Dialekty języka słoweńskiego
Dialekty języka słoweńskiego (słoweń. slovenska narečja) – regionalne odmiany języka słoweńskiego, klasyfikowanego w ramach południowej gałęzi języków słowiańskich. Według jednej z koncepcji podziału dialektalnego język słoweński składa się z co najmniej 48 dialektów bądź poddialektów (gwar)[1]. Dokładna liczba dialektów słoweńskich jest trudna do określenia[2], publikacje lingwistyczne wskazują na istnienie w ramach tego języka od 7 do 50 dialektów regionalnych[3][4]. Dialekty słoweńskie wykazują między sobą różnice na tyle poważne, że w niektórych przypadkach wzajemna zrozumiałość przybiera ograniczony charakter[5].
dialekty doleńskie (3. kostelsko narečje, 4. mešani kočevski govori, 5. severnobelokranjsko narečje, 6. južnobelokranjsko narečje)
dialekty rowtarskie (1. šavrinsko narečje, 2. čiško narečje)
Język słoweński należy do grupy południowosłowiańskiej[6] i tworzy część południowosłowiańskiego kontinuum dialektalnego[7]. Jest stosunkowo blisko spokrewniony z dialektami kajkawskim i czakawskim, odrębnymi od dialektu sztokawskiego, który dominuje na obszarze serbsko-chorwackim w roli języka literackiego[1]. Nie istnieje ścisła granica językowa między chorwackim dialektem kajkawskim a językiem słoweńskim – przejście między nimi ma charakter płynny[8][9] i jest związane z podziałami narodowościowymi[7].
Słoweńskie dialekty regionalne, wysoko zróżnicowane pod względem cech fonetycznych i morfologicznych, współistnieją ze słoweńskim językiem standardowym (literackim), powszechnie stosowanym w piśmiennictwie i mediach. Jest on przyswajany jako drugi język, obok różnych gwar i form języka potocznego[10]. Za fundament słoweńskiego języka literackiego podaje się niekiedy mowę kraińską[11], jednakże elementy morfologii i leksyki zostały poddane rekonstrukcji historycznej, co uniemożliwia przypisanie standardowi jednolitej podstawy gwarowej[10]. Językoznawczyni Tjaša Jakop wskazuje, że współczesny standardowy język słoweński wywodzi się z trzech ugrupowań dialektalnych – górnokraińskiego, dolnokraińskiego i styryjskiego[10].
Zróżnicowanie i kryteria podziału
edytujPodział dialektalny języka słoweńskiego opiera się na szeregu różnic językowych i pozajęzykowch. Do czynników pozajęzykowych należą kwestie osadnictwa i cechy geograficzne (rzeki, góry), które wpłynęły na ukształtowanie różnych izoglos. Czynniki językowe obejmują kontakt z językami spoza grupy słowiańskiej (przede wszystkim z włoskim i niemieckim), elementy prozodii i fonologii, a w mniejszym stopniu także właściwości słowotwórcze, leksykalne i fleksyjne[12]. Zaliczają się do nich następujące cechy:
- zachowanie lub utrata akcentu tonicznego;
- refleksy *ę, *ǫ, jaci (ě) i jerów (*ъ, *ь);
- (w mniejszym stopniu) zasób samogłosek, dyftongizacja oraz stopień i charakter redukcji samogłoskowej[13]. Między dialektami istnieją także różnice w użyciu liczby podwójnej[10].
Podział dialektów
edytujPoniższa klasyfikacja dialektów i poddialektów opiera się na mapie gwarowej z 1983 r. (Fran Ramovš, Tine Logar, Jakob Rigler)[14] (z której zaczerpnięto nazewnictwo podane w pierwszej kolejności) oraz innych źródłach. Nazwy grup dialektalnych, dialektów i gwar podano w formie polskiej i/lub oryginalnej.
