Fajsal I

król Iraku

Fajsal ibn al-Husajn ibn Ali al-Haszimi, arab. فيصل بن حسين بن علي الهاشمي (ur. 20 maja 1885 w Mekce[1] albo 20 maja 1883 w Taif[2], zm. 8 września 1933 w Bernie) – w 1920 przez krótki okres król Syrii, w latach 1921–1933 król Iraku, członek rodu Banu Haszim, wywodzącego swoje pochodzenie od proroka Mahometa. Fajsal popierał ugodę między sunnitami i szyitami na rzecz idei panarabizmu, mającej na celu utworzenie zjednoczonego państwa arabskiego, w skład którego weszłyby, m.in. Irak, Syria, Palestyna. Będąc u władzy unikał faworyzowania jakiejkolwiek grupy etnicznej czy religijnej. Jego aspiracje zderzyły się z planami Francuzów i Brytyjczyków wobec Bliskiego Wschodu.

Fajsal I
فيصل بن حسين بن علي الهاشمي
Ilustracja
ilustracja herbu
Król Syrii
Okres

od 11 marca 1920
do 25 lipca 1920

Król Iraku
Okres

od 23 sierpnia 1921
do 8 września 1933

Następca

Ghazi I

Dane biograficzne
Dynastia

Haszymici

Ojciec

Said Husajn ibn Ali

Matka

Abdijja bint Abd Allah

Żona

Huzajma bint Nasir

Dzieci

Azza, Raiha, Raifijja, Ghazi

Odznaczenia
Wielki Mistrz Wielkiego Orderu Haszymitów (Irak) Order Króla Fajsala I (Królestwo Iraku) Wielki Mistrz Orderu Dwóch Rzek (Irak) Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia) Order Mohameda Alego Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Kollana Orderu Pahlawich (Iran) Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia (Jordania) Krzyż Wielki Orderu Łaźni (Wielka Brytania) Krzyż Wielki Orderu Św. Michała i Św. Jerzego (Wielka Brytania) Królewski Łańcuch Wiktorii (Wielka Brytania) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Korony Włoch

Młodość

edytuj

Urodził się jako trzeci syn Saida Husajna ibn Ali, szarifa Mekki. Wychowywał się i kształcił w Stambule. W 1913 został wybrany jako reprezentant miasta Dżidda do parlamentu osmańskiego. W 1916, w czasie pobytu w Damaszku, otrzymał tzw. protokół damasceński, przyłączył się do ugrupowania nacjonalistów arabskich Al-Fatat, a jego ojciec został królem Al-Hidżazu. 23 października 1916 w Wadi Safra spotkał się po raz z kpt. T.E. Lawrence’em z siedziby brytyjskiego wywiadu w Kairze. Lawrence miał wizję utworzenia niepodległego państwa arabskiego po skończeniu I wojny światowej na Bliskim Wschodzie, która zainteresowała polityków arabskich. We współpracy z armią brytyjską Fajsal zorganizował powstanie arabskie przeciw imperium osmańskiemu i instytucji kalifatu. Po długim oblężeniu zdobył Mekkę bronioną przez Fahriego Paszę. Niektórzy muzułmańscy mężowie stanu, jak Muhammad Ikbal, skrytykowali Fajsala za walkę u boku chrześcijan jako zdradę islamu. Fajsal wziął udział również w działaniach wojennych na terenie Syrii, zdobyciu Damaszku i wszedł w 1918 w skład rządu arabskiego powołanego w tym mieście.

Na konferencji pokojowej w Paryżu

edytuj

W 1919 Fajsal stanął na czele delegacji arabskiej na konferencję pokojową w Paryżu, mając na celu doprowadzenie do utworzenia niepodległych emiratów arabskich na terytorium pokonanego w wojnie imperium osmańskiego. Jego rolę w powstaniu arabskim opisuje Lawrence w swoich Siedmiu filarach mądrości, przy czym historycy zarzucają tej książce brak ścisłości. 3 stycznia 1919 Chaim Weizman, prezes Światowej Organizacji Syjonistycznej, podpisał tzw. umowę Fajsal-Weizman o współpracy arabsko-żydowskiej, na mocy której Fajsal zaakceptował tzw. deklarację Balfoura, w sprawie założenia „żydowskiej siedziby w Palestynie” (A Jewish homeland in Palestine).

