Karabin Mannlicher-Schönauer
Karabin Mannlicher-Schönauer (gr. Τυφέκιον Μάνλιχερ[a] lub Όπλον Μάνλιχερ-Σενάουερ[b]) – karabin powtarzalny zaprojektowany w Österreichische Waffenfabriksgesellschaft (Œ.W.G.) przez Ferdinanda Mannlichera oraz Ottona Schönauera (który był autorem charakterystycznego dla tego projektu magazynka rotacyjnego – o kulistym układzie naboi). Karabin produkowany był na potrzeby armii greckiej, w której pełnił funkcję karabinu podstawowego od 1904 r. do lat 40 XX w. W czasie I wojny światowej użytkowany również przez armię austro-węgierską. Jego wersje cywilne od ponad 100 lat są popularną i skuteczną bronią myśliwską.
 Mannlicher-Schönauer M1903/14 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Projektant | |
| Producent | |
| Rodzaj | |
| Historia | |
| Prototypy |
1887 – 1903 |
| Produkcja |
1903 – 1930 |
| Wyprodukowano |
ponad 310 000 |
| Dane techniczne | |
| Kaliber |
6,5 mm |
| Nabój | |
| Magazynek |
rotacyjny 5 nabojowy |
| Wymiary | |
| Długość |
1226 mm |
| Długość lufy |
725 mm |
| Masa | |
| broni |
3,83 kg |
| Inne | |
| Prędkość pocz. pocisku |
678 m/s |
| Zasięg skuteczny |
600 m |
Historia edytuj
Karabin wojskowy edytuj
W 1886 r. armia austro-węgierska rozpoczęła proces przezbrajania się z przestarzałych jednostrzałowych karabinów Werndla, na nowoczesne karabiny powtarzalne Mannlicher M1886.
Proces wdrażania nowej broni został jednak nagle przerwany, po pojawieniu się w tym samym roku, w armii francuskiej nowego karabinu – Lebel Mle 1886, który zasilany był małokalibrową 8 mm amunicją, elaborowaną nowym materiałem miotającym – prochem bezdymnym. Zastosowanie nowego rodzaju prochu zapoczątkowało rewolucję w dziedzinie broni palnej. Do jego najistotniejszych zalet należały: znacznie większa efektywność, dużo mniejsza liczba osadów zanieczyszczających broń, jak i znikoma ilość powstającego przy wystrzale dymu. Pociski wystrzeliwane za pomocą prochu bezdymnego osiągały znacznie większe prędkości, przez co ich zasięg był większy, a tor lotu bardziej płaski, co niesłychanie ułatwiało prowadzenie celnego ognia. Wobec tego 11 mm amunicja czarnoprochowa zasilająca karabiny Mannlicher M1886 stała się z dnia na dzień przestarzała, a austriaccy decydenci uznali, że dalsze użytkowanie karabinu na tego typu naboje jest nieperspektywiczne[1].
Cesarska i królewska Techniczna Komisja Wojskowa (niem. k.u.k. Technisches Militärkomitee – TMK) szybko podjęła decyzję o wprowadzeniu nowocześniejszego typu amunicji czarnoprochowej (nabój 8 × 50 mm R), który docelowo miał być elaborowany prochem bezdymnym (po opanowaniu przez Austriaków technologii jego wytwarzania). Jednocześnie rozpisano konkurs, mający wyłonić nowy podstawowy karabin armii austro-węgierskiej, strzelający nową amunicją[1].
