Elbrus (ros. Эльбрус Elbrus, karaczajsko-bałkarski Минги тау Mingi tau) – najwyższy szczyt Kaukazu o wysokości 5642 m n.p.m. Położony jest na terenie Kabardo-Bałkarii w Rosji niedaleko granicy z Gruzją. Jest najwyższym szczytem Rosji. W zależności od interpretacji przebiegu granicy Europa-Azja może być zaliczany do Korony Ziemi jako najwyższy szczyt Europy[a][1][2].

Elbrus
Эльбрус
ilustracja
Państwo

 Rosja

Republika

 Kabardo-Bałkaria

Położenie

rejon Elbrusskij

Pasmo

Kaukaz

Wysokość

5642 m n.p.m.

Wybitność

4741 m

Pierwsze wejście

F. Crauford Grove, Frederick Gardiner, Horace Walker, Peter Knubel i Achija Sottajew (20 lipca 1874)

Położenie na mapie Kabardo-Bałkarii
Mapa konturowa Kabardo-Bałkarii, blisko lewej krawiędzi znajduje się czarny trójkącik z opisem „Elbrus”
Położenie na mapie Rosji
Mapa konturowa Rosji, blisko lewej krawiędzi nieco na dole znajduje się czarny trójkącik z opisem „Elbrus”
Ziemia43°21′18″N 42°26′21″E/43,355000 42,439167
Elbrus 3D. Kliknij, aby zobaczyć animację.

Nazwa edytuj

Nazwa pochodzi prawdopodobnie z języka perskiego i powstała jako przestawka słowa „Alborz”. Słowo to ma źródło w nazwie mitologicznej perskiej góry – Harā Bərəzaitī (w swobodnym tłumaczeniu – wysoki strażnik, wartownik). Szczyt posiada też określenia w językach narodów zamieszkujących jego okolice. Nazwa karaczajsko-bałkarska Mingi tau oznacza Wieczną Górę, a kabardyjska Ιуэщхьэмахуэ Oszchamacho – „Górę Szczęścia", „Górę Światła", „Błogosławioną Górę". Liczne określenia góry przytacza Julius von Klaproth (Travels in Caucasus and Georgia. Performed in the Years 1807 and 1808): tatarskie Jalduss, ormiańskie Jalbus i rosyjskie Schat-gora. Współcześni, odnosząc się do kształtu Elbrusu, nadali mu przydomek „piersi dziewicy” - używany potocznie głównie przez turystów odwiedzających region[3].

Charakterystyka edytuj

Masyw Elbrusu leży na północ od granicy głównej Kaukazu. Istnieje od ponad 2 mln lat. Jest drzemiącym wulkanem, którego ostatni okres aktywności miał miejsce ok. połowy I w. n.e., jednak działalność post-wulkaniczna jest nadal notowana. Zdarzają się wyrzuty gazów i przebijanie się na powierzchnię źródeł wód mineralnych. Wyziewy siarkowodoru były notowane nawet w okolicach skał Pastuchowa (1 km poniżej szczytu[4]) i można czasem poczuć jego charakterystyczną woń. Miejsca te są szczególnie widoczne zimą, kiedy podgrzane gazy drążą w śniegu dobrze widoczne jamy. Dokoła masywu występują liczne mineralne źródła termalne o temperaturze do 21 stopni.

Zbudowany jest z zastygłych law andezytowych, obecnie prawie w całości pokrytych lodowcami, o łącznej powierzchni około 138 km², oraz wiecznym śniegiem (powyżej wysokości 3700–4000 m n.p.m.). Jest o ok. półtora kilometra wyższy od najwyższych otaczających go szczytów.

Masyw Elbrusu wyróżnia się charakterystyczną sylwetką o dwóch kopulastych wierzchołkach, odległych od siebie o ok. 3 km:

  • zachodnim (wyższym) – 5642 m n.p.m.
  • wschodnim – 5621 m n.p.m.

Elbrus przedstawiany i zdobywany jest najczęściej od strony południowej z otaczających go od tej strony miejscowości, przez co wyższy wydaje się być szczyt wschodni. Jest to jednak złudzenie.

