Niewcyrka (niem. Neftzertal, słow. Nefcerská dolina, węg. Nefcer-völgy[1]) – dolina położona w Tatrach Wysokich na Słowacji. Jest orograficznie lewym odgałęzieniem Doliny Koprowej (Kôprová dolina) o długości około 3 km[2]. Nazwa doliny prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Neftzer. Był to żyjący w XVIII wieku zarządca dóbr królewskich[3].

Widok na Niewcyrkę z Krywania
Górne piętro doliny Niewcyrki i Wyżni Teriański Staw. Widok z Furkotnej Przełęczy
Krywańska Grań i dolina Niewcyrka
Grań Hrubego i dolina Niewcyrka

Otoczenie doliny

edytuj

Niewcyrka graniczy:

Jedynym bocznym odgałęzieniem Niewcyrki jest pokryta piargami zatoka, która nieco poniżej Wyżniej Garajowej Równi wcina się ku południowemu wschodowi w grań podchodząc pod przełęcz Szpara. Płynie nią Krótki Potok[5].

Opis doliny

edytuj

Niewcyrka jest drugim pod względem wielkości odgałęzieniem Doliny Koprowej. Stanowi ona mocno przeobrażoną przez lodowce dolinę zawieszoną. W jej ukształtowaniu wyróżnić można sześć pięter, stanowiących kotły lodowcowe i oddzielonych od siebie skalnymi progami[6]. W kolejności od najwyżej położonego są to[5][6][7]:

  • Teriańska Rówień (ok. 2180–2230 m), podchodząca pod południowo-zachodnią ścianę Hrubego Wierchu, od kotła Niżniego Teriańskiego Stawu oddzielona niewysoką grzędą, mocno ogładzoną przez lodowce i poprzecinaną długimi bruzdami powstałymi na linii pęknięć tektonicznych; zagłębienia terenu zajmują niewielkie stawy – Teriańskie Oka,
  • kocioł z Wyżnim Teriańskim Stawem (Vyšné Terianske pleso, 2112 m) i Małym Teriańskim Stawkiem (Malé Terianske pleso, 2092 m), u podnóża Ostrej i Krótkiej, ograniczony od zachodu schodzącym z Krótkiej żebrem z Krótką Strażnicą; piętro to pokryte jest w znacznej części piargami, w pobliżu Wyżniego Teriańskiego Stawu wygłady lodowcowe,
  • piętro z Niżnim Teriańskim Stawem (Nižné Terianske pleso, 1943 m), stanowiące klasyczny kar lodowcowy; największy z Teriańskich Stawów zajmuje powierzchnię 4,9 ha i ma maksymalnie 44 metry głębokości, jego misa została niegdyś wyrzeźbiona przez lodowiec w miejscu skrzyżowania pęknięć tektonicznych i stref mylonitów; z jeziora wypływa główny ciek wodny doliny – Niewcyrski Potok (Nefcerský potok),
  • Wyżnia Garajowa Rówień (ok. 1730–1750 m), położona poniżej wysokiego (ok. 100 m) progu, przez który wody Niewcyrskiego Potoku spadają Wyżnią Niewcyrską Siklawą (Vyšný Nefcerský vodopád); orograficznie lewą, łagodniej nachyloną częścią progu spływa Krótki Potok odwadniający boczną dolinkę pod Szparą; dno równi tworzą moczarowate rozlewiska; od strony północnej do równi sięgają potężne stożki usypiskowe ze żlebów masywu Zadniej i Pośredniej Garajowej Turni,
  • Niżnia Garajowa Rówień (ok. 1540–1570 m), oddzielona od Wyżniej niezbyt stromym progiem, w którego lewą orograficznie część wcina się głęboki jar Niewcyrskiego Potoku, spływającego tu licznymi, niewysokimi kaskadami; dominantę otoczenia zarośniętej bujną kosodrzewiną równi stanowią ściany Małej i Wielkiej Krywańskiej Strażnicy,
  • Niedźwiedzia Rówień (ok. 1350–1400 m), porośnięta przez las, znajdująca się poniżej kolejnego progu (o wysokości sięgającej 130 m), którym spada Pośrednia Niewcyrska Siklawa (Kmeťov vodopád lub Nižný nefcerský vodopád), wciśnięta między wygładzone płyty a przewieszone ściany skalne; część równi zajmowała niegdyś Niewcyrska Polanka; od północy i zachodu ograniczenie tego stopnia doliny stanowi wał moreny bocznej.

