Imperator krępy
Imperator krępy, borowik krępy, borowik ciężki (Imperator torosus (Fr.) Assyov et al.) – gatunek grzybów z rodziny borowikowatych (Boletaceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
imperator krępy |
| Nazwa systematyczna | |
| Imperator torosus (Fr.) Assyov et. al. Index Fungorum 243: 1 (2015) | |
Systematyka i nazewnictwo edytuj
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Imperator, Boletaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował Elias Fries w 1835 r. opisując go jako Boletus torosus. W 2015 roku grupa naukowców w składzie: Boris Assyov, Jean-Michel Bellanger, Paul Bertéa, Régis Courtecuisse, Gerhard Koller, Michael Loizides, Guilhermina Marques, José Antonio Muńoz, Nicolň Oppicelli, Davide Puddu, Franck Richard oraz Pierre-Arthur Moreau, po wnikliwych badaniach filogenetycznych w obrębie rodzaju Boletus dowiedli, że gatunek ten jest jedynie dalece spokrewniony z Boletus edulis, w związku z czym takson został przeniesiony do nowo utworzonego rodzaju Imperator jako Imperator torosus. Jest to nazwa uznana przez Index Fungorum[1].
- Boletus torosus Fr. 1835
- Boletus torosus var. torosus Fr. 1835
- Dictyopus torosus (Fr.) Quél. 1886
- Suillus torosus (Fr.) Kuntze 1898
- Boletus torosus var. gallicus Romagn. 1976
- Boletus torosus var. xanthus Cetto 1983
- Suillellus torosus (Fr.) Blanco-Dios 2015
Niektórzy autorzy podają polską nazwę borowik krępy[3](jest ona dosłownym tłumaczeniem nazwy łacińskiej, gdyż „torosus” oznacza „krzepki”, „krępy”, „muskularny”) lub borowik ciężki[4] (ma ona odzwierciedlenie w wadze owocników tego grzyba, które są dość ciężkie w porównaniu z innymi grzybami o podobnej wielkości, krępy owocnik zawiera stosunkowo duże ilości chityny). Trzymanie owocnika w dłoni opisane jest jako „having a stone in your hand” (mając kamień w dłoni)[5]. Nazwy borowik krępy lub borowik ciężki podaje także tłumaczony z języka czeskiego na polski atlas grzybów[6]. Obie te nazwy są jednak nazwami nieoficjalnymi, są też niespójne z nazwą naukową. W 2024 r. Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów przy Polskim Towarzystwie Mykologicznym zarekomendowała nazwę imperator krępy[7].
Morfologia edytuj
O średnicy 6–20 cm, początkowo półkulisty, potem poduszkowaty, z wiekiem spłaszczony. Brzeg kapelusza początkowo podwinięty w dół i do środka, następnie stopniowo wywija się na zewnątrz, ostatecznie prostując się a czasami nawet zawijając się nieco w górę. Tekstura powierzchni kapelusza młodych owocników jest lekko aksamitna, z wiekiem staje się całkiem gładka. W wilgotną pogodę powierzchnia jest nieco lepka[8].
Zmieniający się z upływem czasu kolor kapelusza jest początkowo żółty lub złotożółty, następnie ochrowy, z wiekiem staje się ciemnobrązowy. Jeśli skórka kapelusza zostanie dotknięta, uciśnięta pojawiają się zmiany w kolorze, które zależą od wieku grzyba: uciśnięcia na młodych, żółtych kapeluszach stają się wiśniowo czerwone, podczas gdy na starszych ochrowo-brązowych kapeluszach stają się bordowo – fioletowe. Te zmiany kolorów wkrótce ustępują niebieskawym lub szarawym odcieniom, które po połączeniu nadają kapeluszowi zróżnicowany wygląd[8].
Rurki hymenoforu są najpierw cytrynowożółte, potem jasnożółte, wreszcie o nieco oliwkowym zabarwieniu, początkowo przyrośnięte do trzonu, później wolne, uszkodzone natychmiast niebieszczeją. Pory rurek są okrągłe i małe, w kolorze rurek. Żółty kolor staje się mniej intensywny wraz z wiekiem, czasem, u starszych owocników pojawia się rdzawe zabarwienie na porach[8].
Przysadzisty trzon ma 6–15 cm wysokości i 3–6 cm średnicy. W kształcie jajka za młodu, wydłuża się nieco w miarę wzrostu grzyba, ale nadal jest bulwiasty, szeroko maczugowaty u starych owocników. Trzon dojrzałych owocników jest zazwyczaj trochę krótszy niż średnica kapelusza. Początkowo ma on mniej więcej taki sam kolor jak kapelusz, ale z wiekiem rozwija zabarwienie winnoczerwone u podstawy i żółtobrązowe u góry. Powierzchnia pokryta w całości dobrze rozwiniętą, drobną siateczką, na początku białawą, potem żółtą, czerwonawą, a u starych owocników nawet brązowawą, która zmienia kolor na błękitny po stłuczeniu[8].
Miąższ cytrynowy żółty, silnie, niemal natychmiast zabarwiający się po przecięciu i wystawieniu na działanie powietrza na kolor zielonkawoniebieski lub ciemnoniebieski, ale po pewnym czasie wybarwia się ponownie do żółtego. Zapach nieco nieprzyjemny. Smak łagodny, nie wyróżniający się[8].
Oliwkowobrązowy. Zarodniki są gładkie i owalne, o wymiarach 12-15 × 5–6,5 μm.