Mannlicher, mając świadomość, że nieuniknione wprowadzenie prochu bezdymnego będzie stanowiło zbyt duże obciążenie dla dotychczasowego zamka dwutaktowego z karabinu M1886 (który projektowany był dla słabszej amunicji czarnoprochowej), postanowił w nowym konkursie przedstawić karabiny z wytrzymalszymi zamkami czterotaktowymi. Jednym z nich był prototyp M1887/88, w którym konstruktor wykorzystał zamek czterotaktowy ze swojego starszego projektu (M1884)[1]. Ewenementem nowej konstrukcji było zastosowanie w niej nowatorskiego magazynka rotacyjnego projektu Otto Schönauera, o kulistym układzie naboi. Magazynek tego typu nie wystawał z łoża, a ładowany był nie z ładowników, a z praktyczniejszych łódek nabojowych. Jego donośnik, miał formę obrotowego bębna ze „skrzydełkami”, pomiędzy którymi znajdowały się naboje. Rozwiązanie takie było bardzo udane, zapewniając gładkie i niezawodne funkcjonowanie mechanizmu broni[2][3]. Projekt został jednak odrzucony przez TMK, a zamiast niego wybrano najprostsze i najtańsze rozwiązanie, a mianowicie zmodyfikowane karabiny M1886, przystosowane do zasilania nową amunicją, które zaczęto produkować pod nazwą M1888[4][5].
Mimo odrzucenia projektu przez armię austro-węgierską, prace nad karabinem były jednak kontynuowane z myślą o zainteresowaniu nim zagranicznych armii lub z przeznaczeniem na rynek cywilny. Przebudowany prototyp, zaprezentowano po kilku latach na wystawie światowej jako M1900. Nietypowa konstrukcja magazynka i mały kaliber (6,5 mm), wysoka cena oraz fakt, iż żadna z wielkich armii nie przyjęła go na wyposażenie, sprawiły, że wojskowa wersja karabinu nie spotkała się z większym zainteresowaniem[6]. Zainteresowanie nowym karabinem wyraziła jedynie: armia portugalska (która zdecydowała się jednak na własną konstrukcję – Mauser-Vergueiro)[potrzebny przypis], oraz armia grecka, której specyfikacja wpłynęła na ostateczne ukształtowanie projektu. Grecy zażądali dwóch wersji: karabinu dla piechoty o długości 1230 mm, oraz karabinka dla kawalerii o długości 950 mm. Oba projekty zostały oznaczone sygnaturą M1903[7].
Karabiny M1903
Zmodyfikowany karabin dla piechoty, przedstawiony armii greckiej ważył 3,75 kg i zasilany był amunicją 6,5 × 54 mm z pociskami tępołukowymi, elaborowaną prochem bezdymnym, ładowaną za pomocą łódek, do 5-nabojowego magazynka rotacyjnego[6][7]. Projekt spełniał wymagania zamawiających, jednak jego przyjęcie nie obyło się bez kontrowersji. Mianowicie dla armii greckiej istniał już opracowany rodzimy projekt „karabinu Philippidisa” (gr. 'Οπλον Φιλιππίδου 'Oplov Philippidou), a jego odrzucenie na rzecz karabinu zagranicznego wywołało kryzys w greckim parlamencie, wraz z pojawieniem się oskarżeń o „zdradę narodową”[8]. Ostatecznie po długich debatach i wielokrotnie powtarzanych testach, 28 października 1904 r. armia oficjalnie przyjęła na wyposażenie karabiny i karabinki Mannlicher-Schönauer M1903. Pierwszy kontrakt między Grecją a Œ.W.G. został zawarty pomiędzy 29 października a 11 listopada 1905 r. i opiewał na 60 000 szt., a za nim pojawiły się kolejne zamówienia. Pierwsze karabiny trafiły do jednostek w lipcu 1907 r., a do jesieni 1912 r., kiedy wybuchła I wojna bałkańska, grecka armia posiadała już 130 000 karabinów i karabinków M1903 wraz ze 100 mln. szt. amunicji[9][6]. Wprowadzenie na wyposażenie karabinu M1903 stało się częścią planu modernizacji greckiej armii. Wcześniej greccy żołnierze posługiwali się głównie czarnoprochowymi, jednostrzałowymi karabinami Gras Mle 1874, z których większość produkowana była w austriackich zakładach Œ.W.G., co w pewien sposób tłumaczy w jaki sposób Mannlicherowi udało się sprzedać nowy produkt. Dostarczone karabiny okazały się bronią wysokiej jakości: stosowanie przy produkcji wąskich tolerancji, podnosiło wprawdzie koszty, ale zapewniało wysoką niezawodność i trwałość. Mechanizm wykorzystujący magazynek rotacyjny działał płynnie bez zacięć i zapewniał stosunkowo wysoką szybkostrzelność teoretyczną. Zastosowana małokalibrowa amunicja charakteryzowała się również dobrymi właściwościami balistycznymi[6]. Cechy te sprawiły, że karabin spotkał się z uznaniem odbiorców.
