjęto 12 stycznia.
Przypisy edytuj
- ↑ M. Maarschalkerweerd. Joh. Fred. Witte. „Weekblad voor Muziek”. 9 (7), s. 1, 1902-02-15. Hugo Nolthenius – redaktor naczelny. Amsterdam. (niderl.).
- ↑ Teus den Toom: De Orgelmakers Witte. Heerenveen: J. J. Groen en Zoon, 1997, s. 790–881, 1350–1351. ISBN 978-90-5030-767-3. (niderl.).
- ↑ De orgelmakers Witte. T.W.F. den Toom (red.). Gorinchem: 1978, s. 64–65. (niderl.).
- ↑ Buren, Sint Lambertuskerk – de Orgelsite | orgelsite.nl [online], 22 czerwca 2018 [dostęp 2023-10-24] (niderl.).
Bibliografia edytuj
- Christian Gottlieb Friedrich Witte Dzienniki podróży z Achim do Amsterdamu, Archiwum organowe Uniwersytetu w Utrechcie
- Teunis Willem Frederik den Toom: De orgelmakers Witte : een bijdrage tot de geschiedschrijving van de orgelbouw in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw. Heerenveen : Groen, 1997. ISBN 90-5030-767-1.
- Gert Oost: De orgelmakers Bätz (1739-1849), een eeuw orgelbouw in Nederland. Canaletto Alphen aan den Rijn, 1981.
- De orgelmakers Witte. T.W.F. den Toom (red.). Gorinchem: Stichting Orgel Grote Kerk Gorcum, 1978, s. 64–65. (niderl.).