Czworolist

Czworolist
	; Czworolist pospolity
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	liliowce
Rodzina	melantkowate
Rodzaj	czworolist
	Nazwa systematyczna
	Paris L.; Sp. Pl. 367. 1 Mai 1753
Synonimy
	Alopicarpus Neck.; Cartalinia Szov. ex Kunth; Daiswa Raf.; Demidovia Hoffm.; Euthyra Salisb.; Kinugasa Tatew. & Sutô;
	Alopicarpus Neck.; Cartalinia Szov. ex Kunth; Daiswa Raf.; Demidovia Hoffm.; Euthyra Salisb.; Kinugasa Tatew. & Sutô;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czworolist (Paris) – rodzaj roślin zaliczany w zależności od ujęcia systematycznego do rodziny trójlistowatych (Trilliaceae) lub melantkowatych (Melanthiaceae). Należy do niego ok. 26 gatunków^[3]. Występują one głównie w Azji Środkowej i Wschodniej (od Rosyjskiego Dalekiego Wschódu po Himalaje i Półwysep Indochiński)^[3], z centrum zróżnicowania w Chinach, gdzie występują 22 gatunki, w tym 12 endemitów^[4]. Poprzez Syberię i Kazachstan do Europy sięga jeden gatunek – czworolist pospolity (Paris quadrifolia), będący zarazem typem nomenklatorycznym rodzaju. Jest to też jedyny przedstawiciel rodzaju we florze Polski^[5].

Kłącza wielu gatunków używane są w chińskiej medycynie ludowej^[4]. Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza czworolist wielolistny Paris polyphylla. Gatunek ten wyróżnia się największymi znanymi chromosomami w świecie roślin. Z kolei Paris japonica to gatunek o największym znanym genomie wśród eukariontów – długość łańcucha DNA w każdej z jego komórek wynosi ok. 100 m, podczas gdy dla porównania u człowieka osiąga 2 m^[6].

Morfologia edytuj

Pokrój: Byliny z kłączem cienkim lub grubym. Łodyga wyprostowana, nierozgałęziona^[4].
Liście: W liczbie 4 lub wielu (rzadko 3) w okółku, ogonkowe, lancetowate do owalnych, z trzema głównymi wiązkami przewodzącymi połączonymi nerwami anastamozującymi^[4].
Kwiaty: Obupłciowe, pojedyncze, na szczycie łodygi wzniesione na szypułce. Listki okwiatu w liczbie 3–8 w dwóch okółkach. Listki okółka zewnętrznego zielone lub rzadziej białawe, lancetowate lub jajowate. Listki okółka wewnętrznego równowąskie lub zredukowane. Pręcików 8–24 lub jeszcze więcej. Nitki pręcików wąskie, spłaszczone. Zalążnia zaokrąglona z 1 komorą zalążni lub 4–10. Słupek krótki, zakończony znamieniem podzielonym na 4–10 łatek^[4].
Owoce: Jagody lub jagodopodobne torebki zawierające od kilku do wielu nasion^[4].

Systematyka edytuj

Paris japonica

Paris polyphylla

Paris thibetica

Rodzaj czworolist wraz z 5–6 innymi rodzajami łączony jest w grupę o różnej randze w zależności od ujęcia systematycznego. Według APWeb rodzaje te stanowią plemię Parideae w obrębie rodziny melantkowatych (Melanthiaceae)^[2] i do tej rodziny zaliczają też te gatunki system APG IV oraz system Reveala z 2007 r.^[7] W systemach, z założenia wyróżniających liczne i drobne rodziny (system Reveala z lat 1994–99 i system Takhtajana) grupa ta podnoszona jest do rangi odrębnej rodziny trójlistowatych (Trilliaceae) i nawet rzędu trójlistowców (Trilliales).

Wykaz gatunków^[3]^[8]

Paris bashanensis F.T.Wang & Tang
Paris caobangensis Y.H.Ji, H.Li & Z.K.Zhou
Paris chinensis Franch.
Paris cronquistii (Takht.) H.Li
Paris delavayi Franch.
Paris dunniana H.Lév.
Paris fargesii Franch.
Paris forrestii (Takht.) H.Li
Paris incompleta M.Bieb. – czworolist niepełny
Paris japonica (Franch. & Sav.) Franch.
Paris lancifolia Hayata
Paris liana Y.H.Ji
Paris luquanensis H.Li
Paris mairei H.Lév.
Paris marmorata Stearn
Paris polyphylla Sm. – czworolist wielolistny
Paris qiliangiana H.Li, Jun Yang bis & Y.H.Wang
Paris quadrifolia L. – czworolist pospolity
Paris tetraphylla A.Gray
Paris thibetica Franch.
Paris vaniotii H.Lév.
Paris verticillata M.Bieb.
Paris vietnamensis (Takht.) H.Li
Paris xichouensis (H.Li) Y.H.Ji, H.Li & Z.K.Zhou
Paris yanchii H.Li, L.G.Lei & Y.M.Yang
Paris yunnanensis Franch.

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Paris L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-11].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Paris in Flora of China. eFloras.org. [dostęp 2013-02-12]. (ang.).
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 127, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 683, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families - An expanded family scheme. Department of Plant Biology, Cornell University. [dostęp 2009-02-10]. (ang.).
↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 136. ISBN 978-83-925110-5-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).

[powo-3] Paris L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-11].

[efloras-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Paris in Flora of China. eFloras.org. [dostęp 2013-02-12]. (ang.).

[checklist-5] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 127, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[mabb-6] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 683, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[7] James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families - An expanded family scheme. Department of Plant Biology, Cornell University. [dostęp 2009-02-10]. (ang.).

[gawrys-8] Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 136. ISBN 978-83-925110-5-2.

[3]

[4]

[5]

[1]

[2]

[6]

[7]

[8]