Henryk Krzeczkowski

polski tłumacz, pisarz i publicysta

Henryk Krzeczkowski, urodzony jako Herman Gerner (ur. 19 kwietnia 1921 w Stanisławowie, zm. 28 grudnia 1985 w Warszawie) – polski tłumacz, pisarz, publicysta, działacz opozycji demokratycznej w PRL.

Henryk Krzeczkowski
Imię i nazwisko

Herman Gerner

Data i miejsce urodzenia

19 kwietnia 1921
Stanisławów

Data i miejsce śmierci

28 grudnia 1985
Warszawa

Zawód, zajęcie

tłumacz, pisarz, publicysta

Życiorys

edytuj

1921–1957

edytuj

Urodził się w Stanisławowie w rodzinie żydowskiej jako Herman Gerner, syn Marka Gernera i Amelii z Szafferów[1]. Był absolwentem Gimnazjum Koedukacyjnego Żydowskiego Towarzystwa Szkół Ludowych w Stanisławowie (matura 1939). Po ataku Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941 ewakuował się w głąb ZSRR. Od lutego 1942 przebywał we wsi Orłowka w Kirgizji, gdzie poślubił Irmę Martens, matkę Anny German. Dzięki temu małżeństwu Irma Martens i jej córka mogły po wojnie przyjechać do Polski i otrzymać polskie obywatelstwo[2]. W 1943 wstąpił do 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, gdzie ukończył kurs podoficerski. W 1944 roku był zastępcą dowódcy kursu w Centrum Szkolenia Piechoty w Riazaniu. W 1945 w szkole oficerskiej w Rembertowie. We wrześniu 1945 został skierowany do Wydziału Zagranicznego Sztabu Generalnego WP jako referent do spraw anglosaskich. W marcu 1946 zdemobilizowany, podjął pracę jako naczelnik wydziału personalnego w Państwowym Zjednoczeniu Przemysłu Cukierniczego w Zabrzu. W listopadzie 1946 ponownie został przyjęty do wojska i skierowany do II Oddziału Sztabu Generalnego (wywiad). Z ramienia wywiadu pracował przede wszystkim we Włoszech, sprawował również funkcję dyrektora naukowego Ośrodka Szkoleniowego II Oddziału Sztabu Generalnego. W 1948 wysłany na Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju, gdzie występował jako Henryk Meysztowicz. W tym samym roku zmienił imię i nazwisko na Henryk Krzeczkowski[3]. W 1951 został usunięty ze Sztabu Generalnego, podjął pracę jako kierownik Studium Wojskowego przy Szkole Ekonomicznej w Krakowie, a następnie pracował w dziale zagranicznym Polskiego Radia, skąd został zwolniony w 1953. W tym samym roku został usunięty z PZPR. Wielokrotnie podejmowano próby zwerbowania go do współpracy z Urzędem Bezpieczeństwa, które zawsze spotykały się z jego odmową[4].

1957–1985

edytuj

Po odejściu z armii poświęcił się literaturze i związał z warszawskim kręgiem literackim (m.in. Pawłem Hertzem, Stefanem Kisielewskim, Zygmuntem Mycielskim, Juliuszem Żuławskim, Zygmuntem Kubiakiem)[5]. W 1957 roku uczestniczył w organizowaniu miesięcznika „Europa”[6].

Głównym jego zajęciem stało się tłumaczenie literatury światowej z języków angielskiego, niemieckiego i włoskiego na język polski. Tłumaczył m.in. Byrona, Conrada, Frazera, Gravesa, Goethego. W 1974 otrzymał nagrodę polskiego PEN Clubu za przekłady z literatury obcej na język polski. Oprócz przekładu zajmował się publicystyką literacką, historiozoficzną i polityczną.

W końcu lat 60. zaczął publikować w „Tygodniku Powszechnym”. Zachęcał do współpracy z tygodnikiem młodych niezależnych publicystów, m.in. Wojciecha Karpińskiego i Marcina Króla. Owocem tej współpracy był tom esejów dotyczących polskiej myśli politycznej Sylwetki polityczne XIX wieku[7]. W latach 80. został członkiem redakcji tego pisma. W 1969 opublikował po raz pierwszy tekst w paryskiej „Kulturze” (pod pseudonimem Mikołaj Sawulak)[8]. Współpracował także z „Nową Kulturą”, „Życiem Literackim”, „Twórczością”. Ogłosił książki: Po namyśle, O miejsce dla roztropności i Polskie zmartwienia. Pośmiertnie ukazał się zbiór jego esejów Proste prawdy.

W 1978 roku po długich staraniach otrzymał paszport i kilkakrotnie wyjeżdżał na Zachód, głównie do Anglii i USA. Był stypendystą uniwersytetu w Cambridge, a także współpracownikiem Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu[9].

