Józef Sułkowski

wojskowy polski i francuski

Józef Sułkowski herbu Sulima (ur. 17 lub 18 stycznia 1773 w Rydzynie, zm. 22 października 1798 w Kairze) – polski oficer, adiutant Napoleona, kawaler maltański[1] i Kawaler Orderu Virtuti Militari.

Józef Sułkowski
Ilustracja
Józef Sułkowski, portret pędzla Antoniego Brodowskiego z około 1812 roku
Herb
Sulima
Rodzina

Sułkowscy herbu Sulima

Data i miejsce urodzenia

17 lub 18.01.1773
Rydzyna

Data i miejsce śmierci

22.10.1798
Kair

Ojciec

Teodor Sułkowski

Matka

Julia Quelisk

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari Kawaler/Dama Honoru i Dewocji – Zakon Maltański (SMOM)
Friedrich Kühn – popiersie Józefa Sułkowskiego
Fort Sulkowski
Upamiętnienie Sułkowskiego na południowej kolumnie Łuku Triumfalnego w Paryżu

Syn Teodora Sułkowskiego, pułkownika wojsk cesarskich, i Węgierki Julii Quelisk.

Życiorys

edytuj

Wychowany przez stryja, ordynata rydzyńskiego księcia Augusta Sułkowskiego. 1 stycznia 1783 roku rozpoczął, jako kadet, służbę w 10 Regimencie Pieszym Koronnym. 1 kwietnia 1784 roku awansował tam na podchorążego, następnie 29 grudnia tegoż roku na chorążego. 15 maja 1786 roku awansował na porucznika, a 16 czerwca 1791 roku na kapitana. Mimo arystokratycznego pochodzenia Konstytucję 3 maja uważał za „nieśmiałą, niepełną, zbyt ustępliwą wobec kastowych uprzedzeń i wstecznych wyobrażeń szlachty”[2].

Uczestniczył w wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 roku, jako jeden z pierwszych został odznaczony nowo ustanowionym orderem Virtuti Militari za męstwo okazane podczas obrony przeprawy mostowej podczas bitwy pod Zelwą. Generał Michał Zabiełło tak pisał o nim do króla:

Kapitan Sułkowski na czele strzelców służył... Pełen brawury i zdolności. W ostatniej rozprawie... zatrzymał i odrzucił od mostu więcej niż 400 kozaków trzydziestoma strzelcami. Zawsze się naraża. Oficer ten młody, bardzo świetny na wojnie i daje największe nadzieje.

Michał Zabiełło[3]

Po zakończeniu wojny wyjechał do Francji, gdzie od rewolucyjnego rządu francuskiego otrzymał misję dyplomatyczną do Turcji. Misji tej jednak nie wypełnił, gdyż dowiedziawszy się o wybuchu insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku, przekradł się z powrotem do kraju, aby stanąć do walki. Przybył za późno, gdyż powstanie już upadało. Po krótkim udziale w ostatnich walkach ponownie wyjechał do Francji. Od 1793 r. obywatel Republiki Francuskiej.

We Francji udało mu się wstąpić do armii francuskiej w stopniu kapitana i otrzymać przydział do generała Berthiera w północnych Włoszech. Traktowany z nieufnością, przez pierwsze miesiące służby w Armii Włoch był odsuwany od pracy sztabowej i wysyłany do walki. Wyróżniwszy się walecznością podczas ataku na czele trzystu grenadierów na redutę San Giorgio i zdolnościami taktycznymi w czasie kampanii włoskiej w 1796 roku, Sułkowski został zauważony przez Napoleona, który mianował go swoim adiutantem. W bitwie pod Arcole został poważnie ranny, ratując życie Napoleona[2]. Po zakończeniu kampanii włoskiej powrócił do Paryża, gdzie zajął się organizowaniem biblioteki wojskowej dla Bonapartego. Wszedł w spór z Janem Henrykiem Dąbrowskim na tle listy obsady oficerskiej Legionów Polskich we Włoszech, w którym Napoleon wziął stronę Dąbrowskiego. Chcąc odzyskać utraconą pozycję u Napoleona, odrzucił ofertę nowego wodza Armii Włoch, generała André Massény, który zamierzał mianować go szefem swojego sztabu głównego.

