Jan Mierzycan, ros. Иван Иосифович Межицан lub Ян Межицан (ur. 1 stycznia?/14 stycznia 1910 w Dniepropietrowsku, zm. 7 czerwca 1950 w Moskwie) – radziecki żołnierz polskiego pochodzenia, generał brygady ludowego Wojska Polskiego i generał major gwardii Armii Radzieckiej.

Jan Mierzycan
Иван Иосифович Межицан
Ilustracja
Gen. Jan Mierzycan (z lewej), 15 lipca 1945 r.
generał major generał major
Data i miejsce urodzenia

14 stycznia 1910
Dniepropietrowsk

Data i miejsce śmierci

7 czerwca 1950
Moskwa

Przebieg służby
Lata służby

1932–1950

Siły zbrojne

Armia Czerwona
ludowe Wojsko Polskie
Armia Radziecka

Jednostki

1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte,
3 Armia Wojska Polskiego,
2 Armia Wojska Polskiego

Stanowiska

Dowódca brygady pancernej,
Dowódca Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych 2 Armii WP
Główny inspektor broni pancernej WP

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa:

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Order Krzyża Grunwaldu III klasy Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Złoty Krzyż Zasługi Medal za Warszawę 1939–1945 Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Order Lenina Order Czerwonego Sztandaru Order Aleksandra Newskiego (ZSRR) Order Kutuzowa II klasy (ZSRR) Order Bohdana Chmielnickiego II klasy Order Wojny Ojczyźnianej I klasy Order Czerwonej Gwiazdy Order Czerwonej Gwiazdy Medal „Za obronę Moskwy” Medal „Za obronę Stalingradu” Medal „Za zdobycie Berlina” Medal „Za wyzwolenie Warszawy” Medal „Za Zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945” Krzyż Wojenny Czechosłowacki 1939
gen. maj. Jan Mierzycan (w hełmofonie) z żołnierzami 1 Brygady Pancernej na przyczółku warecko-magnuszewskim

Życiorys edytuj

 
Grób gen. maj. gw. Iwana Iosifowicza Mierzycana

Urodził się w polskiej rodzinie ślusarza Józefa (według niepotwierdzonych danych zesłańca po rewolucji w 1905 w Łodzi), i Emilii Węgrowicz. Rodzice zmarli w 1922 na cholerę. Po śmierci rodziców wychowywał się przez dwa lata w domu dziecka. W latach 1924–1930 pracował jako kowal, od 1930 był technikiem w fabryce metalowej im. Klimenta Woroszyłowa i członkiem rady zakładowej. W 1932 ukończył wieczorowe studia w Instytucie Metalurgicznym (politechnice) w Dniepropietrowsku. Od 1932 w Armii Czerwonej, w 1934 ukończył szkołę oficerską w Kijowie. W latach 1934–1936 dowódca plutonu czołgów, w latach 1936–1937 zastępca szefa sztabu 134 brygady pancernej w Kijowie, a w latach 1937–1938 zastępca szefa oddziału operacyjnego. W okresie od lutego 1938 do grudnia 1939 szef tego oddziału (być może z przerwami).

Brał udział w wojnie zimowej jako dowódca 13 batalionu czołgów. 3 lutego 1940 został ciężko ranny pod Wyborgiem. Po wyleczeniu został szefem oddziału operacyjnego w sztabie 3 Dywizji Pancernej stacjonującej w Łudze, potem skierowany na studia do Akademii Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych im. J. Stalina w Moskwie, które przerwał atak Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941. Według innych danych[jakich?] studia w AWPiZ odbywał w latach 1938–1939, być może podczas przerwy w służbie w 134 brygadzie pancernej.

Od lipca do września 1941 był zastępcą szefa sztabu 3 Dywizji Pancernej, następnie szefem sztabu 229 Dywizji Strzelców. Od grudnia 1941 major. Od marca 1942 szef sztabu 105 Brygady Pancernej, która w październiku 1942 została przemianowana na 8 Gwardyjską Brygadę Pancerną. Od kwietnia 1942 podpułkownik. Od stycznia do maja 1943 zastępca dowódcy 8 Gwardyjskiej Brygady Pancernej. Od 14 lipca do 9 sierpnia 1943 dowodził 155 Samodzielną Brygadą Pancerną w walkach nad Wołchowem. W Armii Czerwonej uczestnik walk pod Moskwą i Stalingradem, gdzie został ponownie ranny.