W 1914 roku armia grecka zamówiła kolejne 50 000 szt. karabinów w nieco zmodyfikowanej wersji M1903/14 (m.in. dodano nakładkę na lufę chroniącą przed poparzeniami)[6]. Dostawy przerwał jednak wybuch I wojny światowej (do tego czasu w greckich arsenałach znajdowało się już 190 069 szt. M1903 i M1903/14). Mimo początkowego zachowania przez Grecję neutralności, Austro-Węgry wstrzymały eksport broni, a wyprodukowane w Œ.W.G. egzemplarze M1903/14 zostały zarekwirowane przez armię austro-węgierską i włączone na jej wyposażenie (skierowano je między innymi do Legionów Polskich). Austro-Węgry kontynuowały produkcję amunicji 6,5 mm na własny użytek, aż do końca wojny w 1918 r. Po wojnie wiele z zarekwirowanych egzemplarzy M1903/14 zostało zwróconych Grecji w ramach reparacji wojennych[10][9]. Po zakończeniu I wojny światowej, karabiny Mannlicher-Schönauer nadal stanowiły podstawowe uzbrojenie armii greckiej i wykorzystane zostały podczas wojny grecko-tureckiej (1919–1922). W wyniku klęski armia grecka poniosła znaczne straty w sprzęcie pozostając z 96 000 szt. karabinów oraz 8650 szt. karabinków M1903 i M1903/14 (obok innych wzorów karabinów). Pozostała na wyposażeniu broń była często zużyta, a do przeprowadzenia remontów brakowało części zamiennych. W związku z pilnym zapotrzebowaniem na broń armia grecka rozpoczęła skupowanie karabinów Mannlicher-Schönauer z każdego dostępnego źródła, a w 1925 r. zamówiono we włoskich zakładach Breda 100 000 szt., które Włosi zobowiązali się wyprodukować w zastępstwie austriackich zakładów Œ.W.G. (obłożonych powojennymi restrykcjami)[c]. Do produkcji Włosi wykorzystali zdobyte na pokonanych Austro-Węgrzech maszyny i części, a dostarczone Grekom w 1927 r. karabiny oznaczono jako M1903/14/27. W 1930 r. Grecji udało się zamówić jeszcze 25 000 szt. u oryginalnego producenta (Œ.W.G.) i włączono je na wyposażenie jako M1903/14/30[9].
10 lat później karabiny Mannlicher-Schönauer zostały użyte przeciwko wojskom włoskim, które dokonały inwazji na Grecję w 1940 r. W czasie wojny trwały prace prowadzone przez porucznika Rigasa Rigopoulosa, nad eksperymentalną modyfikacją przystosowującą karabin do prowadzenia ognia automatycznego. Projekt spotkał się z akceptacją armii greckiej, jednak prace zostały przerwane przez atak niemiecki w 1941 r.[11][12] W czasie okupacji karabiny Mannlicher-Schönauer były wykorzystywane przez grecki ruch oporu, a po jej zakończeniu wzięły również udział w greckiej wojnie domowej (1946–1949).
