Wikipedia

Jedysan

Jedysan (rum. Edisan, ukr. Єдисан) – kraina historyczna na południowo-zachodniej Ukrainie i Mołdawii, położona nad Morzem Czarnym. Centrami tego regionu były Chadżybej (współcześnie Odessa) i Oczaków.

Pole Oczakowskie
Jedysan
Państwa

 Ukraina,
 Mołdawia

Stolica

Chadżybej/Odessa, Oczaków

Położenie na mapie
Mapa
Hasło w Wikisłowniku

Nazwa

edytuj

Nazwa pochodzi od zniekształconej tureckiej nazwy twierdzy „Yeni Dünya” (Nowy Świat), leżącej na terenie późniejszej wioski Chadżybej[1]. Nazwy „Jedysan” w oznaczeniu regionu w dawnej Polsce raczej do XVIII wieku nie używano, stosując nazwę Pole Oczakowskie.

Granice

edytuj

Region położony jest pomiędzy dwiema granicznymi rzekami: Dniestrem i Dnieprem. Od północy graniczy z położonym na Podolu Pobereżem[2] poprzez rzeki Kodymę i Jahorłyk, od zachodu poprzez Dniestr graniczy z Mołdawią (Budziakiem i Besarabią), a od wschodu z Krymem i Zaporożem.

Historia

edytuj
 
Mapa Polski i Litwy za panowania króla Władysława II Jagiełły

W starożytności na wybrzeżu Morza Czarnego istniały greckie kolonie, m.in. Olbia i Nikonion. W IX-X wieku obszaru późniejszego Jedysanu sięgały północne granice Bułgarii. We wczesnym średniowieczu ziemie Jedysanu zamieszkiwały koczownicze plemiona Pieczyngów, Połowców i grupy osiadłych Słowian. Po mongolskiej inwazji w XIII wieku teren ten był przydzielony Złotej Ordzie.

W 1397 roku tereny te wraz z brzegiem Morza Czarnego opanowali Władysław Jagiełło i Witold Kiejstutowicz[3]. Region stanowił część Wielkiego Księstwa Litewskiego[4]. W 1492 roku tereny te opanowali Tatarzy krymscy. W 1538 roku Jedysan stał się częścią Imperium Osmańskiego i włączony do ejaletu Silistra. Przez kilkanaście następnych lat był plądrowany przez polskich rotmistrzów z Baru, Jazłowca i Trembowli. Wkrótce w Jedysanie osiadali Tatarzy krymscy oraz Nogajowie tworzący tu ordę jambolucką (oczakowską) i po 1720 roku ordę jedysańską (odłam Małej Ordy Nogajskiej). W zachodniej części regionu zamieszkiwali Mołdawianie (np. w Dubosarach i Mołdawiance(inne języki)).

 
Mapa Jedysanu z 1791 r.

W lipcu 1774 roku Rosja i Turcja podpisały traktat w Küczük Kajnardży i położona pomiędzy Dnieprem i Bohem część Jedysanu przeszła pod władzę Rosji. Kolejną wojnę turecko-rosyjską zakończył traktat w Jassach, na mocy którego pozostała część Jedysanu po Dniestr przypadła Rosji. Katarzyna II nakazała przesiedlenie Nogajów za Ural, w związku z czym podnieśli bunt stłumiony przez Aleksandra Suworowa. W 1794 roku założono miasto Odessa, które stało się największym rosyjskim portem nad Morzem Czarnym. Od 1803 roku włączony do guberni chersońskiej.

Od 1922 w ZSRR. W 1924 roku część zachodnich terenów Jedysanu weszła w skład Mołdawskiej Autonomicznej SRR, a pozostała część w skład Ukraińskiej SRR. W 1941 zachodnia część Jedysanu między Dniestrem i Bohem znalazła się pod zarządem Rumunii jako część Transnistrii ze stolicą w Odessie, a wschodnia między Bohem a Dnieprem była okupowana przez Niemcy. W 1944 całość Jedysanu ponownie znalazła się w granicach Związku Radzieckiego, w Mołdawskiej SRR i Ukraińskiej SRR. Od 1991 roku Jedysan znajduje się na terytorium Republiki Ukrainy oraz Naddniestrza w Mołdawii.

Miasta

edytuj
 
Odessa
 
Mikołajów
 
Chersoń

Największe miasta na obszarze Jedysanu współcześnie:

miasto populacja
(2014)[5] 		państwo jednostka
administracyjna 		republika radziecka
(1924–1940)
1. Odessa 1 014 900   Obwód odeski   Ukraińska SRR
2. Mikołajów 494 638   Obwód mikołajowski   Ukraińska SRR
3. Chersoń 324 400   Obwód chersoński   Ukraińska SRR
4. Tyraspol 133 807  /  miasto wydzielone   Mołdawska ASRR
5. Perwomajsk[a] 66 687   Obwód mikołajowski   Ukraińska SRR
6. Czarnomorsk 59 817   Obwód odeski   Ukraińska SRR
7. Podilśk 40 700   Obwód odeski   Mołdawska ASRR
8. Wozniesieńsk 36 094   Obwód mikołajowski   Ukraińska SRR
9. Jużne 31 814   Obwód odeski   Ukraińska SRR
10. Dubosary 25 060  /  Rejon Dubosary   Mołdawska ASRR
11. Bałta[b] 19 082   Obwód odeski   Mołdawska ASRR
12. Rozdilna 17 930   Obwód odeski   Ukraińska SRR
13. Slobozia 14 618  /  Rejon Slobozia   Mołdawska ASRR
14. Oczaków 14 566   Obwód mikołajowski   Ukraińska SRR
15. Wełykodołynśke[c] 13 378   Obwód odeski   Ukraińska SRR
16. Berysław 13 044   Obwód chersoński   Ukraińska SRR
17. Snihuriwka 12 992   Obwód mikołajowski   Ukraińska SRR
18. Antoniwka[c] 12 807   Obwód chersoński   Ukraińska SRR
19. Nowa Odessa 12 253   Obwód mikołajowski   Ukraińska SRR
20. Bielajewka 11 993   Obwód odeski   Ukraińska SRR
21. Owidiopol[c] 11 887   Obwód odeski   Ukraińska SRR
22. Dnestrovsc 10 436  /  Rejon Slobozia   Mołdawska ASRR
23. Tepłodar 10 227   Obwód odeski   Ukraińska SRR
24. Berezówka 9 778   Obwód odeski   Ukraińska SRR
25. Biłozerka[c] 9 738   Obwód chersoński   Ukraińska SRR

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Częściowo położony na Podolu i Zaporożu.
  2. ↑ Częściowo położona na Podolu.
  3. ↑ a b c d Osiedle typu miejskiego

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Chadżybej, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 538.
  2. ↑ Pobereże, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 338.
  3. ↑ http://www.rcin.org.pl/Content/5015/WA303_4048_KH103-r1996-R103-nr3_Kwartalnik-Historyczny_02_Dziubinski.pdf
  4. ↑ Roman Grodecki, Stanisław Zachorowski, Jan Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, Universitas, Kraków 2011, s.625-626, ISBN 97883-242-1326-9
  5. ↑ http://ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2016/zb/06/zb_chnnu2016pdf.zip
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jedysan&oldid=73581771”