W sierpniu 1943 na własną prośbę[1] został skierowany do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR w stopniu pułkownika. Organizator i pierwszy dowódca (od 10 września 1943 do 11 października 1944) 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte. 18 marca 1944 został mianowany generałem brygady. Dowódca walk na przyczółku warecko-magnuszewskim w sierpniu 1944, w bitwie pod Studziankami, gdzie Brygada odparła przeciwuderzenie niemieckich dywizji: 1 Dywizji Pancerno-Spadochronowej "Hermann Göring" oraz 19 i 45 Dywizji Grenadierów Pancernych, a później w walkach o warszawską Pragę. Od wyzwolenia dzielnicy we wrześniu 1944 komendant jej garnizonu.

W październiku 1944 został dowódcą Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych 3 Armii Wojska Polskiego, a po rezygnacji z jej formowania – przewodniczący Komisji Likwidacyjnej zajmującej się jej rozformowaniem. Od grudnia 1944 dowódca Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych 2 Armii Wojska Polskiego. Dowodził nimi podczas forsowania Nysy Łużyckiej, w walkach na Łużycach, w tym w bitwie pod Budziszynem oraz w operacji praskiej w kwietniu–maju 1945. Po powrocie 2 Armii WP do kraju i jej rozformowaniu pod koniec czerwca 1945 został przewodniczącym Centralnej Komisji Osadnictwa Wojskowego z siedzibą w Poznaniu. Od 8 sierpnia 1945 do czerwca 1946 komendant Oficerskiej Szkoły Broni Pancernej w Modlinie. Od kwietnia do grudnia 1946 zastępca ds. liniowych dowódcy Okręgu Wojskowego Nr I w Warszawie. Od grudnia 1946 do marca 1949 główny inspektor broni pancernej WP.

Był przewodniczącym Wojewódzkiego Komitetu Bezpieczeństwa w Warszawie[2]. W marcu 1949 roku powrócił do ZSRR i do maja 1950 studiował w Akademii Sztabu Generalnego. Był członkiem Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego.

Jan Mierzycan był żonaty z Serafiną Wiekliczewą. Mieli 3 córki i syna.

Zmarł w 1950 roku. Przyczyny śmierci w młodym wieku nieustalone, być może odnowiły się rany po postrzale z wojny zimowej. Został pochowany w Moskwie, na Cmentarzu Nowodziewiczym[3].

 
Tablica upamiętniająca Jana Mierzycana przy drodze jego imienia łączącej Ryczywół ze Studziankami Pancernymi

Awanse edytuj

Ordery i odznaczenia edytuj

Upamiętnienie i odniesienia w kulturze edytuj

Imię gen. Jana Mierzycana otrzymała droga łącząca wieś Ryczywół z Basinowem i Studziankami Pancernymi, o które w sierpniu 1944 r. ciężkie walki toczyli czołgiści i fizylierzy 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte.

Postać pułkownika Tadeusza z serialu Czterej pancerni i pies (w powieści generał Jan), wzorowana była na gen. Janie Mierzycanie. W przeciwieństwie do swojego historycznego pierwowzoru fikcyjny dowódca 1 Brygady Pancernej walczył także na Pomorzu Gdańskim, a następnie pełnił funkcję "armijnego gospodarza pancernych"[7][a].

Bibliografia edytuj

  • Polski Słownik Biograficzny t. XXI, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976.
  • K. Przytocki, Warszawska pancerna. Z dziejów 1 Warszawskiej Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte 1943–1946, W-wa 1981.
  • Maciej Szczurowski, Dowódcy Wojska Polskiego na froncie wschodnim 1943–1945. Słownik biograficzny, Pruszków 1996
  • H. Kosk, Generalicja polska: popularny słownik biograficzny, t. 2, Wyd. Ajaks, Pruszków 2001
  • Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990 t. II:I–M, Toruń 2010.

Uwagi edytuj

  1. W okresie przypadającym na marzec–maj 1945 r. Mierzycan zajmował stanowisko dowódcy Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych 2 Armii WP. 1 Brygadę Pancerną objął jesienią jego dotychczasowy zastępca - płk Aleksandr Malutin.

Przypisy edytuj

  1. K. Śledziński Tankiści. Prawdziwa historia czterech pancernych
  2. Bohdan Urbankowski, Czerwona msza czyli uśmiech Stalina, t. I, Warszawa 1998, s. 631.
  3. a b c МЕЖИЦАН Иван Иосифович(1910–1950) | Информационный сайт 2, 1941g.wordpress.com [dostęp 2020-11-15] (ros.).
  4. M.P. z 1945 r. nr 6, poz. 26 „za bohaterskie czyny i dzielne zachowanie się w walce z niemieckim najeźdźcą”.
  5. Centralne Archiwum Wojskowe III-254 35.
  6. Межицан Иван Иосифович :: Память народа, pamyat-naroda.ru [dostęp 2020-11-15].
  7. "II światowa", nr 7-8/2016, s. 23.