Karabin myśliwski edytuj
 |
Ta sekcja od 2020-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
 Mannlicher-Schönauer (sztucer) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Projektant | |
| Producent | |
| Rodzaj | |
| Historia | |
| Prototypy |
1887 – 1903 |
| Produkcja |
1903 – 1972 (prod. seryjna) |
| Dane techniczne | |
| Kaliber |
6,5 – 11,63 mm |
| Nabój | |
| Wymiary | |
| Długość |
zależnie od wersji |
| Długość lufy |
zależnie od wersji |
| Masa | |
| broni |
zależnie od wersji |
| Inne | |
| Prędkość pocz. pocisku |
zależnie od wersji |
| Zasięg skuteczny |
zależnie od wersji |
Mimo niewielkiego zainteresowania na rynku wojskowym, wersja karabinu wypuszczona na rynek cywilny w 1903 r. okazała się komercyjnym sukcesem. Mannlicher-Schönauer cieszył się szczególną popularnością wśród myśliwych, polujących na grubą zwierzynę. Na początku XX w. na rynek cywilny karabin wypuszczano w różnych wersjach, jednak zasadniczo stanowiły one modyfikacje tej samej pierwotnej konstrukcji:
- M1903 – w pierwotnym kalibrze 6,5 × 54 mm Mannlicher-Schönauer
- M1905 – 9 × 56 mm Mannlicher-Schönauer
- M1908 – 8 × 56 mm Mannlicher-Schönauer
- M1910 – 9,5 × 57 mm Mannlicher-Schönauer
Od 1925 r. karabin przystosowano również do naboi .30-06 Springfield, .243 Winchester i .270 Winchester. A oprócz nich na rynek amerykański wprowadzono wersje zasilane amunicją magnum – .264 Winchester Magnum, .338 Winchester Magnum i .458 Winchester Magnum. Mannlicher-Schönauer przystosowano również do innych typów amunicji jak np. 6,5 × 68 mm[7] 7 × 64 mm czy 8 × 68 mm[7] na inne rynki. W praktyce karabiny Mannlicher-Schönauer produkowano w prawie każdym popularnym kalibrze myśliwskim, a wśród licznych modeli tej broni wymienić jeszcze można: M1924 High Velocity Sporting Rifle, M1950, M1952, Model GK, M1956 Monte Carlo czy M1961 Monte Carlo All-Purpose.
W 1963 r. w Wielkiej Brytanii za sprawą „Ustawy o jeleniach” (ang. Dear Act), stosowany w karabinach nabój 6,5 × 54 mm, popadł jednak w niełaskę. Wiązało się to z faktem, iż pocisk nie był w stanie osiągnąć dostatecznej (wg ustawy) prędkości początkowej w przypadku wystrzelenia z karabinka (o krótszej lufie).
Wysokie koszty produkcji oraz trudności z montowaniem celowników optycznych[potrzebny przypis] ostatecznie doprowadziły do decyzji o zakończeniu produkcji w 1972 r. Zakłady Steyr-Mannlicher produkują obecnie sztucery określane jako Classic Mannlicher, które w pewnej mierze bazują na rozwiązaniach stosowanych w oryginalnych karabinach Mannlicher-Schönauer. W 1998 r. z okazji 150 rocznicy urodzin Ferdinanda Mannlichera, w Steyr-Mannlicher wyprodukowano limitowaną edycję karabinów Mannlicher-Schönauer w oryginalnym kalibrze 6,5 mm. Ze względu na swoją popularność karabin jest nadal produkowany przez niezależnych rusznikarzy (np. przez Ericha Schödera w Austrii). Szeroka dostępność części zamiennych sprawia, że Mannlicher-Schönauer w dalszym ciągu jest popularną bronią stosowaną w myślistwie i sporcie.
