Eupomatiaceae
Eupomatiaceae – rodzina roślin stanowiąca jedno z ich starszych odgałęzień linii rozwojowych okrytonasiennych klasyfikowanych w rzędzie magnoliowców (Magnoliales). Rodzina monotypowa z jednym rodzajem Eupomatia R. Br. (1814). Do rodzaju należą trzy gatunki występujące we wschodniej Australii oraz we wschodniej Nowej Gwinei (tam sięgając do 1300 m n.p.m.[4]). Są to niewielkie drzewa i krzewy o okazałych kwiatach. Rosną w lasach równikowych i wilgotnych lasach strefy umiarkowanej[5]. Prątniczki w ich kwiatach wydzielających piżmowy zapach zawierają ciałka odżywcze wabiące ryjkowcowate z rodzaju Elleschodes, będące zapylaczami tych roślin[6]. Rośliny wytwarzają różne typy lignanów i alkaloidów[4]. W komórkach wydzielniczych obficie występujących w korze i rdzeniu występują garbniki i olejki eteryczne[7].
 Eupomatia laurina | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
Eupomatiaceae |
| Nazwa systematyczna | |
| Eupomatiaceae Orb. Dict. Univ. Hist. Nat. 5: 511. 29 Mar 184[3] | |
Znaczenie użytkowe mają słodkie i aromatyczne owoce Eupomatia laurina spożywane w deserach, używane do wyrobu dżemów i napojów[5].
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Okazałe krzewy o bulwiasto zgrubiałych korzeniach (zawierających skrobię), rzadko niewielkie drzewa[5][4] lub krzewinki[4].
- Liście
- Skrętoległe (dwurzędowe), pojedyncze, ogonkowe, bez przylistków, całobrzegie i aromatyczne[5].
- Kwiaty
- Obupłciowe, promieniste, wyrastające pojedynczo w kątach liści lub na szczycie pędu, rzadko na pniu (kaulifloria). Pozbawione są okwiatu, którego rolę pełnią dwa zrośnięte liście podkwiatowe tworzące czapeczkę nad kwiatem[5]. Dno kwiatowe jest urnowato rozrośnięte[6]. Pręciki są liczne, mają krótkie i spłaszczone nitki[6][8]. W centralnej części kwiatu znajduje się nawet do 80 ogruczolonych i silnie aromatycznych prątniczków, które rozpościerają się, odsłaniając organy żeńskie podczas ich dojrzewania, ale przykrywają je w czasie wysypywania pyłku z pręcików. Pręciki i prątniczki są u swych nasad zrośnięte i odpadają po spełnieniu swojej roli[5]. Płodne pręciki mają wyraźnie wykształcone pylniki, między którymi znajduje się wydłużony, zgrubiały łącznik[6][8], ostro zakończony[7]. Zalążnie są górne i liczne (od ok. 13 do 68[8]), spiralnie umieszczone na dnie kwiatowym, pozbawione szyjki słupka[5]. Poszczególne owocolistki zawierają po dwa lub nieco więcej (do 11) odwróconych zalążków. Na spłaszczonych szczytach owocolistków znajdują się piórkowate znamiona[8].
- Owoce
- Mięsiste, kulistawe[6] jagody[5], powstające jako owoc zbiorowy w wyniku zrastania się licznych owocolistków z udziałem także mięsistego dna kwiatowego[8]. W poszczególnych owocolistkach dojrzewają bardzo drobne zarodki w 1–2 nasionach[6]. W nasionach silnie rozwinięte jest bielmo przerastające tkanką ośrodka (nucellus)[7].
Systematyka edytuj
Jedna z rodzin tradycyjnie uznawana za pierwotne w obrębie okrytonasiennych. W systemie Cronquista (1981) uznana została za izolowany takson w obrębie rzędu magnoliowców[8]. W tym też rzędzie rodzina jest ujmowana w innych systemach końca XX i początku XXI wieku (system Thorne'a z 2003, systemy APG)[9]. W systemie Takhtajana z 1997 wyróżniającym większą liczbę rzędów, rodzina ta tworzyła monotypowy rząd Eupomatiales[10], a w systemie z 2009, wraz z flaszowcowatymi Annonaceae zaliczona została do rzędu Annonales[4].
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Klad siostrzany względem flaszowcowatych w obrębie rzędu magnoliowców.
Pozycja filogenetyczna flaszowcowatych w rzędzie magnoliowców:
| magnoliowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział rodziny[11]
- rodzaj: Eupomatia R. Br. (1814)
- Eupomatia barbata Jessup
- Eupomatia bennettii F.Muell.
- Eupomatia laurina R.Br.
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-24] (ang.).
- ↑ James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium. University of Maryland. [dostęp 2010-09-28]. (ang.).
- ↑ a b c d e Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, s. 39-41. ISBN 978-1-4020-9608-2.
- ↑ a b c d e f g h Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 105. ISBN 978-1842466346.
- ↑ a b c d e f David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 353, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, 1998, s. 32, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232.
- ↑ a b c d e f Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 45-47. ISBN 0-231-03880-1.
- ↑ Gurcharan Singh: Plant Systematics. Enfield: Science Publishers, 2004, s. 299. ISBN 1-57808-351-6.
- ↑ A.L. Takhtadzhian, Diversity and classification of flowering plants, New York: Columbia University Press, 1997, s. 10, ISBN 0-231-10098-1, OCLC 34617914.
- ↑ Eupomatia. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-10-20].