Czerwonogród
Czerwonogród, Krystynopol[2] (ukr. Червоноград, Czerwonohrad; Кристинопіль, Krystynopil) – miasto wydzielone na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, na obszarze rejonu sokalskiego, 9 km na południe od miasta Sokal, 15 km na wschód od granicy z Polską, u ujścia Sołokiji do Bugu. Do 1951 miasto znajdowało się w granicach Polski.
| |||||
 Cerkiew św. Włodzimierza | |||||
| |||||
| Państwo |  Ukraina
| ||||
| Obwód | lwowski | ||||
| Powierzchnia | 23 km² | ||||
| Populacja (2019) • liczba ludności |
66 504[1] | ||||
| Nr kierunkowy | +380-3249 | ||||
| Kod pocztowy | 80100-80190 | ||||
Położenie na mapie obwodu lwowskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
 50°23′N 24°14′E/50,383333 24,233333
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Portal  Ukraina
| |||||
NazwaEdytuj
Do 1951 miasto nosiło nazwę Krystynopol na pamiątkę Krystyny z Lubomirskich Potockiej, żony założyciela miasta Feliksa Kazimierza Potockiego.
Nazwa Czerwonogród nadana w czasach ZSRR miała na celu nawiązanie do pobliskich Grodów Czerwieńskich, z którymi jednak miasto nie miało nic wspólnego[3]. Poza tym podobną nazwę nosił już gród Czerwonogród nad Dniestrem w obwodzie tarnopolskim.
Obecnie część mieszkańców, w tym czołowi urzędnicy, postulują o powrót do dawnej nazwy[4].
HistoriaEdytuj
W 1692 Feliks Kazimierz Potocki – hetman wielki koronny i wojewoda krakowski – założył na części ziem dzisiejszego Czerwonogrodu miasteczko, które nazwał dla uczczenia swojej żony Krystyny z Lubomirskich – Krystynopolem i uczynił z niego swoją główną siedzibę (poprzednią rezydencja hetmana znajdowała się w miasteczku Tartaków). W tym samym roku Potocki ufundował też drewniany kościół katolicki św. Ducha, który wkrótce spłonął, oraz pierwszy klasztor. Z końcem XVII w. powstał także pierwszy pałac.
Syn Feliksa, Józef Felicjan Potocki, w 1703 wzniósł nowy murowany kościół, który po II wojnie światowej i wysiedleniu z tutejszych terenów Polaków popadł w ruinę, a w 1988 został przekazany prawosławnym i przez nich wyremontowany, obecnie jest użytkowany jako cerkiew. Kolejny właściciel Krystynopola – syn Józefa, Franciszek Salezy Potocki – wzniósł w latach 1756–1762 na miejscu starego, nowy murowany pałac zwany zamkiem[5]. Za jego czasów w mieście znajdował się już klasztor bernardynów swoją architekturą współgrający z miejscowym pałacem. Franciszek Salezy był także fundatorem cerkwi św. Jura i klasztoru Bazylianów.
W 1781 jego syn, Szczęsny Potocki, sprzedał Krystynopol i przynależne doń dobra, gdyż w 1772 roku znalazły się one w wyniku rozbioru Polski we władaniu austriackim, a sam przeniósł się z rodziną do Tulczyna na Podolu. Od tego czasu Krystynopol przechodził z rąk do rąk. Nabywcą po Potockich został Adam Poniński, marszałek sejmu z lat 1773–1775, a później Krystynopol stanowił własność m.in. Starzeńskich i Fuschów. W XIX wieku miasto i okolice należały do rodziny Wiśniewskich, mających duże wpływy na dworze cesarskim. 29 grudnia 1876 Tadeusz Stanisław Konstanty Zefiryn Wiśniewski z Wiśniewa herbu Prus I otrzymał tytuł hrabiowski, był też szambelanem C.K. W 1890 miasto liczyło 3565 mieszkańców, w tym 2722 Żydów.
Podczas I wojny światowej miasteczko zostało bardzo zniszczone, uszkodzono i zdewastowano także zamek Potockich, w którym żołnierze wyrwali drzwi, okna, kaflowe piece i schody.
W okresie międzywojennym Krystynopol znajdował się w granicach II Rzeczypospolitej, w województwie lwowskim. We wrześniu 1939 zajęty przez Sowietów, ale na mocy tajnego protokołu do Paktu Ribbentrop-Mołotow przekazany Niemcom. Podczas okupacji niemal cała żydowska społeczność została zamordowana w obozie zagłady w Bełżcu. 19 lipca 1944 Krystynopol został zdobyty przez Armię Czerwoną i wkrótce potem przekazany pod władzę Polski[6], a w pierwszych latach powojennych był miejscowością przygraniczną w województwie lubelskim. W latach 1934–1951 siedziba gminy Krystynopol.