Wśród użytkowników karabinów Mannlicher-Schönauer, znalazły się sławne osobistości, jak chociażby pisarz Ernest Hemingway (wspominający o tej broni w swojej noweli The Short Happy Life of Francis Macomber)[13], czy awanturnik Walter Bell. Ten ostatni używał karabinu w pierwotnym kalibrze (6,5 × 54 mm), który z powodzeniem stosował do polowań na słonie i bawoły w Afryce. Niezwykłe zdolności naboju o tak małym kalibrze do powalania dużych zwierząt, wynikały z dużej naważki prochu (160 gran) wobec pocisku o małej średnicy, ale dużej gęstości. Dzięki temu, 6,5 mm pocisk Mannlicher-Schönauer miał bardzo dobre właściwości penetracyjne ułatwiające przenikanie mięśni i kości, a niewielki odrzut karabinu ułatwiał myśliwemu celny strzał we wrażliwe narządy zwierzęcia.
-
Mannlicher-Schönauer Model GK
na amunicję 7 × 64 mm -
Karabin rozłożony -
Zamek, widok z boku -
Zamek, widok z góry
Uwagi edytuj
- ↑ trb.Typhékion Mánlicher
- ↑ trb.Oplon Mánlicher-Senáouer
- ↑ Początkowo zakładom Breda zlecono wyprodukowanie „karabinu Philippidisa”, jednak włoski producent odmówił, argumentując to zbyt wysokimi kosztami oraz zbyt późnym dostarczeniem projektu, w związku z czym zdecydowano się na produkcję karabinów Mannlicher-Schönauer[8][11].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Erenfeicht 2016 ↓, s. 17.
- ↑ Smith 1947 ↓, s. 54–58.
- ↑ Matuszewski i Wojciechowski 1986 ↓, s. 11.
- ↑ Austro-Hungarian Mannlicher Rifles ↓.
- ↑ Erenfeicht 2016 ↓, s. 17–18.
- ↑ a b c d e Wayne Zwoll: Bolt Action Rifles. [dostęp 2013-08-26]. (ang.).
- ↑ a b c d Dan Shideler: The Gun Digest Book of Modern Gun Values: The Shooter’s Guide to Guns 1900-Present. [dostęp 2013-08-16]. (ang.).
- ↑ a b L.S. Skartsis,Greek Vehicle & Machine Manufacturers 1800 to present: A Pictorial History, Marathon (2012). pasiphae.lis.upatras.gr. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-01)]. ISBN 978-960-93-4452-4 (p. 222).
- ↑ a b c Greek Mannlicher ↓.
- ↑ Matuszewski i Wojciechowski 1986 ↓, s. 15.
- ↑ a b Christos Sazanidis, Ta Opla ton Ellinon (Arms of the Greeks), Maiandros, Thessaloniki (1995).
- ↑ Secret War ↓.
- ↑ Terry Wieland: Gun Digest Presents Classic Sporting Rifles. Gun Digest Books, 2012-03-01. ISBN 978-1-4402-3003-5. (ang.).
Bibliografia edytuj
- Leszek Erenfeicht: Austriackie karabiny Mannlichera. T. 102. Edipresse Polska S.A., 2016, seria: Wielki leksykon uzbrojenia. Wrzesień 1939. ISBN 978-83-7945-633-8.
- Walter H.B. Smith: Mannlicher rifles and pistols. Harrisburg Pa., Washington D.C.: The Military Service Publishing Company, 1947.
- Roman Matuszewski, Ireneusz J. Wojciechowski: Karabin Mannlicher wz. 1895, TBiU nr.109. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1986. ISBN 83-11-07321-X.
- Austro-Hungarian Mannlicher Rifles. Manowar’s Hungarian Weapons & History. [dostęp 2019-11-22]. (ang.).
- Greek Mannlicher-Schoenauer RiflesSequestered by Austro-Hungary. Manowar’s Hungarian Weapons & History. [dostęp 2019-11-22]. (ang.).
- Rigas Rigopoulos: Secret War: Greece-Middle East, 1940–1945 : the Events Surrounding the Story of Service 5-16-5. Turner Publishing Company. [dostęp 2020-05-11]. (ang.).