Józef Sułkowski
Józef Sułkowski herbu Sulima (ur. 17 lub 18 stycznia 1773 w Rydzynie, zm. 22 października 1798 w Kairze) – polski oficer, adiutant Napoleona, kawaler maltański[1] i Kawaler Orderu Virtuti Militari.
 Józef Sułkowski, portret pędzla Antoniego Brodowskiego z około 1812 roku | |
 Sulima | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
17 lub 18.01.1773 |
| Data i miejsce śmierci |
22.10.1798 |
| Ojciec |
Teodor Sułkowski |
| Matka |
Julia Quelisk |
| Odznaczenia | |
 
| |
Syn Teodora Sułkowskiego, pułkownika wojsk cesarskich, i Węgierki Julii Quelisk.
Życiorys
edytujWychowany przez stryja, ordynata rydzyńskiego księcia Augusta Sułkowskiego. 1 stycznia 1783 roku rozpoczął, jako kadet, służbę w 10 Regimencie Pieszym Koronnym. 1 kwietnia 1784 roku awansował tam na podchorążego, następnie 29 grudnia tegoż roku na chorążego. 15 maja 1786 roku awansował na porucznika, a 16 czerwca 1791 roku na kapitana. Mimo arystokratycznego pochodzenia Konstytucję 3 maja uważał za „nieśmiałą, niepełną, zbyt ustępliwą wobec kastowych uprzedzeń i wstecznych wyobrażeń szlachty”[2].
Uczestniczył w wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 roku, jako jeden z pierwszych został odznaczony nowo ustanowionym orderem Virtuti Militari za męstwo okazane podczas obrony przeprawy mostowej podczas bitwy pod Zelwą. Generał Michał Zabiełło tak pisał o nim do króla:
Kapitan Sułkowski na czele strzelców służył... Pełen brawury i zdolności. W ostatniej rozprawie... zatrzymał i odrzucił od mostu więcej niż 400 kozaków trzydziestoma strzelcami. Zawsze się naraża. Oficer ten młody, bardzo świetny na wojnie i daje największe nadzieje.
Po zakończeniu wojny wyjechał do Francji, gdzie od rewolucyjnego rządu francuskiego otrzymał misję dyplomatyczną do Turcji. Misji tej jednak nie wypełnił, gdyż dowiedziawszy się o wybuchu insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku, przekradł się z powrotem do kraju, aby stanąć do walki. Przybył za późno, gdyż powstanie już upadało. Po krótkim udziale w ostatnich walkach ponownie wyjechał do Francji. Od 1793 r. obywatel Republiki Francuskiej.
We Francji udało mu się wstąpić do armii francuskiej w stopniu kapitana i otrzymać przydział do generała Berthiera w północnych Włoszech. Traktowany z nieufnością, przez pierwsze miesiące służby w Armii Włoch był odsuwany od pracy sztabowej i wysyłany do walki. Wyróżniwszy się walecznością podczas ataku na czele trzystu grenadierów na redutę San Giorgio i zdolnościami taktycznymi w czasie kampanii włoskiej w 1796 roku, Sułkowski został zauważony przez Napoleona, który mianował go swoim adiutantem. W bitwie pod Arcole został poważnie ranny, ratując życie Napoleona[2]. Po zakończeniu kampanii włoskiej powrócił do Paryża, gdzie zajął się organizowaniem biblioteki wojskowej dla Bonapartego. Wszedł w spór z Janem Henrykiem Dąbrowskim na tle listy obsady oficerskiej Legionów Polskich we Włoszech, w którym Napoleon wziął stronę Dąbrowskiego. Chcąc odzyskać utraconą pozycję u Napoleona, odrzucił ofertę nowego wodza Armii Włoch, generała André Massény, który zamierzał mianować go szefem swojego sztabu głównego.