15 lutego 1951 został przekazany ZSRR, na mocy umowy międzypaństwowej. W zamian za część województwa lubelskiego z kilkoma miastami bogatymi w substancję zabytkową, Polska otrzymała 3 czerwca 1951 Rejon ustrzycki. Nieoficjalnym powodem wymiany były bogate złoża węgla kamiennego, dzięki eksploatacji których Krystynopol w latach późniejszych rozrósł się kilkakrotnie.
Pałac w Czerwonogrodzie w okresie ZSRR pełnił funkcję muzeum ateizmu i obecnie znajduje się w czasie remontu. Ponownie otwarty w 1990 kościół Ducha Świętego z 1692 został przekazany prawosławnym na cerkiew[5].
W 1977 miasto liczyło 53 tys. mieszkańców[7].
W 1985 liczyło 67 tys. mieszkańców[8].
W 1989 liczyło 72 047 mieszkańców[9][10].
Według ukraińskiego spisu powszechnego[11] z 2001 wynika, że w mieście żyło 70 300 ludzi, w tym 4 500 Rosjan (6,4%) i 100 (0,15%) Polaków.
W 2010 Rada Miejska Czerwonogrodu nadała honorowe obywatelstwo miasta Stepanowi Banderze, postanowienie weszło w życie 1 stycznia 2011 (z okazji rocznicy urodzin Bandery)[12].
W 2013 liczyło 68 000 mieszkańców[13].
W Czerwonogrodzie działa m.in. oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej[14].
W Krystynopolu urodziła się w 1894 Janina Hurynowicz – polska neurofizjolog, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, a przed II wojną światową Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, neurolog i psychiatra, natomiast w 1895 Stanisław Malec – polski fizyk, nauczyciel, popularyzator techniki, dyrektor Państwowego Instytutu Robót Ręcznych w Warszawie. Z Krystynopolem jest związana powieść Antoniego Malczewskiego Maria.
ZabytkiEdytuj
- pałac Potockich nazywany zamkiem, wzniesiony w XVIII w. przez Franciszka Salezego Potockiego, obecnie oddział lwowskiego muzeum historii religii
- cerkiew i klasztor oo. bazylianów z XVIII w., obecnie cerkiew św. Jura
- cerkiew św. Włodzimierza z 1703 r., dawniej kościół oo. bernardynów pw. Ducha Świętego, ufundowany przez Józefa Felicjana Potockiego.
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019. стор.49
- ↑ Egzonim wariantowy wprowadzony na 68 posiedzeniu KSNG.
- ↑ Marek Sandomierski Grody Czerwieńskie, Zielonym na Prawo, 3/18
- ↑ Spotkanie wspomnień, Gazeta Bieszczadzka, 19 czerwca 2016
- ↑ a b Jarosław Komorowski. Tragedia Gertrudy Komorowskiej. „Spotkania z Zabytkami”. Nr 12/2007 (grudzień 2007). s. 16–18.
- ↑ ВОВ-60 – Сводки.
- ↑ Червоноград // Большая Советская Энциклопедия. / под ред. А. М. Прохорова. 3-е изд. том 29. М., «Советская энциклопедия», 1978. стр.65
- ↑ Червоноград // Советский энциклопедический словарь. редколл., гл. ред. А. М. Прохоров. 4-е изд. М., «Советская энциклопедия», 1986. стр.1490
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
- ↑ Червоноград // Большой энциклопедический словарь (в 2-х тт.). / редколл., гл. ред. А. М. Прохоров. том 2. М., "Советская энциклопедия", 1991. стр.630
- ↑ Dane co do kwestii liczebności Polaków na Ukrainie podane w ukraińskim spisie powszechnym z 2001, zdaniem osób zajmujących się statystykami i procesami demograficznymi, oraz według polskich konsulatów i stowarzyszeń na Ukrainie – są bardzo mocno zaniżone.
- ↑ Bandera został honorowym obywatelem kolejnego miasta.
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України. Київ, 2013. стор.78
- ↑ Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Krystynopol. Historia miasta.
- http://krystynopil.info/ IA «KRYSTYNOPIL.INFO»
- Krystynpol, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 761.
- Krótka historia kościoła rzymskokatolickiego w Czerwonogradzie (Krystynopolu)
- Rzymskokatolicka parafia pw. Świętego Ducha w Czerwonogradzie (Krystynopolu)
- Historia Żydów w Czerwonogrodzie na portalu Wirtualny Sztetl
- Architektura sakralna Czerwonogrodu w książce Miasta wielu religii wydanej przez Muzeum Historii Polski.