W 1798 roku otrzymał nominację na brygadiera i wyruszył z Napoleonem na wyprawę do Egiptu. Sułkowski jako jeden z pierwszych wdarł się na mury twierdzy na Malcie[2]. Brał udział w kilku bitwach (m.in. podczas oblężenia Aleksandrii i w bitwie pod piramidami), odnosząc rany. Za odwagę wykazaną podczas bitwy pod Salkeyeh Napoleon awansował go z szefa szwadronu na szefa brygady, co oznaczało zamianę szlifów kapitana na dystynkcje pułkownika[2]. Po podleczeniu ran Sułkowski został przydzielony przez Napoleona do zadań cywilnych w Instytucie Egipskim; zajmował się organizacją sądów i oświatą. Zginął 22 października 1798 roku, gdy wracając ze zwiadu, na przedmieściach Kairu został zaatakowany przez oddział powstańczy. Aby uczcić jego pamięć, Napoleon nazwał imieniem Sułkowskiego jeden z fortów pod Kairem. Jego nazwisko też zostało wpisane na kolumnie południowej Łuku Triumfalnego w Paryżu[4]. Nazwę Przylądek Sułkowskiego(inne języki) (ros. Мыс Сулковского, ang. Mys Sulkovskogo) nosi północny cypel Wyspy Miedzianej należącej do Wysp Komandorskich, na wschód od Kamczatki, na Morzu Beringa[5][6].

W swym raporcie dla Dyrektoriatu Bonaparte napisał:

Mój adiutant Sułkowski, przeprowadzając rankiem 1 Brumaire’a rozpoznanie ruchów nieprzyjacielskich w okolicach Kairu, został w drodze powrotnej napadnięty przez całą ludność przedmieścia. Po poślizgnięciu się konia Sułkowski poniósł okrutną śmierć. Był to oficer największych nadziei.

Napoleon Bonaparte, Raport dla Dyrektoriatu[7]

Sułkowski w kulturze

edytuj

Sułkowski jest tytułowym bohaterem dramatów Stefana Żeromskiego Sułkowski (1910) oraz Romana Brandstaettera Józef Sułkowski (1952).

Jest też główną postacią 3 obrazów batalistycznych, autorstwa Stanisława Eugeniusza Bodes, z serii Chwała Bohaterom – Dzieje Oręża Polskiego:

  1. Bitwa pod Piramidami – 21/22 VII 1798
  2. Bitwa pod Salhayeh – 11 VIII 1798
  3. Kair – śmierć Józefa Sułkowskiego – 22 X 1798[8]

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Ciąg dalszy Kalendarzyka narodowego i obcego na rok ... 1792, czyli II część, z konstytycyami od roku 1788 dnia 6 października do roku 1791 dnia 23 grudnia przez daty oznaczonemi, s. 428.
  2. a b c d Gdy Napoleon dowiedział się o zabiciu Józefa Sułkowskiego, nawet nie przerwał obiadu. Czy wysłał polskiego adiutanta na śmierć?. wyborcza.pl. [dostęp 2018-10-23].
  3. M. Brandys, s. 59.
  4. Nazwy miejscowości z terenu Polski oraz polskie nazwiska na Łuku Triumfalnym w Paryżu. napoleon.org.pl. [dostęp 2022-06-21].
  5. Bolesław Kuźmiński: Polskie nazwy na mapie świata. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1967, s. 47. OCLC 831263973.
  6. Mys Sulkovskogo. Google Maps. [dostęp 2020-06-20].
  7. M. Brandys, s. 208.
  8. Stanisław Eugeniusz Bodes – Z cyklu „Chwała Bohaterom” – Dzieje Oręża Polskiego – część 36. lubiehrubie.pl. [dostęp 2022-06-21].

Bibliografia

edytuj
Źródła
Opracowania
  • Marian Brandys: Oficer największych nadziei. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1964. OCLC 833299440.
  • Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1777–1794. Kraków: Spisy, 2002. ISBN 83-7188-207-6.

Linki zewnętrzne

edytuj