Wikipedia

Jan Kozak (chemik)

polski chemik

Jan Józef Kozak (ur. 22 lipca 1880 w Przemyślu, zm. 11 lutego 1941 w Krakowie) – polski chemik, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, aresztowany przez gestapo w ramach Sonderaktion Krakau.

Jan Józef Kozak
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

22 lipca 1880
Przemyśl

Data i miejsce śmierci

11 lutego 1941
Kraków

Profesor nauk chemicznych
Specjalność: chemia ogólna
Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Doktorat

1906
Uniwersytet Jagielloński

Habilitacja

1923
Uniwersytet Jagielloński

Profesura

1938

Wykładowca akademicki
Uczelnia

Uniwersytet Jagielloński

Okres zatrudn.

1922-1939

kierownik Zakładu Chemii Ogólnej

Życiorys edytuj

 
Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego
 
Sala 56 Collegium Novum UJ, w której aresztowano profesorów w ramach Sonderaktion Krakau
 
Tablica pamiątkowa we Wrocławiu

Był synem Józefa i Joanny z Matuszewskich. W 1898 zdał egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum w Jaśle[1]. Podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, które ukończył w 1902 roku. Ukończył też studia z zakresu chemii na Politechnice Lwowskiej[2]. W 1903 roku rozpoczął pracę jako nauczyciel chemii w Gimnazjum św. Anny, następnie w latach 1904–1911 pracował w Szkole Realnej w Krośnie. W tym czasie kontynuował także pracę naukową i w 1906 roku doktoryzował się na UJ[3]. W latach 1911–1924 pracował w Szkole Realnej w Krakowie[4][5][6].

W 1922 roku został powołany na stanowisko zastępcy profesora chemii ogólnej UJ, a rok później został habilitowany. W 1924 roku uzyskał stanowisko profesora nadzwyczajnego chemii ogólnej Wydziału Rolniczego UJ i w latach 1925–1939 pełnił obowiązki kierownika katedry i Zakładu Chemii Ogólnej na wydziale rolniczym. W 1938 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego[5]. W 1926 roku Polska Akademia Umiejętności wydała książkę Kozaka Ćwiczenia z zakresu chemji ogólnej[7]. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Chemicznego[4].

6 listopada 1939 roku został aresztowany razem z innymi profesorami w ramach Sonderaktion Krakau[8][9]. W sali 66 im. Mikołaja Kopernika (obecnie sala 56 im. Józefa Szujskiego)[10] Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego gestapo aresztowało 142 profesorów UJ zebranych na wykład SS-Obersturmbannführera Bruno Müllera: „Stosunek Rzeszy Niemieckiej i narodowego socjalizmu do nauki i uniwersytetów”. Razem z nimi aresztowano profesorów Akademii Górniczej odbywających swoje zebranie w jednej z sąsiednich sal i przypadkowych interesantów, w sumie 183 osoby[11].

Kozaka osadzono w koszarach przy ul. Mazowieckiej w Krakowie, skąd został wywieziony do więzienia we Wrocławiu, a następnie przeniesiono go do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen[5]. 8 lutego 1940 roku został zwolniony z obozu[12]. Wrócił do Krakowa. Ze względu na uszczerbek na zdrowiu, jakiego doznał w obozie, zmarł 11 lutego 1941 roku[5][6].

Badania naukowe edytuj

W 1902 roku Jan Kozak razem z Ludwikiem Brunerem opublikowali pracę z zakresu elektrochemii roztworów niewodnych Nitrometan i chloropikryna jako rozpuszczalniki[4]. Badacze ogłosili wstępne wyniki badań nad przewodnictwem elektrycznym nitrometanu oraz trichloronitrometanu (chloropikryna)[13]. Nitrometan został wybrany, ponieważ wykazywał znaczną wartość stałej dielektrycznej (D). Według danych z omawianej pracy D dla nitrometanu wynosiła 36,4, toteż badacze ci przypuszczali, iż – zgodnie z teorią Nernsta – nitrometan powinien powodować jonizację rozpuszczanych w nim substancji. Bruner i Kozak wyznaczyli przewodnictwo właściwe obu tych związków[13].

Kozak prowadził dalsze eksperymenty nad zdolnością jonizacyjną nitrometanu wraz z Grzegorzem Mariaszem. Zbadali oni przewodnictwo elektryczne kwasu tribromooctowego, SbCl3 (chlorek antymonawy), SbBr3 (bromek antymonawy) oraz HgCl2 (chlorek rtęciowy)[13].

