Wikipedia

Gereza angolańska

gatunek ssaka naczelnego

Gereza angolańska[16] (Colobus angolensis) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Gereza angolańska
Colobus angolensis[1]
P.L. Sclater, 1860[2]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Nadrząd

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

gerezy

Plemię

Colobini

Rodzaj

gereza

Gatunek

gereza angolańska

Podgatunki
  • C. a. angolensis P.L. Sclater, 1860
  • C. a. cordieri Rahm, 1959
  • C. a. cottoni Lydekker, 1905
  • C. a. palliatus W. Peters, 1868
  • C. a. prigoginei W.N. Verheyen, 1959
  • C. a. ruwenzorii O. Thomas, 1901
  • C. a. sharpei O. Thomas, 1902
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[15]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Taksonomia

edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1860 roku brytyjski zoolog Philip Lutley Sclater, nadając mu nazwę Colobus angolensis[2]. Miejsce typowe to obszar 300 mi (483 km) w głąb lądu od Bembe, Angola[17][18][19]. Holotyp to dorosły osobnik o nieokreślonej płci (sygnatura BMNH Mammals 1860.7.23.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie[20].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają siedem podgatunków[18]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe Holotyp
C. a. cordieri Colobus polycomos cordieri Rahm, 1959 Kampungu, (3°S 27°E/-2,616667 26,783333), Demokratyczna Republika Konga[21]. Materiał typowy to trzy okazy: na wpół dorosły, który został schwytany, następnie zaginął, oraz dwa dorosłe, które zaraz wypuszczono[22].
C. a. cottoni Colobus palliatus cottoni Lydekker, 1905 Zokwa, pomiędzy Mahagi, Jeziorem Alberta i Irumu, rzeka Ituri, Demokratyczna Republika Konga[23][24]. Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura BMNH Mammals 1906.6.2.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał 15 czerwca 1905 roku mjr Powell-Cotton[24].
C. a. palliatus Colobus palliatus W. Peters, 1868 Rzeka Pangani, Tanzania[23]. Młody samiec (nr 3505) z ogrodu zoologicznego w Hamburgu, przekazany do Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie[3].
C. a. prigoginei Colobus polykomos prigoginei W.N. Verheyen, 1959 Góra Kabobo, na wysokości 2400 m, (5°04′S 29°04′E/-5,060000 29,060000), Demokratyczna Republika Konga[25]. Płaska skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura RMCA 27106) ze zbiorów Królewskiego Muzeum Afryki Środkowej w Tervuren; okaz zebrał 25 listopada 1957 roku Alexandre Prigogine[25].
C. a. ruwenzorii Colobus ruwenzorii O. Thomas, 1901 Ruwenzori, „prawdopodobnie na dużych wysokościach”, granica Ugandy i Zairu[26][27]. Dorosły samiec (sygnatura BMNH Mammals 1901.8.9.13) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał Harry Hamilton Johnston[27].
C. a. sharpei Colobus sharpei O. Thomas, 1902 Las Nkuka, góra Rungwe, Malawi[28]. Dorosła samica (sygnatura BMNH Mammals 1897.7.3.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał J.B. Yule[28].

Etymologia

edytuj
  • Colobus: gr. κολοβος kolobos „ograniczony, okaleczony”; dżelada białobroda posiada szczątkowy kciuk[29].
  • angolensis: Angola[30]
  • cordieri: Charles Cordier (?–?), zawodowy kolekcjoner zwierząt, który wraz z żoną Emy zbierał je dla ogrodów zoologicznych i muzeów w latach 40., 50. i 60. XX wieku[31].
  • cottoni: mjr Percy Horace Gordon Powell-Cotton (1866–1940), brytyjski myśliwy i odkrywca[32].
  • palliatus: łac. palliatus „zamaskowany, okryty”, od pallium „płaszcz, peleryna”[33].
  • prigoginei: dr Alexandre Prigogine (1913–1991), rosyjsko-belgijski ornitolog, geolog, chemik, sponsor wypraw do tropikalnej Afryki[34].
  • ruwenzorii: góry Ruwenzori, Demokratyczna Republika Konga/Uganda[35].
  • sharpei: Sir Alfred Sharpe (1853–1935), brytyjski polityk, komisarz Jego Królewskiej Mości i konsul generalny Brytyjskiej Afryki Centralnej, gubernator Nyasalandu (obecnie Malawi) oraz przyrodnik amator[36].