- dialekty goreńskie[15] (gorenjska narečna skupina):
- gorenjsko narečje, gorenjščina[16]
- vzhodnogorenjski govor, vzhodna gorenjščina[17]
- dialekt selski[18] (selško narečje, selščina)[19]
- gorenjsko narečje, gorenjščina[16]
- dialekty doleńskie[20] (dolenjska narečna skupina):
- dialekty styryjskie[25] (štajerska narečna skupina, štajerščina)[26]:
- srednjesavinjsko narečje, srednja savinjščina[27]
- zgornjesavinjsko narečje, zgornja savinjščina[26]
- solčavski govor
- dialekt centralnostyryjski[28] (srednještajersko narečje, osrednja štajerščina)[26]
- dialekt pohorski[29] (južnopohorsko narečje, štajerska pohorščina)[30]
- kozjaški govor
- kozjansko-bizeljsko narečje
- posavsko narečje, posavščina[31]
- zagorsko-trboveljski govor
- laški govor
- sevniško-krški govor
- dialekty panońskie[32] (panonska narečna skupina):
- dialekt prekmurski[33] (prekmursko narečje, prekmurščina)[34]
- dialekt goriczański[35] (goričansko narečje, goričanščina)[36]
- dialekt prleski[33] (prleško narečje, prleščina)[37]
- haloško narečje, haloščina[38]
- dialekty karynckie[39] (koroška narečna skupina, koroščina)[40]:
- dialekt remsznicki[41] (severnopohorsko-remšniško narečje)
- dialekt meżański (mežiško narečje, mežiščina)[42]
- dialekt podjuński[43] (podjunsko narečje, podjunščina)[44] (Austria)
- dialekt obirski (obirsko narečje, obirščina)[45] (Austria)
- dialekt rożański[41] (rožansko narečje, rožanščina)[46] (Włochy)
- dialekt zilski[41] (ziljsko narečje, ziljščina)[46] (Austria, Włochy)
- kranjskogorski govor
- dialekty przymorskie[47] (primorska narečna skupina):
- dialekt rezjański[43] (rezijansko narečje, rezijanščina)[48] (Włochy, zaliczany także do dialektów karynckich[43])
- dialekt górnosoczański[49] (obsoško narečje)
- dialekt terski[50] (tersko narečje, terščina)[51] (Włochy)
- dialekt nadiski[50] (nadiško narečje, nadiščina)[52] (Włochy)
- dialekt briski[50] (briško narečje, briščina)[53]
- dialekt kraski[54][55] (kraško narečje, kraščina)[56]
- banjški govor, banjiški govor[57]
- dialekt Istrii[58] (istrsko narečje, istrščina)[59]
- gwara dekańska[49] (rižanski govor)
- gwara pomjańska[49] (šavrinski govor, šavrinščina)[60]
- dialekt notrański[61] (notranjsko narečje, notranjščina)[62]
- čiško narečje, čički dialekt[63]
- dialekty rowtarskie[64] (rovtarska narečna skupina, rovtarščina)[65]:
- dialekt tolmiński[66] (tolminsko narečje, tolminščina)[67]
- baški govor
- dialekt cerkneński[68] (cerkljansko narečje, cerkljanščina)[48]
- dialekt poljański[69] (poljansko narečje, poljanščina)[70]
- škofjeloško narečje, škofjeloščina[71]
- dialekt czarnowrski[68] (črnovrško narečje, črnovrščina)[72]
- dialekt horjulski[69] (horjulsko narečje, horjulščina)[73]
- dialekt tolmiński[66] (tolminsko narečje, tolminščina)[67]
- mešani kočevski govori
Przypisy
edytuj- ↑ a b Marc L. Greenberg, A Short Reference Grammar of Standard Slovene [online] [dostęp 2020-04-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-10] (ang.). (1.42 MB)
- ↑ Sussex i Cubberly 2006 ↓, s. 502–503.
- ↑ Tine Logar, Jakob Rigler: Karta slovenskih narečij. Lublana: Geodetski zavod SRS, 1986. (słoweń.).
- ↑ Rado Lenček: The Structure and History of the Slovene Language. Columbus, OH: Slavica, 1982. (ang.).
- ↑ Sussex i Cubberly 2006 ↓, s. 502.
- ↑ Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 35, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
- ↑ a b Mate Kapović, Language, Ideology and Politics in Croatia, „Slavia centralis”, IV/2, 2011 [zarchiwizowane z adresu 2020-03-17] (ang.).
- ↑ Karel Horálek, Úvod do studia slovanských jazyků, Praha: Nakladatelství Československé akademie věd, 1955, s. 370 [zarchiwizowane z adresu 2020-04-28] (cz.).
- ↑ Genzor 2015 ↓, s. 148.
- ↑ a b c d Tjaša Jakop: The Dual in Slovene Dialects. Bochum: Brockmeyer Verlag, 2008, s. 2. ISBN 978-3-8196-0705-9. OCLC 236328319. (ang.).
- ↑ Genzor 2015 ↓, s. 149.
- ↑ Smole 1998 ↓, s. 1.
- ↑ Sussex i Cubberly 2006 ↓, s. 503–504.
- ↑ Smole 1998 ↓.
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 64.
- ↑ Logar 1996 ↓, s. 12.
- ↑ Logar 1996 ↓, s. 45.
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 67.
- ↑ Tom S. Priestly, O popolni izgubi srednjega spola v selščini: enodobni opis, „Slavistična revija” (32), 1984, s. 37–47 (słoweń.).
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 68.
- ↑ a b Logar 1996 ↓, s. 42.
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 72.
- ↑ a b Logar 1996 ↓, s. 203.
- ↑ Sonja Horvat, Nekaj naglasnih in fonoloških značilnosti slovenskega kostelskega govora, „Slavistična revija” (42), 1994, s. 305 (słoweń.).