Król Syrii i Iraku

edytuj

7 marca 1920 Fajsal został ogłoszony królem Wielkiej Syrii przez rząd Haszima al-Atasiego, wyłoniony przez syryjski Kongres Narodowy. Tymczasem w kwietniu na konferencji w San Remo Francji powierzono terytorium mandatowe Ligi Narodów w Syrii. Fajsal bezskutecznie apelował o zachowanie niezawisłości Syrii, a gdy jego prośby nie spotkały się z pozytywną odpowiedzią, wezwał Syryjczyków do niestawiania oporu Francuzom, gdyż w jego ocenie był on z góry skazany na klęskę. Jego apelu nie wysłuchała niewielka grupa żołnierzy pod dowództwem ministra obrony Jusufa al-Azmy, która stoczyła z Francuzami nierówną bitwę pod Majsalun 24 lipca 1920[3]. Francuzi zwyciężyli, a Fajsal musiał uciec z Syrii do Wielkiej Brytanii. W marcu 1921 na konferencji w Kairze(inne języki) Brytyjczycy podjęli decyzję, że Fajsal będzie rządził w brytyjskim terytorium mandatowym w Iraku, mimo że miejscowa ludność nic bliższego na jego temat nie wiedziała. Utworzenie monarchii w Iraku i wycofanie się z rządów bezpośrednich zdaniem Brytyjczyków miało pomóc w zaprowadzeniu pokoju w tym kraju. W plebiscycie 96% głosów padło za uczynieniem Fajsala królem Iraku. Fajsal został królem Iraku w sierpniu 1921.

Poprawa stosunków iracko-syryjskich

edytuj

W ramach poprawy stosunków z Syrią i Libanem, sprzyjał napływowi uchodźców z tych krajów, starających się o zatrudnienie, zwłaszcza nauczycieli, lekarzy i urzędników państwowych. Sati al-Husri, były minister edukacji w Syrii dostał analogiczne stanowisko w Iraku. Fajsal I zadbał o wytyczenie dróg łączących Bagdad z Damaszkiem i Ammanem, a po odkryciu złóż ropy naftowej w okolicy Mosulu zaplanował przeprowadzenie stamtąd rurociągu naftowego do wybrzeża Morza Śródziemnego. Wprowadził powszechny obowiązek służby wojskowej w ramach stworzenia silnej armii, być może w związku z realizacją idei panarabizmu, ale to ostatnie zamierzenie mu się nie udało. Francuzi, będąc pod wrażeniem osiągnięć Fajsala w dziedzinie bezpieczeństwa wewnętrznego w kraju, zwrócili się do niego o konsultacje w sprawie polityki na terenie swoich terytoriów mandatowych w Syrii i Libanie. Doradził im wówczas przywrócenie rządów Haszymitów w Syrii.

Niepodległość Iraku

edytuj

W 1932 mandat Ligi Narodów sprawowany przez Brytyjczyków w Iraku wygasł i Królestwo Iraku stało się państwem nominalnie niepodległym. 3 października 1932 Irak przystąpił do Ligi Narodów.

Masakra Asyryjczyków

edytuj

W sierpniu 1932 wojska rządowe dokonały masakry chrześcijańskiej ludności asyryjskiej w północnym Iraku, w Simele, co spowodowało napięcie w stosunkach iracko-brytyjskich.

Podróż Fajsala do Europy i śmierć króla

edytuj

W lipcu 1933, na krótko przed śmiercią, Fajsal udał się do Londynu, gdzie wyraził niepokój z powodu konfliktu arabsko-żydowskiego w Palestynie oraz nadmiernej jego zdaniem migracji Żydów do tego kraju. Zwrócił się do rządu brytyjskiego o ograniczenie imigracji Żydów do Palestyny i sprzedawania im nieruchomości. Fajsal I zmarł 8 września 1933 na zawał serca, w czasie pobytu w szwajcarskim Bernie. Sukcesję po nim przejął jego syn, Ghazi. Plac u wylotu ulicy Hajfa w Bagdadzie nazwano jego imieniem, i postawiono na nim konny pomnik króla. Pomnik został obalony w czasie przewrotu wojskowego 14 lipca 1958, ale później go przywrócono.

Dzieci Fajsala

edytuj

Fajsal był żonaty z Huzajmą bint Nasir, z którą doczekał się trzech córek i jednego syna.

  • Azza bint Fajsal
  • Raiha bint Fajsal
  • Raifja bint Fajsal
  • Ghazi (ur. 12 marca 1912, zm. 4 kwietnia 1939), król Iraku w latach 1933-1939, żonaty z księżniczką Aliją bint Ali, córką Alego ibn al-Husajna, króla Al-Hidżazu (1924-1925)

Kultura masowa

edytuj

Do kultury masowej świata Zachodu postać Fajsala I wprowadził Brytyjczyk Thomas Edward Lawrence autobiograficzną powieścią Siedem filarów mądrości, sfilmowaną w 1962 roku przez Davida Leana pod tytułem Lawrence z Arabii. Rolę przyszłego króla zagrał Alec Guinness.

Przypisy

edytuj
  1. Faisal I, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2013-05-23] (ang.).
  2. Royal Ark – Al-Hashimi Dynasty • Genealogy (ang.) [dostęp 2013-05-23]
  3. McHugo J.: Syria. From the Great War to the Civil War. Londyn: Saqi Books, 2014, s. 66-67. ISBN 978-0-86356-753-7.

Bibliografia

edytuj