Zasięg występowania

edytuj

Gereza angolańska występuje w Afryce, zamieszkując w zależności od podgatunku[18][16]:

  • C. angolensis angolensis – gereza angolańska – Demokratyczna Republika Konga (na południe od wielkiego zakola rzeki Kongo), północno-wschodnia Angola i północno-zachodnia Zambia, na południe od około 12°S i na zachód do około 16°E.
  • C. angolensis cordieri – gereza dżunglowa – wschodnia Demokratyczna Republika Konga na zachód od rzeki Lualaba, między rzekami Luvua i Luama, zbliżając się do jeziora Kiwu na wschodzie (gdzie krzyżuje się z podgatunkiem ruwenzorii) oraz do wyżynnych terenów na zachód od jeziora Tanganika.
  • C. angolensis cottoni – gereza czarno-biała – północno-wschodnia Demokratyczna Republika Konga na wschód od systemu rzecznego Kongo-Lualaba, od północnego brzegu rzeki Kongo na północ do rzeki Uele, na wschód do Jeziora Alberta i na południe do rzeki Lindi; strefa mieszańców z podgatunkiem ruwenzorii występuje w jego południowym zasięgu.
  • C. angolensis palliatus – gereza tanzańska – południowo-wschodnia Kenia i północno-wschodnia Tanzania.
  • C. angolensis prigoginei – gereza kabobońska – wschodnia Demokratyczna Republika Konga (góra Kabobo).
  • C. angolensis ruwenzorii – gereza ruwenzorska – południowo-wschodnia Demokratyczna Republika Konga, południowo-wschodnia Uganda, zachodnia Rwanda, zachodnie Burundi i północno-zachodnia Tanzania; po obu stronach zachodnich Wielkich Rowów Afrykańskich, od doliny rzeki Semliki, gór Ruwenzori i góry Kahuzi do brzegów jeziora Tanganika.
  • C. angolensis sharpei – środkowa i południowa Tanzania (na zachód aż do jeziora Rukwa), północne Malawi i północno-wschodnia Zambia; być może również północny Mozambik.

Morfologia

edytuj

Długość ciała (bez ogona) samic 18–59 cm, samców 55–66 cm, długość ogona samic 63–76 cm, samców 76–92 cm; masa ciała samic 6,4–9,2 kg, samców 7,6–12,6 kg[37][38]. Gereza angolańska ma czarne futro i czarną twarz otoczoną przez długie, białe pasma włosów, porastające również ramiona. W celu ochrony przed chłodem osobniki żyjące w górach mają gęstsze i dłuższe futro, niż te żyjące na nizinach.

Ekologia

edytuj

Biotop: Gerezy angolańskie zamieszkują gęste lasy deszczowe, zarówno nizinne jak i górskie do 3000 m.

Tryb życia: Gatunek ten prowadzi dzienny, nadrzewny tryb życia. Żyje w grupach liczących od 10 do 15 osobników, w których skład wchodzi najczęściej jeden dorosły samiec, 6 samic oraz ich młode. Gerezy angolańskie żyją do 20 lat na wolności i 30 w niewoli.

Pokarm: Dieta gerez angolańskich składa się w dwóch trzecich z liści, a w jednej trzeciej z owoców i pestek. Czasem jedzą też korę drzew i kiełki.

Rozród: Samce najczęściej osiągają dojrzałość płciową w wieku 4, a samice 2 lat. Okres ciąży trwa od 147 do 178 dni. Najczęściej rodzi się jedno młode, ale zdarzają się też bliźniaki. Małe rodzą się białe, dopiero w wieku 3 miesięcy uzyskują ubarwienie charakterystyczne dla osobników dorosłych.

Status zagrożenia

edytuj

Gerezy angolańskie są wrażliwe na wszelkie zmiany w siedliskach, wiele z nich ginie podczas polowań. Liczba osobników tego gatunku stale spada. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) gereza angolańska została zaliczona do kategorii VU (ang. Vulnerable – gatunek narażony)[15]. Status zagrożenia IUCN w zależności od podgatunku:

  • C. a. angolensis – status VU[39]
  • C. a. cordieri – status VU[40]
  • C. a. cottoni – status VU[41]
  • C. a. palliatus – status VU[42]
  • C. a. prigoginei – status EN (zagrożony)[43]
  • C. a. ruwenzorii – status DD (niedostatecznie rozpoznany)[44]
  • C. a. sharpei – status VU[45]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Colobus angolensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b P.L. Sclater. List of Mammalia collected by Mr. J. Monteiro in Angola. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 28, s. 245, 1860. (ang.). 
  3. ↑ a b W.C.H. Peters. Über neue Säugethiere (Colobus, Rhinolophus, Vesperus) und neue oder weniger bekannte Amphibien (Hemidactylus, Herpetodryas, Spilotes, Elaphis, Lamprophis, Erythrolamprus). „Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin”. Aus dem Jahre 1868, s. 637, 1869. (niem.). 
  4. ↑ O. Thomas. On the more notable mammals obtained by Sir Harry Johnston in the Uganda Protectorate. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1901 (2), s. 85, 1901. (ang.). 
  5. ↑ O. Thomas. On some new mammals from northern Nyasaland. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1902 (1), s. 118, 1902. (ang.). 
  6. ↑ R. Lydekker. An undescribed guereza. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 16, s. 432, 1905. (ang.). 
  7. ↑ A.J.E. Lönnberg. On a New Guereza (Colobus angolensis sandbergi), and remarks 0n other Black and White Guerezas. „Arkiv för zoologi”. 4 (15), s. 1, 1908. (ang.). 
  8. ↑ Matschie 1912–1913 ↓, s. 205.
  9. ↑ Matschie 1912–1913 ↓, s. 207.
  10. ↑ Matschie 1914 ↓, s. 335.
  11. ↑ Matschie 1914 ↓, s. 336.
  12. ↑ a b c Matschie 1914 ↓, s. 337.
  13. ↑ U. Rahm. Un Colobus Polycomos nouveau au Congo. „Folia Scientifica Africae Centralis”. 5, s. 34, 1959. (fr.). 
  14. ↑ W.N. Verheyen. Une nouvelle sous-espece de Colobus polykomos (Zimmerman 1780). „Revue de zoologie et de botanique africaines”. 60, s. 120, 1959. (fr.). 
  15. ↑ a b Y.A. de Jong i inni, Colobus angolensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2022-2 [dostęp 2023-09-26] (ang.).
  16. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 49. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  17. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Colobus angolensis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-06].
  18. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 242. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  19. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Colobus angolensis P.L. Sclater, 1860. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-25]. (ang.).
  20. ↑ 1860.7.23.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-25]. (ang.).
  21. ↑ Wendelen 2014 ↓, s. 20.
  22. ↑ Wendelen 2014 ↓, s. 39.
  23. ↑ a b G.M. Allen. A checklist of African mammals. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 83, s. 168, 1939. (ang.). 
  24. ↑ a b 1906.6.2.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-25]. (ang.).
  25. ↑ a b Wendelen 2014 ↓, s. 40.
  26. ↑ R.E. Moreau, G.H.E. Hopkins & R.W. Hayman. The type-localities of some African mammals. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 115 (3–4), s. 387–447, 1946. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1946.tb00101.x. (ang.). 
  27. ↑ a b 1901.8.9.13. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-25]. (ang.).
  28. ↑ a b 1897.7.3.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-25]. (ang.).
  29. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 196, 1904. (ang.). 
  30. ↑ The Key to Scientific Names ↓, angolensis [dostęp 2023-09-25].
  31. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 86.
  32. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 87.
  33. ↑ The Key to Scientific Names ↓, palliatus [dostęp 2023-09-25].
  34. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 330.
  35. ↑ The Key to Scientific Names ↓, ruwenzorii [dostęp 2023-09-25].
  36. ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 375.
  37. ↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 699. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  38. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 157. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  39. ↑ F. Maisels, Colobus angolensis ssp. angolensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-06] (ang.).
  40. ↑ F. Maisels, Colobus angolensis ssp. cordieri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-06] (ang.).
  41. ↑ F. Maisels, Colobus angolensis ssp. cottoni, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-06] (ang.).
  42. ↑ P. Cunneyworth, Y.A. de Jong, T.M. Butynski & A. Perkin, Colobus angolensis ssp. palliatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-06] (ang.).
  43. ↑ Y.A. de Jong, T.M. Butynski, Colobus angolensis ssp. prigoginei, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-06] (ang.).
  44. ↑ T.M. Butynski, Y.A. de Jong, Colobus angolensis ssp. ruwenzorii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-06] (ang.).
  45. ↑ F. Rovero, T. Davenport, Y.A. de Jong & T.M. Butynski, Colobus angolensis ssp. sharpei, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-06] (ang.).

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gereza_angolańska&oldid=74576265”