W latach 80. skupiał wokół siebie grupę ówczesnej prawicowej młodzieży z opozycji, do grona jego słuchaczy należeli m.in. Aleksander Hall, Jacek Bartyzel, Wiesław Walendziak, Kazimierz Michał Ujazdowski, Tomasz Wołek[10]. Pisał do wydawnictw podziemnych pod pseudonimami XYZ i Mikołaj Sawulak.

Został pochowany na tynieckim cmentarzu parafialnym.

 
Grób Henryka Krzeczkowskiego na cmentarzu w Tyńcu

W 2016 ukazała się książka Wojciecha Karpińskiego, Henryk (Zeszyty Literackie, Warszawa, 2016, ISBN 978-83-64648-35-9).

Publikacje

edytuj

Tłumaczenia

edytuj

Twórczość własna

edytuj
  • Po namyśle, wyd. Znak, Kraków 1977
  • Henryk Krzeczkowski, O miejsce dla roztropności, pod ps.: XYZ, Londyn: wyd. Odnowa, 1979, ISBN 0-903705-24-9, OCLC 69282874.
  • Polskie zmartwienia, pod ps.: Mikołaj Sawulak, wyd. Odnowa, Londyn 1981, ISBN 0-903705-34-6.
  • Henryk Krzeczkowski, Proste prawdy: szkice wybrane. Wybór tekstów i redakcja Waldemar Gasper, Paweł Hertz. Waldemar Gasper (red.), Paweł Hertz (red.), Warszawa: Ararat, 1996, ISBN 83-903180-2-4, OCLC 69293884.

Przypisy

edytuj
  1. Współcześni polscy pisarze i badacze literatury: słownik biobibliograficzny. T. IV. Red. Jadwiga Czachowska, Alicja Szałagan. Warszawa, WSiP, 1996.
  2. Wojciech Karpiński, Henryk. Wyd. II poszerzone, Warszawa, Zeszyty Literackie, 2016, s. 147–176. Irma Martens zmieniła pierwszą literę nazwiska swojego męża (z Gerner na Berner) i utrzymywała, że nie spotkała go po wojnie (opisała to we wspomnieniach Człowieczy los, Warszawa, Znaki Czasu, 2014, s. 111, 115), mimo iż według dzienników Henryka Krzeczkowskiego (Hermana Gernera) spotkała się z nim w Polsce w 1946 (por. Wojciech Karpiński, Henryk, wyd. II, s. 149).
  3. Rozkaz personalny nr 883 z dnia 30 XI 1948 podpisany przez marszałka Michała Rolę-Żymierskiego; pełna treść rozkazu zob. Wojciech Karpiński, Henryk, Warszawa, Zeszyty Literackie, 2016, s. 98.
  4. Wojciech Karpiński, Henryk, Warszawa, Zeszyty Literackie, 2016.
  5. Na temat środowiska przyjaciół Henryka Krzeczkowskiego zob.: Sposób życia. Z Pawłem Hertzem rozmawia Barbara N. Łopieńska, Warszawa, PIW, 1997; Zygmunt Mycielski, Niby-Dziennik; Dziennik 1950–1959; Dziennik 1960–1969; Niby-Dziennik ostatni, Warszawa, Iskry, 1998, 1999, 2001, 2012; Stefan Kisielewski Dzienniki, Warszawa, Iskry, 2001; Juliusz Żuławski, Przy wspólnych pracach w: Henryk Krzeczkowski, Proste prawdy, Szkice wybrane. Wybór tekstów i redakcja Waldemar Gasper, Paweł Hertz. Warszawa, Ararat, 1996.
  6. Europa. Miesięcznik literacki. Reedycja numeru. Wstęp Marcin Król, Warszawa, Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską, 2007.
  7. Wojciech Karpiński, Marcin Król, Sylwetki polityczne XIX wieku, Kraków, Znak, 1971 (wydanie ocenzurowane); Wojciech Karpiński, Marcin Król, Od Mochnackiego do Piłsudskiego. Sylwetki polityczne XIX wieku, Warszawa, Świat Książki, 1997 (wydanie pełne), tamże we wstępie opisana rola Henryka Krzeczkowskiego w powstaniu książki.
  8. Mikołaj Sawulak, Anna Kowalska (1903–1969), „Kultura” 1969 nr 7–8 (dostępny online).
  9. Wojciech Karpiński, Henryk, Warszawa, Zeszyty Literackie, 2016; Na temat problemów z paszportem por. Paweł Hertz / Anna i Jarosław Iwaszkiewiczowie, Korespondencja. T. II. Oprac. Agnieszka i Robert Papiescy. Red. Marek Zagańczyk, Warszawa, Zeszyty Literackie, 2015.
  10. Henryk Krzeczkowski, Proste prawdy. Szkice wybrane. Wybór tekstów i redakcja Waldemar Gasper, Paweł Hertz. Warszawa, Ararat, 1996.

Linki zewnętrzne

edytuj