Cyprzyk czteroklapowy

Cyprzyk czteroklapowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	cyprysowce
Rodzina	cyprysowate
Rodzaj	cyprzyk
Gatunek	cyprzyk czteroklapowy
	Nazwa systematyczna
	Tetraclinis articulata (Vahl) Mast.; J. Roy. Hort. Soc. 14: 250 1892
Synonimy
	Callitris articulata (Vahl) H.Karst.; Callitris macrostachya Steud.; Callitris quadrivalvis Rich. & A.Rich.; Callitris triquetra Loudon; Cupressus articulata (Vahl) J.Forbes; Cupressus fothergillii J.Forbes; Cupressus triquetra Lodd. ex Loudon; Juniperus cunninghamii Carrière; Thuja articulata Vahl;
	Callitris articulata (Vahl) H.Karst.; Callitris macrostachya Steud.; Callitris quadrivalvis Rich. & A.Rich.; Callitris triquetra Loudon; Cupressus articulata (Vahl) J.Forbes; Cupressus fothergillii J.Forbes; Cupressus triquetra Lodd. ex Loudon; Juniperus cunninghamii Carrière; Thuja articulata Vahl;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Cyprzyk czteroklapowy^[5] (Tetraclinis articulata) – gatunek wieczniezielonych i jednopiennych krzewów i niewielkich drzew z rodziny cyprysowatych (Cupressaceae). Reprezentuje monotypowy rodzaj cyprzyk (Tetraclinis). Występuje licznie w Maroku, Algierii i Tunezji^[4] na wysokościach od 500 do 1800 m n.p.m.^[6] Ma poza tym posiada reliktowe stanowiska na Malcie i w południowej Hiszpanii w okolicy Kartageny^[4]. Rzadko uprawiany jest w kolekcjach ogrodów botanicznych i arboretów^[7].

Morfologia edytuj

Pokrój: Krzew lub drzewo osiągające do 15 m wysokości z pniem do 1,2 m średnicy. Pień pokryty jest czerwono-brązową korą, łuszczącą się cienkimi łuskami. Korona jest nieregularna, główne konary są wzniesione. Boczne pędy rozpościerają się horyzontalnie i silnie rozgałęziają. Rozgałęzienia pędów na końcach są spłaszczone. Młode pędy są zaróżowione^[6].
Liście: Łuskowate, drobne (do 0,5 mm długości i 1 mm szerokości), wyrastają w czterech rzędach. Są jasnozielone lub sine z prześwitującym gruczołkiem u szczytu. Boczne liście są większe od środkowych i nieco je przesłaniają. Kształt mają trójkątny, na szczycie są słabo zaostrzone i nieco odstające^[6].
Organy generatywne: Strobile męskie są kuliste i powstają na końcach pędów. Strobile żeńskie mają kształt kulisto-jajowaty i składają się z 4 łusek (makrosporofili). Dojrzewają w ciągu jednego roku. Szyszka jest sino-brązowa, o średnicy 11 mm i 12 mm wysokości, osadzona na krótkiej (do 5 mm) szypule^[6].
Nasiona: Powstają po 1-2 na każdej łusce (makrosporofilu). Osiągają do 5 mm długości i 3 mm szerokości i zaopatrzone są w dwa długie skrzydełka o szerokości ok. 4 mm^[6].

Drewno jest używane do produkcji sklejki^[8] oraz luksusowych mebli, ozdobnych pudełek itp.^[7] Jest ciemne, twarde, żywiczne i silnie aromatyczne. W czasach biblijnych było bardzo cenne. N. H. Moldenke i A. L. Moldenke podają, że osiągało nawet cenę złota. W Biblii wymienione jest tylko raz – w Apokalipsie św. Jana (18,10-12) i to jako drewno tujowe. Wynika to z tego, że dawniej gatunek ten zaliczany był do rodzaju tuja (Thuja) i tak to zostało przetłumaczone w wielu wersjach Biblii. Drewnem cyprzyka czteroklapowego handlowali Fenicjanie, którzy przywozili go do portu w Tyrze, z którego potem przez kupców transportowane było do Babilonii^[9]. Z drewna cyprzyka zbudowano m.in. dach katedry w Kordobie^[7].
Wydzielana przez drzewo żywica zwana sandarakiem jest używana do produkcji werniksów, pachnących proszków do fumigacji, płynu, którym powleka się papier po zeskrobaniu atramentu, oraz w dentystyce^[8].

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ ^a ^b Tetraclinis articulata. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2011-12-06]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c P. SánchezP.S. Gómez P. SánchezP.S. i inni, Tetraclinis articulata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2011-12-06] (ang.).
↑ Zdzisława Otałęga (red. nacz.): Encyklopedia Biologiczna. Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 1998, s. 266.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e John Silba: Encyclopaedia Coniferae. Harold N. Moldenkeand, Alma L. Moldenke, 1986, s. 207-208, seria: Phytologia Memoroirs VIII.
↑ ^a ^b ^c Janet Marinelli: Wielka encyklopedia roślin. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 157. ISBN 83-7391-888-4.
↑ ^a ^b Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.