H. Lejwik
H. Lejwik[1], jid. ה. לײװיק, właśc. Lejwi Halper jid. לװי האַלפּער (ur. 1 grudnia[2] 1888 w Ihumeniu na dzisiejszej Białorusi, zm. 23 grudnia 1962 w Nowym Jorku) – żydowski poeta i dramaturg piszący w języku jidysz, jeden z najwybitniejszych twórców jidysz działających w Stanach Zjednoczonych.
 H. Lejwik, 1941 | |
| Data i miejsce urodzenia |
1 grudnia 1888 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
23 grudnia 1962 |
| Zawód, zajęcie |
poeta, dramaturg |
| Narodowość | |
Imię, nazwisko, pseudonim
edytujNa imię miał Lejwi (Lewi), zdrobniale Lejwik (dialektalnie wymawiane także Lajwik)[3][4]. Jego nazwisko brzmiało Halper (Halpern)[3][4].
Publikował pod pseudonimami L. Halper oraz L. Gelperin[2], lecz przede wszystkim jako H. Lejwik, z pierwszym członem zawsze skróconym do inicjału „H”[3].
Życiorys
edytujUrodził się w 1888 roku na Białorusi, w Ihumeniu, ok. 50 km od Mińska. Wychowywał się w biedzie, w wielodzietnej rodzinie[3]. Był uczniem chederu, a następnie jesziwy w Mińsku[5].
Od 1905 roku należał do żydowskiej partii socjalistyczno-robotniczej Bund[5]. Był organizatorem wieców i demonstracji między innymi w Mińsku. Aresztowany w 1906 za działalność rewolucyjną został skazany na cztery lata katorgi i dożywotnie zesłanie na Syberię[4][5]. Jeszcze w więzieniu w Mińsku napisał jedno ze swoich największych dzieł, dramat Di kejtn fun Mesziech (Kajdany Mesjasza)[5]. Z zesłania zbiegł w 1912 i przedostał się do Stanów Zjednoczonych, gdzie osiadł w 1913 na stałe i gdzie przez długie lata zarabiał pracując jako tapeciarz[4][6].
W latach 1917–1920 napisał głośny dramat Der gojlem (opublikowany w 1921), oparty na żydowskiej legendzie o golemie i utrzymany w klimacie mesjańskiej apokalipsy, który wystawiany był w teatrach żydowskich na całym świecie (po raz pierwszy w 1925, po hebrajsku, w teatrze Habima w Moskwie)[7].
Należał do grupy introspekcjonistów. Po wojnie publikował między innymi w znanym izraelskim kwartalniku „Di Goldene Kejt”. W swojej twórczości podejmował tematykę katorgi syberyjskiej oraz Holokaustu.
W późniejszych latach zyskał międzynarodowe uznanie. Był m.in. delegatem sekcji pisarzy jidysz na Światowy Kongres PEN Clubów w Buenos Aires w 1936 roku[8]. W 1958 otrzymał doktorat honoris causa Hebrew Union College, w 1961 zaś – medal National Jewish Welfare Board[8].
Przez ostatnie cztery lata swego życia był sparaliżowany i nie mógł mówić; zmarł w Nowym Jorku, 23 grudnia 1962 roku[4][9].
Twórczość
edytujDo najważniejszych utworów Lejwika należą[2][4]:
- 1908: Di kejtn fun Mesziech (Łańcuchy Mesjasza)
- 1918: Hintern szlos (W zamknięciu)
- 1921: Lider (Wiersze)
- 1921: Der gojlem (Golem)
- 1923: In kejnems land. Lider un poemes (Na ziemi niczyjej. Pieśni i wiersze)
- 1927: Oreme meluche (Biedne państwo)
- 1945: Maharam fun Rotenberg (Rabbi Meir z Rotenbergu)
- 1945: In Treblinke bin ich nit gewen (W Treblince nie byłem)
- 1949: Di chasene in Fernwald (Ślub w Fernwaldzie)
- 1953: In di teg fun Ijew (Za czasów Hioba)
Przekłady na język polski
edytuj- H. Lejwik: Golem. Tłum. Olek Mincer. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2017, seria: Wielcy Pisarze w Nowych Przekładach. ISBN 978-83-65459-04-6.
Przypisy
edytuj- ↑ Inne spotykane transkrypcje: Leiwik, Leivick, Leivik, Leyvik.
- ↑ a b c Kharlash 2017 ↓.
- ↑ a b c d Quercioli Mincer 2017 ↓, s. 289.
- ↑ a b c d e f Naimska 2003 ↓.
- ↑ a b c d Quercioli Mincer 2017 ↓, s. 290.
- ↑ Quercioli Mincer 2017 ↓, s. 291.
- ↑ Quercioli Mincer 2017 ↓, s. 293.
- ↑ a b Quercioli Mincer 2017 ↓, s. 294.
- ↑ Quercioli Mincer 2017 ↓, s. 297.
Bibliografia
edytuj- Małgorzata Naimska: Leiwik (Lejwik; Leivick) H.. W: Polski słownik judaistyczny. Dzieje – kultura – religia – ludzie. Oprac. Zofia Borzymińska i Rafał Żebrowski. T. 2: L–Ż. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 25–26, seria: Słowniki. ISBN 83-7255-175-8. [dostęp 2018-10-21].
- Laura Quercioli Mincer: Twórca i dzieło. W: H. Lejwik: Golem. Tłum. Sebastian Matuszewski. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2017, s. 289–297, seria: Wielcy Pisarze w Nowych Przekładach. ISBN 978-83-65459-04-6.
- Daniel Kac: Wilno Jerozolimą było. Rzecz o Abrahamie Sutzkeverze. Sejny: Wydawnictwo Pogranicza, 2003. ISBN 83-86872-51-9.
- Yitskhok Kharlash: H. Leivick. W: Yiddish Leksikon. Tłum. Joshua Fogel. 2017-04-04. [dostęp 2019-04-09]. (ang.).
- Lejwik Halpern, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2009-08-11].
- Hasło Halper Lejwik w internetowej encyklopedii interia
- Hasło Halper Lejwik w internetowym portaluwiedzy.onet.pl. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-22)].