Wierzchołki rozdzielone są szerokim płaskim siodłem o wysokości ok. 5300 m n.p.m. 1 września 2010 na przełęczy na wysokości 5375 m n.p.m. otwarto schron RedFox w kształcie igloo. 28 października 2010 poszycie schronu zostało zerwane. Schron nie został naprawiony.

W październiku 2013 na drodze normalnej na wysokości 3912 m n.p.m. otwarto ekologiczny hotel LEAPrus3912. Zbocza w okolicy drogi normalnej, pomimo licznych akcji sprzątających wolontariuszy, pozostają jednak od lat zaśmiecone w stopniu nieznanym w innych górach wysokich[5].

Okolice Elbrusu wraz ze szczytem znajdują się na terenie Parku Narodowego „Przyelbrusie”[6]

Historia edytuj

Jako pierwszy wysokość Elbrusu zmierzył astronom Wincenty Wiszniewski, określając ją na 17 788 stóp (5422 m)[7].

Niższy, wschodni wierzchołek po raz pierwszy zdobył najprawdopodobniej kabardyjski góral Killar Chaszirow 22 lipca 1829. Pierwszym Europejczykiem, który stanął na tym wierzchołku, był w 1868 r. brytyjski alpinista Douglas William Freshfield (z bałkarskim przewodnikiem Achiją Sottajewem). Wierzchołek zachodni po raz pierwszy zdobyli 20 lipca 1874 r. brytyjscy alpiniści Frederick Gardiner, Craufurd F. Grove i Horace Walker w towarzystwie Petera Knubla, szwajcarskiego przewodnika z Zermatt. Drugiego wejścia na ten wierzchołek dokonał węgierski wspinacz Mór Déchy ze szwajcarskimi przewodnikami Alexandrem Burgenerem i Peterem Ruppenem oraz młodym miejscowym góralem o imieniu Molej z Urusbije[8].

Przez pewien czas II wojny światowej Elbrus był uważany za najwyższy szczyt III Rzeszy, po tym, jak masyw został zajęty przez armię niemiecką (1 Dywizja Górska i 4 Dywizja Górska). 21 sierpnia 1942 na zachodnim wierzchołku ustawiono flagi nazistowskie. Elbrus pozostał pod okupacją niemiecką do początku stycznia 1943[9]. 13 lutego na zachodnim, a 17 lutego 1943 na wschodnim wierzchołku zostały zatknięte flagi sowieckie.

Pierwszym Polakiem na Elbrusie był w 1956 r. Jerzy „Druciarz” Rudnicki[10].

W sierpniu 1967 r. na wschodni wierzchołek Elbrusu wjechał motocyklem radziecki inżynier i mistrz sportu Anatol Derberaszewskij[11].

W roku 2009 uruchomiono kolejkę linową. W 2011 ze względu na atak terrorystyczny grupy Dżamaat Baksański, kierowanej przez Kazbeka Taszujewa[12], kolejka była nieczynna. W nocy z 18 na 19 lutego 2011 na wysokości 3470 metrów wysadzony został jeden ze słupów nośnych, 30 z 45 wagoników spadło na ziemię. Według informacji podanych przez milicję rosyjską, nikomu nic się nie stało[13]. Zdetonowany ładunek miał siłę rażenia 2 kg trotylu[14]. W przeddzień zamachu zamordowano trójkę turystów z Moskwy jadących w kierunku Elbrusu z lotniska w Mineralnych Wodach. Z powodu tych wydarzeń od 20 lutego do 5 listopada 2011 w rejonie Elbrusu (cały rejon elbruski i część rejonu baksańskiego Republiki Kabardyńsko-Bałkarskiej) obowiązywał stan operacji antyterrorystycznej, utrudniający ruch turystyczny.

Turystyka edytuj

Góra jest celem wypraw alpinistów, narciarzy i turystów. Ułatwieniem w przemieszczaniu się jest kolejka linowa do tzw. beczek (cysterny po paliwie zaadaptowane na schronisko, 3708 m n.p.m.), której drugi odcinek (po przesiadce) dociera do wysokości 3850 m n.p.m.

