Chrystian IV Oldenburg

Chrystian IV (ur. 12 kwietnia 1577, zm. 28 lutego 1648) – król Danii i Norwegii w latach 15881648 z dynastii oldenburskiej.

Chrystian IV Oldenburg
Ilustracja
ilustracja herbu
król Danii i Norwegii
Okres

od 1588
do 28 lutego 1648

Dane biograficzne
Dynastia

Oldenburgowie

Data urodzenia

12 kwietnia 1577

Data śmierci

28 lutego 1648

Ojciec

Fryderyk II Oldenburg

Matka

Zofia von Mecklemburg-Schwerin

Żona

Anna Katarzyna Hohenzollern

Dzieci

Fryderyk III

Odznaczenia
Order Słonia (Dania) Order Podwiązki (Wielka Brytania)

Życiorys edytuj

Był najstarszym synem króla Fryderyka II oraz Zofii, córki Ulryka III, księcia meklemburskiego. W momencie wstąpienia na tron Chrystian IV miał zaledwie 11 lat, więc rządy w imieniu małoletniego króla sprawowała Rada Państwa (z Nielsem Kaasem na czele). Władzę w obu królestwach objął po koronacji w 1596 roku. W 1597 poślubił Annę Katarzynę (1575–1612), córkę Joachima Fryderyka, margrabiego-elektora Brandenburgii. Ich syn, jedyny, który przeżył Chrystiana IV, objął trony Danii i Norwegii w 1648 jako Fryderyk III.

Polityka ekonomiczna edytuj

 
Koronacja Christiana IV. Obraz Otto Bache z roku 1887

Król prowadził politykę merkantylizmu. Zakładał liczne manufaktury (pierwszą i najważniejszą była manufaktura włókiennicza założona w 1605 w więzieniu). Tworzył monopole handlowe, założył islandzką, grenlandzką i wschodnioindyjską kampanię handlową. W 1616 uzyskał kolonię Tranguebar. Jednak wszystkie wysiłki mające na celu utworzenie z Kopenhagi ważnego bałtyckiego ośrodka gospodarczego spełzły na niczym (choć znacznie przyczyniły się do zwiększenia lokalnego znaczenia miasta, powiększenia liczby i zamożności ludności).

Polityka zbrojna edytuj

 
Chrystian IV po Bitwie w Zatoce Kilońskiej

Ambicją Chrystiana IV było uczynienie z Królestwa Danii i Norwegii największego mocarstwa nie tylko ekonomicznego, ale również politycznego i militarnego w północnej Europie. Uniemożliwiały mu to jednak problemy z zachowaniem pozycji duńskiej w Norwegii, gdzie dawały się odczuć wpływy zdecydowanej szwedzkiej polityki ekspansjonistycznej. Wprawdzie flota duńska została mocno rozbudowana, ale Dania nie była w stanie wystawić armii mogącej zmierzyć się ze szwedzką. Wojna kalmarska w latach 1611 – 1613, którą Dania musiała toczyć za pomocą wynajętych za duże kwoty oddziałów najemnych, nie doprowadziła do zdecydowanego rozwiązania kwestii.

Król zaangażował się też w wojnę trzydziestoletnią (gdy działania wojenne zaczęły się zbliżać do północnych Niemiec). Doprowadziło to do szeregu klęsk i wycieńczenia finansowego króla (ponieważ rada państwa nie udzieliła mu zgody na udział w tej wojnie, przystąpił do niej jako książę Szlezwiku i Holsztynu).

Błędem Chrystiana było niezdecydowanie w stosunkach z Polską. Po wrogich działaniach (zatopienie okrętów królewskich Władysława IV zakotwiczonych w porcie gdańskim), król zmienił zdanie i planował rozpoczęcie z Polską wspólnej akcji przeciwko Szwedom. Jednak w ostatniej chwili wycofał się z planowanego sojuszu, co natychmiast wykorzystała Szwecja, i w styczniu 1644 zadała Danii szereg druzgoczących ciosów (przejęła Jutlandię i Skanię). Król starał się odzyskać te ziemie za pomocą floty. W lipcu 1644 floty duńska i szwedzka stoczyły bitwę w Zatoce Kilońskiej. Bitwa nie zakończyła się zdecydowanym zwycięstwem Danii, sam król jednak wykazał się w niej wielkim męstwem, stracił oko – opowieść o tej bitwie zawarta jest w hymnie Danii Kong Kristian. Bitwa w Zatoce Kilońskiej jednak była początkiem szeregu klęsk zakończonego 13 sierpnia 1645 traktatem z Brömsebro, na mocy którego Dania straciła swoją dominującą pozycję w rejonie Bałtyku.

 
pomnik Chrystiana IV w Kristiansand

Architektura i miasta edytuj

Mottem Chrystiana IV było Bojaźń Boża wzmacnia królestwa (duń. Gudsfrygt styrker rigerne, łac. Regna Firmat Pietas, skrót RFP). Król interesował się architekturą i ufundował wiele ważnych budynków (Budynek Giełdy w Kopenhadze, zamki Rosenborg i Frederiksborg, Kościół Świętej Trójcy, Kościół na Wyspie i inne); do dziś fronty tych budynków oznaczone są właśnie literami RFP. W latach 1596-1621 król wydał na budowle około 660 tysięcy talarów.

Rozumiejąc funkcję miast jako ośrodków nie tylko gospodarczych, ale i strategicznych, Chrystian IV założył miasta Kristiansand (dziś Norwegia) i Kristianstad w Skanii, port Christianshavn w cieśninie Sund, Glückstadt w Holsztynie, oraz Kristianię.

Potomstwo edytuj

Dzieci Chrystiana IV z królową Anną Katarzyną
  • Fryderyk – ur. 15 sierpnia 1599 – zm. 9 września 1599
  • Chrystian Chrystian Książę Wybrany (den unvalgte prins Christian) -1603
  • Zofia – ur. 4 stycznia 1605 – zm. 7 września 1607
  • Elżbieta – ur. 16 marca 1606 – zm. 24 października 1608
  • Fryderyk – urodzony w roku 1609 (później Fryderyk III)
  • Ulryk – urodzony w roku 1611
Dzieci Chrystiana IV z Kirsten Madsdtatter
Dzieci Chrystiana IV z Karen Andersdatter
Dzieci Chrystiana IV z Ingeborg Andrersdatter Huitfeld
  • Alhed Povelsdatter 1617 – 1645 zamężna z Henrichem Henrichsenem
Dzieci Chrystiana IV z Kirsten Munk
Dzieci Chrystiana IV z Vibeke Kruse