Dąb bezszypułkowy

gatunek drzewa liściastego z rodziny bukowatych

Dąb bezszypułkowy (Quercus petraea (Matt.) Liebl.) – gatunek drzewa liściastego z rodziny bukowatych. Występuje naturalnie w Europie Środkowej, Irlandii, Wielkiej Brytanii, południowej Skandynawii, aż po tereny Włoch i Bułgarii. W Polsce występuje rzadziej od dębu szypułkowego – ma w Polsce swoją północno-wschodnią granicę zasięgu.

Dąb bezszypułkowy
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bukowce

Rodzina

bukowate

Rodzaj

dąb

Gatunek

dąb bezszypułkowy

Nazwa systematyczna
Quercus petraea (Matt.) Liebl.
Fl. Fuld. 403 1784[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Zasięg
Mapa zasięgu

Morfologia edytuj

 
Kwiaty
 
Owoce
 
Liście
Pokrój
Korona drzewa szerokojajowata, z czasem rozrasta się na szerokość.
Pień
Osiąga 40 m wysokości, zazwyczaj prosty, z wiekiem często staje się poskręcany. Kora u młodych drzew jest gładka, z czasem staje się szorstka, podłużnie bruzdowata, szarobrązowa.
Pąki
Szczytowe są jajowate, obłe. Pąki boczne słabo odchylone od pędu. Łuski brązowe, ciemnobrązowo obrzeżone, pokryte srebrzystym meszkiem.
Liście
Długości 5–14 cm, ustawione skrętolegle. Blaszka liścia z 5–8 zatokowato zaokrąglonymi klapami, z krótkim ogonkiem. Klapy blaszki regularne, niezbyt głęboko wcięte. Kształt nasady blaszki liściowej klinowaty. Młode liście pokryte puszystymi włoskami, które z czasem zanikają, pozostając tylko na spodzie blaszki. Nerwy boczne dochodzą prawie wyłącznie do szczytów klap.
Kwiaty
Kwiaty męskie tworzą zielonkawe, zwisające kotki. Kwiaty żeńskie, siedzące na szypułkach do 10 mm długich, są również zielonkawe, występują pojedynczo lub zebrane po 5.
Owoce
Orzech nazywany żołędziem. Długość 16–35 mm, grubość 8–16 mm. Najgrubsza część w 1/3 długości, rzadziej w połowie. Znamię wypukłe, szczyt zaostrzony (nie da się go ustawić pionowo[5]). Miseczka obejmuje tylko żołądź. Dojrzały żołądź jest podługowato-owalny, zwykle jednolicie ciemnobrunatny. Waga 1000 sztuk w granicach 1,5-5 kg. W 1 kg mieści się ich 132 do 650 sztuk.

Najgrubszy dąb bezszypułkowy na gruntach w zarządzie Lasów Państwowych rośnie w nadleśnictwie Skierniewice i ma obwód 609 cm[6]. Najstarszy okaz w Polsce rośnie w Turawie w województwie opolskim i ma 369 lat[7].

Biologia i ekologia edytuj

 
Las z dębem szypułkowym w Szkocji

Kwitnie ok. 2 tygodnie później niż dąb szypułkowy. Gatunek jednopienny. Drzewo zaczyna owocować w wieku 40–50 lat, a gdy rośnie w zwarciu jeszcze później.

Preferuje klimat umiarkowany, łagodny i wilgotny. Tworzy czyste dąbrowy i lasy mieszane z innymi gatunkami dębów, kasztanem, bukiem i grabem. Najlepiej rośnie na glebach piaszczysto-gliniastych, lekko kwaśnych. Najwyżej stwierdzone występowanie - Alpy i Pireneje - 1800 m n.p.m., góry Elbrusu w Azji - 2400 m n.p.m. W Polsce na ogół nie przekracza wysokości 550 m n.p.m. Najwyżej odnotowano go w Gorcach – 750 m n.p.m.

Zmienność edytuj

W obrębie tego gatunku oprócz podgatunku nominatywnego wyróżniono trzy podgatunki[3]:

  • Quercus petraea subsp. huguetiana Franco & G.López
  • Quercus petraea subsp. iberica (Steven ex M.Bieb.) Krassiln.
  • Quercus petraea subsp. pinnatiloba (K.Koch) Menitsky

Tworzy mieszańce z dębem omszonym i d. szypułkowym (Quercus x rosacea Bechst. = Q x intermedia Boenn.)[8].

Zastosowanie edytuj

  • Drewno dębu bezszypułkowego, nieco bardziej miękkie i lżejsze niż dębu szypułkowego, jest jednym z najbardziej cenionych gatunków drewna i jest powszechnie wykorzystywane. Biel średnio twardy, o barwie biało-żółtawej. Twardziel zdecydowanie ciężka, odporna na ścieranie, bardzo twarda (może przewyższać twardością nawet drewno bukowe), barwy brunatnej. Dostarcza szczególnie cennego drewna, używanego do budowy okrętów, wytwarzania mebli i klepek podłogowych, sklejki i płyt wiórowych. Szczególnie nadaje się do budownictwa wodnego ze względu na swoją dużą wytrzymałość na gnicie. Wykorzystuje się je także do budowy antałków, w których leżakują cenne alkohole.
  • Roślina lecznicza: Ma podobne własności i zastosowanie jak dąb szypułkowy.

Szkodniki i choroby edytuj

Patrz dąb szypułkowy

Przypisy edytuj

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-03-18] (ang.).
  3. a b c Quercus petraea (Matt.) Liebl.. The Plant List. [dostęp 2017-03-18]. (ang.).
  4. Quercus petraea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  5. Tadeusz Andrzejczyk: Dąb szypułkowy i bezszypułkowy - hodowla. PWRiL 2009
  6. Najgrubsze drzewa w lasach państwowych. [dostęp 2007-11-17].
  7. Instytut Technologii drewna. [dostęp 2007-11-17].
  8. Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

Linki zewnętrzne edytuj