Czernica[5], kaczka czernica, kaczka czubata, kaczka czarnoczuba[6] (Aythya fuligula) – gatunek średniej wielkości ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Nie wyróżnia się podgatunków[7].

Czernica
Aythya fuligula[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Samiec w szacie godowej (na górze) i samica (na dole)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

blaszkodziobe

Rodzina

kaczkowate

Podrodzina

kaczki

Plemię

Aythyini

Rodzaj

Aythya

Gatunek

czernica

Synonimy
  • Anas Fuligula Linnaeus, 1758[2]
  • Nyroca fuligula (Linnaeus, 1758)[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     lęgowiska

     występuje przez cały rok

     przeloty

     zimowiska

     zalatuje

Występowanie

edytuj

Ptak ten zamieszkuje północną Eurazję w pasie od Islandii i Wielkiej Brytanii po Kamczatkę. Na południu osiąga Europę Środkową, północną Mongolię i Hokkaido – zasadniczo jest to pas pomiędzy 70°N a 48°N.

Populacje zachodnioeuropejskie są koczujące lub osiadłe, a północne wędrowne, przeloty w marcu–maju i sierpniu–grudniu. Zimują w Europie północno-zachodniej (dołączając do populacji osiadłej) i środkowej, w basenie Morza Śródziemnego i Czarnego, na Bliskim Wschodzie, w subsaharyjskiej Afryce, Azji Środkowej, subkontynencie indyjskim, południowo-wschodniej Azji oraz w Japonii i na Filipinach. Sporadycznie pojawiają się na Alasce oraz zachodnich i wschodnich wybrzeżach Ameryki Północnej.

Od XIX wieku zwiększała się jej liczebność i kolonizowała nowe obszary. Na początku XX wieku zasiedliła Europę Środkową, gdzie stała się jednym z liczniejszych gatunków kaczek. Od początku lat dziewięćdziesiątych XX w. notowano zasiedlanie południowych rejonów tej części Starego Kontynentu – czernica pojawiła się w Austrii i na Półwyspie Bałkańskim. Obecnie jej europejska populacja uważana jest za stabilną, choć w sześciu krajach jej liczebność spada[8].

W Polsce nieliczny ptak lęgowy, gnieździ się na całym niżu, jeszcze pod koniec XX w. miejscami uznawany za dość liczny[9]. Zimuje na wybrzeżu Bałtyku i nad większymi rzekami na zachód od Wisły. Od lat 90. XX wieku populacja lęgowa w Polsce szybko się kurczy[10], z kolei populacja zimująca jest stabilna[11].

Głos wydawany przez czernicę

Morfologia

edytuj
Wygląd
Samiec w szacie godowej i spoczynkowej ma czarne ciało z metalicznym, fioletowym połyskiem na głowie, szyi i piersi. Boki, brzuch i lusterko białe w szacie godowej, a brudnobiałe w spoczynkowej. Dziób szary z czarnym paznokciem. Samica ciemnobrązowa z jasnym brzuchem i białym wąskim paskiem wokół nasady dzioba. Zarówno samiec, jak i samica mają z tyłu głowy czub, który jest dłuższy u samca, złożony ze zwisających, lśniących czarnych piór ozdobnych. Młode w szacie juwenalnej podobne do samicy, ale mają bardziej brązowe oko, są bardziej matowe i mają płowe (nie białe jak u samicy) pióra wokół dzioba.
Wymiary średnie[12][13][14][15]
  • Długość ciała ok. 40–47 cm
  • Rozpiętość skrzydeł 68–89 cm
  • Masa ciała ok. 500–1400 g

Ekologia i zachowanie

edytuj
Biotop
Słodkowodne zbiorniki wodne stojące lub o słabym prądzie, o gęsto zarośniętych brzegach i otwartym lustrze wody. Spotyka się ją jednak również na niewielkich, dość zarośniętych stawach, torfowiskach i mniej zarośniętych gliniankach. W większych europejskich miastach, jak Hamburg i Londyn, zasiedlają też miejskie sadzawki w parkach.
Głos
W czasie toków kaczor wydaje zduszone „gui gui”, a kaczka chrapliwe „karr”.
 
