Egzekucja w Starym Gralewie
Egzekucja w Starym Gralewie – stracenie poprzez powieszenie przez okupantów niemieckich dziesięciu polskich mieszkańców wsi powiatu płońskiego, które odbyło się 4 sierpnia 1943 w Starym Gralewie[1].
.jpg) Pomnik po renowacji z 2023 | |
| Państwo |
|
|---|---|
| Miejsce |
Stare Gralewo (centrum wsi) |
| Data |
4 sierpnia 1943 |
| Godzina |
po 10:00 |
| Liczba zabitych |
10 osób |
| Typ ataku |
egzekucja przez powieszenie |
| Sprawca | |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Raciąż  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu płońskiego  | |
 52°42′54,2812″N 20°07′00,5650″E/52,715078 20,116824
| |
Geneza
edytujMord był odwetem niemieckim za wcześniejsze podpalenie stogów w przejętym przez okupanta od polskiej rodziny Olszewskich majątku Lutomierzyn. Niemcy potraktowali podpalenie jako akt sabotażu, w związku z czym 4 sierpnia 1943 wybrano spośród osadzonych w więzieniu w Płońsku co dziesiątego więźnia do odwetowego mordu, który został dokonany przez funkcjonariuszy gestapo z Płocka, żołnierzy SS z Płońska oraz żandarmów. Miał na celu zastraszenie polskiej ludności z okolicy[1].
Przebieg
edytujW centrum Starego Gralewa (przy kościele św. Małgorzaty) już zawczasu ustawiono szubienicę (belka na podporach z jedenastoma pętlami), której pilnowali dwaj żandarmi. Pod pętlami ustawiono taborety, według niektórych świadków zdarzeń powiązane sznurem. Niemcy musieli siłą wyłapywać osoby podążające na targi do Płońska i Raciąża, gdyż Polacy z Gralewa starali się uciekać, żeby nie uczestniczyć w egzekucji. Dziesięciu więźniów przywiózł na miejsce egzekucji około godziny 10:00 niemiecki kolonista Adam Bomert. Do obserwowania mordu zmuszono mieszkańców Gralewa, jak również sołtysów z Sarbiewa i Stróżęcina. Lokalny ksiądz, Witold Grotowski, próbował się ukryć, jednak siłą przyprowadzono go na miejsce egzekucji i kazano zdjąć sutannę (według niektórych świadków jedenasta pętla przeznaczona była dla niego). Niemcy wskazali dwie osoby spośród mieszkańców do pomagania skazańcom przy wysiadaniu (ręce i nogi skrępowano im drutem). Potem ludzie ci mieli wytrącać taborety spod nóg wieszanych, ciągnąc za sznur (był to Mrówczyński oraz człowiek o nieustalonej tożsamości, niepełnosprawny umysłowo). Mimo że planowano dokonanie egzekucji po odczytaniu wyroku, to jednak doszło do niej w trakcie odczytywania pierwszych słów jego sentencji. Jeden z zamordowanych, Henryk Krysiewicz, rozpoczął śpiewanie polskiego hymnu, wołając "Jeszcze Polska nie...". Marian Urbański, z uwagi na wyjątkowo wysoki wzrost, dosięgnął ziemi i do uśmiercenia go konieczne było wykopanie pod nim dołu[1].
Zwłoki ofiar zakopano około 30 metrów od drogi Gralewo – Raciąż (około kilometra od Gralewa), a teren zagrabiono. Okupant zakazał jakiegokolwiek upamiętnienia ofiar mordu pod groźbą spalenia wsi[1].
Upamiętnienie
edytujPo wyparciu Niemców zwłoki ekshumowano i przeniesiono na lokalny cmentarz. Na grobie umieszczono głaz narzutowy z tablicą pamiątkową. W 1996 na mogile posadowiono nowy pomnik, którego autorem był Jan Stępkowski ze Strzegowa. W miejscu egzekucji 2 listopada 1947 odsłonięto pomnik, na którym umieszczono inskrypcję o treści: "Pamięci pomordowanych przez oprawców hitlerowskich w roku 1943. Charzyński Zygmunt, Krysiewicz Henryk, Urbański Marian, Kurpiński Feliks, Dąbrowski Władysław, Zych Józef, Orlik Wacław, Tyszki Stanisław, Pogorzelski Kazimierz, Sobierański Izydor. Mieszkańcy powiatu płońskiego"[1]. 9 grudnia 2023 monument odsłonięto ponownie po restauracji w ramach III Ogólnopolskiego Zlotu Poszukiwaczy Misja Skarb „Śladami Wielkiej Wojny na Ziemi Raciąskiej”. Na pomniku znalazła się data egzekucji wcześniejsza o rok: 4 sierpnia 1942[2].
Zamordowani
edytujZamordowani przez Niemców w Starym Gralewie:
- Zygmunt Charzyński (Pęsy Małe, 30 lat, rolnik),
- Władysław Dąbrowski (Krościn, 45 lat, rolnik),
- Henryk Krysiewicz (Galominek),
- Feliks Kurpiński albo Karpiński przywieziony z obozu pracy w Gralewie (Baboszewo),
- Wacław Orlik albo Orliński (Dramin, 40 lat),
- Kazimierz Pogorzelski (Dramin, 22 lata),
- Izydor Sobierański albo Sobierajski (Baboszewo, 73 lata, organista),
- Stanisław Tyszki albo Tyski (Płońsk),
- Marian Urbański (Szapsk, 49 lat),
- Józef Zych (urodzony w Płońsku)[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Jerzy Borowski, Egzekucja w Gralewie – 4 sierpnia 1943 roku, „Nasze Korzenie” (2/2012), Muzeum Mazowieckie w Płocku, 2012, s. 38-39.
- ↑ Artur Kołodziejczyk, Odrestaurowany pomnik w Gralewie wymiernym efektem III Ogólnopolskiego Zlotu Poszukiwaczy Misja Skarb [online], plonszczak.pl, 10 grudnia 2023 [dostęp 2024-03-10] (pol.).