W 1798 roku otrzymał nominację na brygadiera i wyruszył z Napoleonem na wyprawę do Egiptu. Sułkowski jako jeden z pierwszych wdarł się na mury twierdzy na Malcie[2]. Brał udział w kilku bitwach (m.in. podczas oblężenia Aleksandrii i w bitwie pod piramidami), odnosząc rany. Za odwagę wykazaną podczas bitwy pod Salkeyeh Napoleon awansował go z szefa szwadronu na szefa brygady, co oznaczało zamianę szlifów kapitana na dystynkcje pułkownika[2]. Po podleczeniu ran Sułkowski został przydzielony przez Napoleona do zadań cywilnych w Instytucie Egipskim; zajmował się organizacją sądów i oświatą. Zginął 22 października 1798 roku, gdy wracając ze zwiadu, na przedmieściach Kairu został zaatakowany przez oddział powstańczy. Aby uczcić jego pamięć, Napoleon nazwał imieniem Sułkowskiego jeden z fortów pod Kairem. Jego nazwisko też zostało wpisane na kolumnie południowej Łuku Triumfalnego w Paryżu[4]. Nazwę Przylądek Sułkowskiego (ros. Мыс Сулковского, ang. Mys Sulkovskogo) nosi północny cypel Wyspy Miedzianej należącej do Wysp Komandorskich, na wschód od Kamczatki, na Morzu Beringa[5][6].
W swym raporcie dla Dyrektoriatu Bonaparte napisał:
Mój adiutant Sułkowski, przeprowadzając rankiem 1 Brumaire’a rozpoznanie ruchów nieprzyjacielskich w okolicach Kairu, został w drodze powrotnej napadnięty przez całą ludność przedmieścia. Po poślizgnięciu się konia Sułkowski poniósł okrutną śmierć. Był to oficer największych nadziei.
Sułkowski w kulturze
edytujSułkowski jest tytułowym bohaterem dramatów Stefana Żeromskiego Sułkowski (1910) oraz Romana Brandstaettera Józef Sułkowski (1952).
Jest też główną postacią 3 obrazów batalistycznych, autorstwa Stanisława Eugeniusza Bodes, z serii Chwała Bohaterom – Dzieje Oręża Polskiego:
- Bitwa pod Piramidami – 21/22 VII 1798
- Bitwa pod Salhayeh – 11 VIII 1798
- Kair – śmierć Józefa Sułkowskiego – 22 X 1798[8]
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Ciąg dalszy Kalendarzyka narodowego i obcego na rok ... 1792, czyli II część, z konstytycyami od roku 1788 dnia 6 października do roku 1791 dnia 23 grudnia przez daty oznaczonemi, s. 428.
- ↑ a b c d Gdy Napoleon dowiedział się o zabiciu Józefa Sułkowskiego, nawet nie przerwał obiadu. Czy wysłał polskiego adiutanta na śmierć?. wyborcza.pl. [dostęp 2018-10-23].
- ↑ M. Brandys, s. 59.
- ↑ Nazwy miejscowości z terenu Polski oraz polskie nazwiska na Łuku Triumfalnym w Paryżu. napoleon.org.pl. [dostęp 2022-06-21].
- ↑ Bolesław Kuźmiński: Polskie nazwy na mapie świata. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1967, s. 47. OCLC 831263973.
- ↑ Mys Sulkovskogo. Google Maps. [dostęp 2020-06-20].
- ↑ M. Brandys, s. 208.
- ↑ Stanisław Eugeniusz Bodes – Z cyklu „Chwała Bohaterom” – Dzieje Oręża Polskiego – część 36. lubiehrubie.pl. [dostęp 2022-06-21].
Bibliografia
edytuj- Źródła
- Józef Sułkowski: Jenerała Józefa Sułkowskiego życie i pamiętniki historyczne, polityczne i wojskowe: O rewolucyi polskiéj w latach 1792–1793, kampaniach włoskich w 1796–1797, wyprawie tyrolskiéj i kampaniach egipskich; Życie i pamiętniki historyczne, polityczne i wojskowe. Poznań: 1864.
- Opracowania
- Marian Brandys: Oficer największych nadziei. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1964. OCLC 833299440.
- Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1777–1794. Kraków: Spisy, 2002. ISBN 83-7188-207-6.
Linki zewnętrzne
edytuj- Józef Sułkowski – błyskotliwy, inteligentny, przystojny, waleczny. Polskie Radio, 2013-10-22. [dostęp 2015-03-09].
- Józef Sułkowski – publikacje w bibliotece Polona