Elbrus Race edytuj

Pierwszy bieg na Elbrus odbył się w 1990 roku. Rywalizowali wówczas alpiniści radzieccy z amerykańskimi. Wygrał go Anatolij Bukriejew. Trasę Priut 11 (4050 m n.p.m.) – wschodni (niższy) wierzchołek Elbrusu (5621 m n.p.m.) pokonał w czasie 1 godziny i 47 minut. Drugi był Kevin Cooney, a trzeci Patrick Healy.

Regularnie zawody zaczęły się odbywać od roku 2005. Do wyboru są dwie trasy: klasyczna i ekstremalna. W 2006 roku na trasie ekstremalnej polana Azau (2400 m n.p.m.) – zachodni wierzchołek Elbrusu (5642 m n.p.m.) Denis Urubko wygrywając ustanowił rekord tej trasy z czasem 3 godziny 55 minut 59 sekund.

Na bieg 24 września 2010 w ramach programu Artura Hajzera „Polski Himalaizm Zimowy 2010–2015”[15] PZA wysłał 13-osobowy zespół. Na trasie ekstremalnej wygrał Polak Andrzej Bargiel, ustanawiając nowy rekord trasy – 3 godziny 23 minuty 37 sekund. W kategorii kobiet na tej trasie wygrała Polka Aleksandra Dzik, zostając jednocześnie pierwszą kobietą, która ukończyła bieg na trasie ekstremalnej.

W drugiej dekadzie XXI wieku zawody odbywają się dwa razy w roku: w czerwcu i wrześniu. We wrześniu 2015 Polka Anna Figura ustanowiła rekord na trasie ekstremalnej w kategorii kobiet – 4 godziny 22 minuty 10 sekund, druga była także Polka – Anna Tybor.

Uwagi edytuj

  1. Południowo-wschodnia granica Europy może być poprowadzona Obniżeniem Kumsko-Manyckim, zgodnie z pierwotną koncepcją Philipa Johana von Strahlenberga, co pozostawia Elbrus w Azji. Ta propozycja jest wspierana między innymi przez encyklopedię Britannica. Mogą jednak przeważać źródła postulujące poprowadzenie granicy wododziałem Wielkiego Kaukazu i wówczas Elbrus staje się najwyższym szczytem Europy. Podział ten jest czysto umowny i opiera się o kryteria kulturowe raczej niż geograficzne.

Przypisy edytuj

  1. How Is The Border Between Europe And Asia Defined?, WorldAtlas [dostęp 2021-07-05] (ang.).
  2. Europe, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  3. Wojciech Scelina, Elbrus. Przewodnik, Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2022, s. 53, ISBN 978-83-7729-656-1
  4. Wojciech Górecki: Planeta Kaukaz. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 161, seria: Reportaże - Wydawnictwo Naukowe PWN. ISBN 978-83-01-13695-6.
  5. Kabardino-Balkaria cleans up slopes of Mount Elbrus (ang.).
  6. ФГБУ «Национальный парк «Приэльбрусье», xn--80ab2abvfcfr1gj.xn--p1ai [dostęp 2021-07-26].
  7. Encyklopediczeskij Słowar Brokhauza i Efrona, hasło Elbrus [1].
  8. Bolesław Chwaściński, Ku niezdobytym szczytom, Warszawa: Sport i Turystyka, 1987, s. 40–41, ISBN 83-217-2579-1.
  9. Mount Elbrus History. [dostęp 2010-01-27]. (ang.).
  10. Strona Klubu Wysokogórskiego w Katowicach. [dostęp 2009-08-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 listopada 2007)]. (pol.).
  11. B. aut.: Motocyklem na Elbrus, w: „Wierchy” R. 36 (1967), Kraków 1968, s. 261.
  12. Je. Sawina, O. Tanas, S. Kamara, A. Annojew: Джамаат спустил всех с гор (Dżamaat spuścił wszystkich z gór). 21 lutego 2011. [dostęp 2012-05-01]. (ros.).
  13. Informacja o zerwaniu się kolejki na Elbrus. [dostęp 2011-02-19]. (ros.).
  14. Rosja: stan wyjątkowy w rejonie Elbrusu. Onet. [dostęp 2011-02-20]. (pol.).
  15. Polski Himalaizm Zimowy 2010–2015.

Linki zewnętrzne edytuj