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 73.
- ↑ a b c Logar 1996 ↓, s. 52.
- ↑ Tine Logar, Današnje stanje in naloge slovenske dialektologije, „Jezik in slovstvo”, 8(1/2), 1962, s. 4 (słoweń.).
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 74.
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 75.
- ↑ Tine Logar, Diftongizacija in monoftongizacija v slovenskih dialektih, „Jezik in slovstvo” (27), 1982, s. 211 (słoweń.).
- ↑ Jože Toporišič, Fran Ramovš kot narečjeslovec, „Slavistična revija” (42), 1994, s. 168 (słoweń.).
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 77.
- ↑ a b Sławski 1962 ↓, s. 80.
- ↑ Logar 1996 ↓, s. 240.
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 79.
- ↑ Zinka Zorko, Panonska narečja, [w:] Enciklopedija Slovenija, t. 8, Lublana: Mladinska knjiga, 1994, s. 232 (słoweń.).
- ↑ Rigler 1986 ↓, s. 117.
- ↑ Rudolf Kolarič. Slovenska narečja. „Jezik in slovstvo”. 2 (6), s. 252, 1956. (słoweń.).
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 38.
- ↑ Logar 1996 ↓, s. 71.
- ↑ a b c Sławski 1962 ↓, s. 41.
- ↑ Rigler 1986 ↓, s. 155.
- ↑ a b c Sławski 1962 ↓, s. 42.
- ↑ Rigler 1986 ↓, s. 177.
- ↑ Logar 1996 ↓, s. 23.
- ↑ a b Logar 1996 ↓, s. 20.
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 46.
- ↑ a b Logar 1996 ↓, s. 28.
- ↑ a b c Sławski 1962 ↓, s. 56.
- ↑ a b c Sławski 1962 ↓, s. 49.
- ↑ Šekli 2004 ↓, s. 52.
- ↑ Šekli 2004 ↓, s. 53.
- ↑ Rigler 1986 ↓, s. 175.
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 51.
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 69.
- ↑ Logar 1996 ↓, s. 66.
- ↑ Jože Toporišič, Enciklopedija slovenskega jezika, Lublana: Cankarjeva založba, 1992, s. 5 (słoweń.).
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 55.
- ↑ Rigler 2001 ↓, s. 232.
- ↑ Franc Zadravec: Slovenski roman dvajsetega stoletja. T. 1. Murska Sobota: Pomurska založba, 1997, s. 350. (słoweń.).
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 53.
- ↑ Logar 1996 ↓, s. 65.
- ↑ Jakob Rigler, Južnonotranjski govori, Lublana: Słoweńska Akademia Nauki i Sztuki, 1963, s. 11–12 (słoweń.).
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 59.
- ↑ Logar 1996 ↓, s. 171.
- ↑ Sławski 1962 ↓, s. 61.
- ↑ Logar 1996 ↓, s. 39.
- ↑ a b Sławski 1962 ↓, s. 62.
- ↑ a b Sławski 1962 ↓, s. 63.
- ↑ Rigler 2001 ↓, s. 490, fn. 14.
- ↑ Francka Benedik, Redukcija v škofjeloškem narečju., „Jezikoslovni zapiski”, 1: 141–146, 1991, s. 141 (słoweń.).
- ↑ Rigler 2001 ↓, s. 210.
- ↑ Logar 1996 ↓, s. 165.
Bibliografia
edytuj- Roland Sussex, Paul Cubberly, The Slavic Languages, Cambridge: Cambridge University Press, 2006, s. 502–503 (ang.).
- Tine Logar, Dialektološke in jezikovnozgodovinske razprave, Ljubljana: Słoweńska Akademia Nauki i Sztuki, 1996 (słoweń.).
- Jakob Rigler, Razprave o slovenskem jeziku, Ljubljana: Slovenska matica, 1986 (słoweń.).
- Jakob Rigler, Zbrani spisi: Jezikovnozgodovinske in dialektološke razprave, Založba ZRC 2001 (słoweń.).
- Franciszek Sławski, Zarys dialektologii południowosłowiańskiej, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962.
- Vera Smole, Slovenska narečja, [w:] Enciklopedija Slovenije, t. 12, Ljubljana: Mladinska knjiga, 1998, s. 1–5 (słoweń.).
- Matej Šekli, Jezik, knjižni jezik, pokrajinski oz. krajevni knjižni jezik: Genetskojezikoslovni in družbenostnojezikoslovni pristop k členjenju jezikovne stvarnosti (na primeru slovenščine), [w:] Erika Kržišnik (red.), Aktualizacija jezikovnozvrstne teorije na slovenskem. Členitev jezikovne resničnosti, Ljubljana: Center za slovenistiko, 2004, s. 41–58 (słoweń.).
- Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratislava: Lingea, 2015, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).