Jan Kozak prowadził także badania nad fotobromowaniem toluenu, na podstawie których dowiódł, że światło niebieskie zwiększa szybkość reakcji bromowania bardziej niż pozostałe rodzaje światła[14].

Życie prywatne edytuj

Jan Kozak był żonaty z Jadwigą Dąbrowską, z którą miał dwie córki: Ewę Kumorkiewiczową i Zofię Sidorowiczową oraz syna Mariana[4][5].

Wybrane prace naukowe edytuj

  • Nitrometan i chloropikryna jako rozpuszczalniki (z L. Brunerem), 1902
  • O najnowszych badaniach nad wpływem światła na niektóre związki organicznej, 1903
  • Nach den Versuchen der HHrn. (z G. Mariaszem), 1903
  • O trójfenylometylu, 1903
  • Ueber einige Derivate terti&rer Ortho und Parabutyltoluole, 1906
  • Historia syst. period, pierwiastków chemicznych, 1907
  • Ueber die Wirkung des Kaliumhydroxyds auf das Acetyl-ps-Isatin-Dioxim, 1909
  • Zur Kenntnis der Photokatalyse. I. Die Lichtreaktion in Gemischen: Uransalz Oxals8.ure (z L. Brunerem), 1911
  • Fotokinetyka bromowania, cz. 2 — Przebieg reakcji bromowania dwuchlorku acetylenu pod wpł. światła oraz cz. 3 — O widmowym rozdziale prędkości bromowania toluolu, 1921
  • Kwestia torfowa a poprawa współczesnej sytuacji gospodarki w Polsce, 1932
  • Photokinetik der Bromsubstitutionsreaktion. Der Verlauf der Bromierung des Naphtalins unter dem Einfluss des Lichtes (z F. Pazdórem), 1934
  • Der Verlauf der Bromierung von Naphtalinalkylderivaten unter dem Einfluss des Lichtes, 1934

Przypisy edytuj

  1. ↑ Księga pamiątkowa 70-lecia Państwowego Gimnazjum imienia króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle 1868–1938. Jasło: 1938, s. 118.
  2. ↑ Łoza 1938 ↓, s. 375-376.
  3. ↑ Jan Józef Kozak. Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl). [dostęp 2019-07-15].
  4. ↑ a b c d Łoza 1938 ↓, s. 376.
  5. ↑ a b c d e Kozak Jan Józef. Małopolska w II Wojnie Światowej. [dostęp 2019-07-15].
  6. ↑ a b Jan Kozak. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. [dostęp 2019-07-15].
  7. ↑ Ćwiczenia z zakresu chemji ogólnej. Pedagogiczna Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2019-07-15].
  8. ↑ Czas okupacji i rozwój katedr chemicznych UJ po II wojnie światowej. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. [dostęp 2019-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-15)].
  9. ↑ Notatki, dokumenty, fotografie z zasobów uniwersyteckiego archiwum. „Alma Mater nr 136”, s. 90, 2011. Uniwersytet Jagielloński. 
  10. ↑ Alma Mater, 2016. Issuu Inc.. [dostęp 2019-07-15].
  11. ↑ 6 listopada 1939 r.. Małopolska w II Wojnie Światowej. [dostęp 2019-07-15].
  12. ↑ 8 lutego 1940 r.. Małopolska w II Wojnie Światowej. [dostęp 2019-07-15].
  13. ↑ a b c Dolecki 2007 ↓, s. 172.
  14. ↑ Marcin Dolecki. Badania Ludwika Brunera (1871-1913) z zakresu kinetyki chemicznej. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 52/2”, 2007. Instytut Historii Nauki PAN. 

Bibliografia edytuj

  • Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.
  • Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 125
  • Musiał Leopold: Kozak Jan Józef – biogram [w:] Polski Słownik Biograficzny, Wrocław-Kraków, t. 14 s. 592
  • Wroński Tadeusz: Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974, s. 140
  • Tragiczna lista strat nauki polskiej, Dziennik Polski nr 48, 1945, s. 3
  • Marcin Dolecki. Badania Ludwika Brunera z elektochemii. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 52/3-4”, 2007. Instytut Historii Nauki PAN. 
  • Marcin Dolecki. Badania Ludwika Brunera (1871-1913) z zakresu kinetyki chemicznej. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 52/2”, 2007. Instytut Historii Nauki PAN. 

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Kozak_(chemik)&oldid=72125753”