Poniżej Niedźwiedziej Równi Niewcyrka opada do Doliny Koprowej wysokim (ok. 160 m) progiem, rozciętym przez głęboki wąwóz Niewcyrskiego Potoku, tworzącego tu najwyższą z Niewcyrskich SiklawNiżnią Niewcyrską Siklawę (Nižný nefcerský vodopád lub Kmeťov vodopád)[5].

Niewcyrka od dawna znajduje się w ścisłym rezerwacie Tatrzańskiego Parku Narodowego, nie prowadzi przez nią żaden szlak turystyczny i obowiązuje zakaz wstępu. Jej lasy i piętro kosodrzewiny rozwinięte są bardzo dobrze. Jeśli chodzi o większe zwierzęta, Władysław Cywiński na podstawie dłuższych obserwacji stwierdził, że nigdy nie zauważył tu kozic i niedźwiedzi ani ich odchodów i raz tylko słyszał świstaka[5].

Dzieje poznania

edytuj

Pierwszym znanym z nazwiska turystą, o którym z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy powiedzieć, że odwiedził Dolinę Niewcyrki, był Bogusz Zygmunt Stęczyński. Na podstawie analizy jego poematu „Tatry” (pieśń XIII) możemy wnioskować, że podczas swych wędrówek po Tatrach w roku 1845 albo 1851 (z przewodnikiem Józefem Bigosem z Bukowiny) przeszedł on z Doliny Suchej Ważeckiej przez Furkotną Przełęcz do Niewcyrki i stamtąd zszedł do Doliny Koprowej, zwracając uwagę m.in. na zamarznięty wówczas Wyżni Staw Teriański i trójstopniowe Niewcyrskie Siklawy[8].

Pierwszym turystą, o którym możemy na pewno powiedzieć, że był w dolinie, był Eugeniusz Janota z towarzyszami i przewodnikiem Maciejem Sieczką 9 września 1867 r. W zimie pierwsi byli tu Józef Lesiecki i Józef Oppenheim 14 kwietnia 1914 r.[3]

Pierwszy poetycki opis doliny dał Maciej Bogusz Stęczyński w XIII pieśni swego poematu opisowego pt. „Tatry”[9]. Kazimierz Wierzyński poświęcił tej dolinie swój wiersz pt. „Niefcyrka”[10].

Nazwy równiom w dolinie oraz Teriańskim Okom nadał Władysław Cywiński[5], który sporządził najbardziej dokładny z przewodnikowych opisów Niewcyrki.

Przypisy

edytuj
  1. Tatry Wysokie. Czterojęzyczny słownik nazw geograficznych [online] [dostęp 2021-02-11] [zarchiwizowane z adresu 2006-09-24].
  2. Witold Henryk Paryski, Zofia Radwańska-Paryska, Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004, ISBN 83-7104-009-1.
  3. a b Witold Henryk Paryski. Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część VIII. Młynicka Przełęcz – Krywań. Warszawa: Sport i Turystyka, 1956.
  4. Tatry Wysokie i Tatry Bielskie słowackie i polskie. Mapa turystyczna 1:25 000, Warszawa: Wydawnictwo Kartograficzne Polkart Anna Siwicka, 2006, ISBN 83-87873-26-8.
  5. a b c d e Władysław Cywiński, Grań Hrubego. Przewodnik szczegółowy, tom 14, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2008, ISBN 978-83-7104-039-9.
  6. a b Michal Lukniš, Reliéf Vysokých Tatier a ich predpolia, Bratislava: Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, 1973.
  7. Úrad geodézie, kartografie a katastra Slovenskej republiky. Produkty leteckého laserového skenovania.
  8. Kolbuszewski Jacek: Bogusz Zygmunt Stęczyński (1814-1890), w: „Tatry i górale w literaturze polskiej. Antologia”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1992, ISBN 83-04-03230-9, przypis do poematu „Tatry” na s. 147.
  9. Pierwodruk: jako „Tatry w dwudziestu czterech obrazach”, Kraków, 1860.
  10. Pierwodruk: „Róża wiatrów”, Nowy Jork, 1941.