Występowanie i siedlisko edytuj
Spotykany w całej Europie, notowany aż do Kaukazu[8] na wschodzie i Izraela na południu[9]. Jest jednak prawdopodobnie najrzadszym grzybem rurkowym występującym w Europie[10]. Jego występowanie zostało potwierdzone w Polsce, Czechach, Hiszpanii, Portugalii, Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, Austrii, Czarnogórze, Słowenii, Bośni i Hercegowinie, Grecji, na Słowacji, Węgrzech i w Chorwacji[10]. Jest to gatunek bardzo rzadki we wszystkich tych krajach[10], jedynie na Węgrzech wydaje się stosunkowo powszechny[11]. W Wielkiej Brytanii jest on wymieniony jako „priority species” (priorytetowy gatunek) – gatunek zagrożony, wymagający działań ochronnych w ramach brytyjskiego planu działań na rzecz różnorodności biologicznej (UK Biodiversity Action Plan)[12]. Podobnie znajduje się na liście chronionych gatunków grzybów wielkoowocnikowych w Czarnogórze[13].
W Polsce występuje bardzo rzadko, pod jodłami. Brak jego stanowisk w piśmiennictwie naukowym. Znane są trzy jego stanowiska podane na internetowych portalach grzybiarzy: jedno w okolicach Żywca, drugie w Pieninach, trzecie w okolicach Rzeszowa[4].
Grzyb ektomykoryzowy. Owocniki pojawiają się pojedynczo lub w małych grupach[14]. W Europie Środkowej owocniki wytwarza od lipca do września, w drzewostanach iglastych lub mieszanych, gdzie tworzy mykoryzę z jodłami i bukami. Preferuje ciepłe, suche miejsca oraz podłoże wapienne, spotykany do wysokość około 1300 m n.p.m.[10] Ma jednak zupełnie inną ekologię w ciepłych regionach południowej Europy, gdzie rośnie w świetlistych dąbrowach kserotermicznych pod różnymi gatunkami dębu, np. dębem burgundzkim (Quercus cerris), dębem omszonym (Quercus pubescens), dębem ostrolistnym (Quercus ilex). W niektórych publikacjach wymienia się również kasztan jadalny (Castanea sativa)[10]. Występuje pod dębami palestyńskimi (Quercus calliprinos) w lesie Bar’am w Górnej Galilei[15].
Znaczenie edytuj
Grzyb jadalny[3].
Grzyb ten powoduje zwiększanie wrażliwości na alkohol[5], podobnej do tej spowodowanej przez czernidłaka pospolitego. W 1994 roku naukowcy Ulrich Kiwitt i Hartmut Laatsch poszukiwali podobnej mieszanki do kopryny w borowiku ponurym (Suillellus luridus) oraz podobnych gatunkach. Nie znaleźli żadnego śladu takich substancji w borowiku ponurym, ale znaleźli je za to w rzadkim Imperator torosus (opisywanym wówczas pod nazwą Boletus torosus). Stwierdzili, że najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem incydentów historycznych, była błędna identyfikacja Imperator torosus jako Suillellus luridus[16]. Jednakże jak do tej pory nie odnotowano żadnych klinicznych przypadków nadwrażliwości na alkohol po spożyciu Imperator torosus[5]
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2021-11-30].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2021-11-30].
- ↑ a b Atlas [online], Na Grzyby – Atlas Grzybów – Grzybobranie 2018 [dostęp 2018-08-25].
- ↑ a b :: Zobacz temat – Borowik ciężki [online], forum.grzybland.pl [dostęp 2018-08-25] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-26].
- ↑ a b c R. Flammer, Boletus torosus – Coprin und Alkohol, „Schweizerische Zeitschrift für Pilzkunde (in German)”, 4, 2008, s. 146–47.
- ↑ Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ Rekomendacja nr 3/2024 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online] [dostęp 2024-04-26].
- ↑ a b c d e f B. torosus « boletales.com [online], boletales.com [dostęp 2018-08-25].
- ↑ Boletus torosus [online].
- ↑ a b c d e Michal Mikšík, Hřibovité houby Evropy, wyd. První české vydání, Praha 2017, s. 306–313, ISBN 80-256-2063-8, OCLC 1089429781 [dostęp 2019-05-12].
- ↑ L Benedek, F Pál-Fám, Rare macrofungi from Central Börzsöny I. Hungarian occurrence data and habitat preference, „International Journal of Horticultural Science”, 12 (1), 2006, s. 45–52.
- ↑ Joint Nature Conservation Committee (15 December 2010). UK priority species pages – Version 2. Boletus torosus Fr. & Hök (Report).
- ↑ Gordana Kasom, Nataša Miličković, Ecology and ptotection of nature: Protected species of macrofungi in Montenegro, „Natura Montenegrina”, 9 (2), Prirodnjački muzej Crne Gore, 2010, s. 195–203 [zarchiwizowane 2016-03-04].
- ↑ CL Alessio, Boletus Dill. ex. L, „Fungi Europaei (in Italian)”, 2, Saronno, Italy: Biella Giovanna 1985, s. 226–27.
- ↑ Z Avizohar-Hershenzon, N Binyamini, Boletaceae of Israel: I. Boletus sect. Luridi, „Transactions of the British Mycological Society”, 59 (1), 1972, s. 25–30, DOI: 10.1016/s0007-1536(72)80037-8.
- ↑ Kiwitt U, Laatsch H, Coprin in Boletus torosus: Beruht die angebliche Alkoholunverträglichkeit durch den Verzehr des Netzstieligen Hexenröhrlings (Boletus luridus) auf einer Verwechslung?, Coprine in Boletus torosus: Is the alleged alcohol hypersensitivity by ingestion of B. luridus caused by a mistake?, Niemcy: Zeitschrift für Mykologie, 1994.