Kaczęta w ciemnym puchu
Gniazdo
Pary dobierają się jeszcze na zimowisku. Czernice wracają na lęgowiska stadami od marca do kwietnia. Gnieżdżą się dość późno, bo dopiero od czerwca do lipca. Gniazda zakładają w różnorodnych miejscach, ale blisko wody: na lądzie tuż przy brzegu, na zwałach trzciny lub pływającej platformie, a również na wysepkach, zbudowane ze świeżych roślin.
 
Jaja z kolekcji muzealnej
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju–czerwcu 3 do 20 (średnio 7–10)[12] oliwkowo- lub zielonkawoszarych jaj[16] o średnich wymiarach 59 × 41 mm i średniej masie około 56 g.
Okres lęgowy
Jaja wysiadywane są przez okres 23 do 28 dni przez samicę[12]. Pisklęta, zagniazdowniki opuszczają gniazdo po około 12 godzinach, a usamodzielniają się po 45 do 50 dniach. Kaczęta mają ciemny puch. Potrafią latać po 7 tygodniach. Jesienne przeloty rozpoczynają się we wrześniu, a najintensywniej zachodzą w październiku.
Pożywienie
Żywi się drobnymi zwierzętami, głównie mięczakami, uzupełnione przez rośliny, głównie nasiona. Żeruje nurkując do 6–10 metrów głębokości[12].

Status i ochrona

edytuj

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje czernicę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku[4]. Liczebność światowej populacji w 2015 roku szacowano na około 2,6–2,9 miliona osobników[17]. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[4].

W Polsce gatunek łowny od 1 września do 31 grudnia[18][a]. W latach 2013–2018 liczebność populacji lęgowej czernicy na terenie kraju szacowano na 2000–5000 par[20]. Ze względu na notowany od kilkudziesięciu lat spadek liczebności krajowej populacji lęgowej (o około 63% w latach 1980–2018[20]), Polski Komitet Krajowy Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) w maju 2019 r. przyjął uchwałę wzywającą do objęcia czernicy ścisłą ochroną gatunkową[21]. Liczebność populacji zimującej w Polsce w latach 2013–2018 szacowano na co najmniej 11 300 – 58 700 osobników[20]. Według danych długoterminowych liczebność populacji zimującej uznawana jest za stabilną[11], choć w latach 2011–2018 odnotowano jej wzrost o około 28%[20]. Na Czerwonej liście ptaków Polski czernica została sklasyfikowana jako gatunek bliski zagrożenia (NT)[10].

Zobacz też

edytuj
  1. Do lipca 2021 r. obowiązywał termin od 15 sierpnia do 21 grudnia[19].

Przypisy

edytuj
  1. Aythya fuligula, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. Carboneras 1992 ↓, s. 618.
  3. Denis Lepage: Czernica (Aythya fuligula) (Linnaeus, 1758). Avibase. [dostęp 2014-01-14].
  4. a b c Aythya fuligula, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  5. Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Aythyini Delacour & Mayr, 1945 (1831) (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-23].
  6. Janusz Strutyński: Polskie nazwy ptaków krajowych. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
  7. F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-10]. (ang.).
  8. European Red List of Birds. BirdLife International, 2019. [dostęp 2019-07-22]. (ang.).
  9. Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 166. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a dość liczny – 10–100 par na 100 km².
  10. a b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
  11. a b Wylegała i Ławicki 2019 ↓, s. 9.
  12. a b c d Tufted Duck Aythya fuligula. WhatBird. [dostęp 2014-01-14]. (ang.).
  13. Busse i in. 1990 ↓, s. 93.
  14. Sterry i in. 2002 ↓, s. 78.
  15. Lars Svensson i inni, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Wydanie III, poprawione i zaktualizowane, Przewodnik Collinsa, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, ISBN 978-83-7763-647-3 [dostęp 2024-02-21].
  16. Busse i in. 1990 ↓, s. 94.
  17. Species factsheet: Aythya fuligula. BirdLife International. [dostęp 2020-07-23]. (ang.).
  18. Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 24 czerwca 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2021 r. poz. 1244).
  19. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2005 r. nr 48, poz. 459).
  20. a b c d Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 
  21. Wylegała i Ławicki 2019 ↓, s. 20.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj