Długoszpon afrykański

gatunek ptaka

Długoszpon afrykański[3] (Actophilornis africanus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny długoszponów (Jacanidae). Występuje w Afryce Subsaharyjskiej. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Długoszpon afrykański
Actophilornis africanus[1]
(J.F. Gmelin, 1789)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

siewkowe

Podrząd

bekasowce

Parvordo

Jacanida

Nadrodzina

Jacanoidea

Rodzina

długoszpony

Rodzaj

Actophilornis

Gatunek

długoszpon afrykański

Synonimy
  • Parra africana J.F. Gmelin, 1789
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Zasięg długoszpona afrykańskiego oznaczono kolorem zielonym

Taksonomia

edytuj

Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał Johann Friedrich Gmelin w 1789 w 13. edycji linneuszowskiego Systema Naturae. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Parra africana[4]. Wcześniej w 1785 długoszpona afrykańskiego opisał John Latham, jednakże określił jedynie jego nazwę zwyczajową: African Jacana. Do opisu dołączył tablicę barwną opatrzoną numerem 87[5]. Obecnie (2020) gatunek umieszczany jest w rodzaju Actophilornis razem z długoszponem madagaskarskim (A. albinucha)[6][7][8]. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny i autorzy HBW uznają gatunek za monotypowy[6][7].

Morfologia

edytuj

Długość ciała wynosi 23–31 cm; masa ciała samców 115–224 g, samic: 167–290 g[7]. Ciemię, tył szyi i ciągnący się od nasady żuchwy pasek oczny czarne, połyskliwe. Okalają wąską białą brew widoczną głównie z przodu oka. Niekiedy przysłania ją płytka czołowa zajmująca obszar czoła. Gardło, policzki i szyja białe. W górnej części piersi i w bocznej części nasady szyi barwa ta przechodzi w jasną złotożółtą. Najdłuższe spośród złocistożółtych piór zdobione są czarnymi paskami i kasztanowymi końcówkami. Wierzch i spód ciała poza wymienionymi obszarami porastają pióra kasztanowoczerwone, ciemne. Pokrywy skrzydłowe mniejsze, barkówki i grzbiet zielonkawe u nasady, przez co w znoszonym upierzeniu mogą wyglądać bardziej na zielone niż kasztanowe. Lotki I rzędu i końcówki pokryw skrzydłowych większych oraz zewnętrznych lotek II rzędu czarniawe, kontrastują z kasztanowymi pokrywami skrzydłowymi[8].

Zasięg występowania

edytuj

Długoszpony afrykańskie zamieszkują subsaharyjską część Afryki[7], od Senegalu po Etiopię i dalej na południe. W południowej Afryce skupione są głównie we wschodniej i północnej części regionu[9]. BirdLife International szacuje zasięg na 24,4 mln km²[10]. W zasięgu długoszponów afrykańskich pominięte są tereny leśne i pustynne[7].

Ekologia i zachowanie

edytuj

Środowiskiem życia długoszponów afrykańskich są stale lub okresowo zalewane tereny podmokłe[7]. Zawsze spotykane są w okolicach wód słodkich z rosnącą lub unoszącą się na wodzie roślinnością (między innymi pistia rozetkowa [Pistia stratiotes], Eichhornia, salwinia [Salvinia], moczarka [Elodea][10], Ludwigia stolonifera, grzybienie [Nymphaea], rdestnica [Potamogeton], rogatek [Ceratophyllum][11]), jednak niekiedy pojawiają się i przy niewielkich stawach. Czasami odwiedzają części rzek lub strumieni, w których woda płynie bardzo wolno. Podczas żerowania poruszają się delikatnym krokiem po pływającej roślinności, korzystają ze swoich niezwykle długich palców i pazurów jako podpory. Pożywienia szukają także wśród roślinności nadbrzeżnej lub na lądzie wzdłuż krawędzi zbiornika[8]. Ptaki włóczące się poza normalnym zasięgiem mogą odwiedzać laguny, estuaria, kanały ściekowe, ozdobne stawy i inne, niewymienione obszary[9]. Pożywienie długoszponów afrykańskich stanowią głównie owady[7] oraz miękkie bezkręgowce i inne niż owady stawonogi, w tym pajęczaki, a także skorupiaki i mięczaki, okazjonalnie również nasiona[7]. W ich diecie stwierdzono także niewielkie ryby[11]. Są wysoce nomadyczne, wędrują w poszukiwaniu nowych mokradeł[7][11].

 
Pisklę długoszpona afrykańskiego

W odpowiednim środowisku lęgi mogą odbywać się cały rok, w sezonowo zalewanych terenach – sezonowo. W Sierra Leone gniazdują głównie od października do listopada, w Ghanie – od czerwca do września, w Nigerii – od czerwca do września (lub od kwietnia do stycznia), w Etiopii – od stycznia do sierpnia/września[7], w południowej Afryce – przez cały rok, jednak głównie latem. W najbardziej południowych rejonach Afryki istnieje wyodrębniony okres lęgowy, na przykład w KwaZulu-Natal jest to okres od listopada do marca. Im dalej na północ, tym bardziej wydłużony okres lęgowy, na przykład w KwaZulu-Natal w podanym okresie odnotowano 97% stwierdzeń, a w Zimbabwe od listopada do marca już 68% stwierdzeń[9]. Długoszpony afrykańskie są poliandryczne, jednak ich strategia rozrodcza bywa wysoce zmienna[7].

Gniazdo ma formę prostej platformy z roślin umiejscowionej na brzegu zbiornika lub na połaci pływającej roślinności. Zarówno samce, jak i samice w okresie lęgowym są bardzo agresywne[8]. Zniesienie liczy 3–5 jaj, przeważnie 4. W wysiadywaniu trwającym 23–27 dni bierze udział wyłącznie samiec[11]. Jaja trzyma między brzuchem a skrzydłami, nie mają wówczas kontaktu z gniazdem. Opiekując się pisklętami trzyma je niekiedy między bokiem ciała a skrzydłem, po dwa pisklęta pod skrzydłem, na co pozwala mu modyfikacja kośćca. Młode to zagniazdowniki, spłoszone potrafią zanurzyć się w wodzie wystawiając jedynie nozdrza i dziób[8]. Pozostają z samcem przez pierwsze 40–70 dni życia[7]. Po 39–44 dniach życia zyskują zdolność lotu[11]. Dorosłe upierzenie osiągają w wieku około 1 roku[7].

Status i zagrożenia

edytuj

IUCN uznaje długoszpona afrykańskiego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2022). Liczebność populacji szacuje się na około 1 milion osobników. BirdLife International uznaje (2022) trend populacji za stabilny ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku[10].

Przypisy

edytuj
  1. Actophilornis africanus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. Actophilornis africanus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  3. Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Jacanidae Chenu & des Murs, 1854 (1840) - długoszpony - Jacanas (wersja: 2015-02-09). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-05-08].
  4. Johann Friedrich Gmelin: Systema Naturae. Wyd. 13. T. 1, cz. 2. 1789, s. 709. (łac.).
  5. John Latham: A general synopsis of birds. T. 3, cz. 1. 1785, s. 246. (ang.).
  6. a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-11-10]. (ang.).
  7. a b c d e f g h i j k l m Jenni, D.A. & Kirwan, G.M.: African Jacana (Actophilornis africanus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-08)].
  8. a b c d e Peter Hayman, John Marchant & Tony Prater: Shorebirds. Londyn: A&C Black, 1986 (druk), 2011 (online), s. 215–216. ISBN 978-0-7136-3509-6.
  9. a b c W.R. Tarboton: African Jacana. [w:] Southern African Bird Atlas Project (SABAP2) [on-line]. 4 października 2011. [dostęp 2019-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 maja 2014)].
  10. a b c African Jacana Actophilornis africanus. BirdLife International. [dostęp 2022-11-10].
  11. a b c d e Actophilornis africanus (African jacana). Biodiversity Explorer. [dostęp 2019-05-06].

Linki zewnętrzne

edytuj