Renifer tundrowy

gatunek ssaka
(Przekierowano z Karibu)

Renifer tundrowy[3], ren[4], karibu[4] (Rangifer tarandus) – gatunek ssaka z rodziny jeleniowatych (Cervidae), zamieszkujący arktyczną tundrę i lasotundrę w Eurazji i Ameryce Północnej.

Renifer tundrowy
Rangifer tarandus[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

Cetartiodactyla

Podrząd

przeżuwacze

Infrarząd

Pecora

Rodzina

jeleniowate

Podrodzina

sarny

Plemię

Odocoileini

Rodzaj

Rangifer
C.H. Smith, 1827

Gatunek

renifer tundrowy

Synonimy
  • Cervus tarandus Linnaeus, 1758
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Systematyka

edytuj

Takson po raz pierwszy opisany przez K. Linneusza w 1758 pod nazwą Cervus tarandus[5]. Jako miejsce typowe autor wskazał „(łac.) Habitat in Alpibus Europae et Asiae maxime septentrionalibus”[5], zidentyfikowane przez O. Thomasa jako Laponia w Szwecji[6]. Jedyny przedstawiciel rodzaju renifer[3] (Rangifer) utworzonego przez C. H. Smitha w 1827 roku[7].

Podgatunki

edytuj

Wyróżniono kilkanaście podgatunków R. tarandus[8][3]:

  • R. tarandus buskensis
  • R. tarandus caboti
  • R. tarandus caribourenifer kanadyjski
  • R. tarandus dawsonirenifer wyspowy (wymarły[2])
  • R. tarandus fennicusrenifer fiński
  • R. tarandus groenlandicus (wymarły[2])
  • R. tarandus osborni
  • R. tarandus pearsoni
  • R. tarandus pearyirenifer mały
  • R. tarandus phylarchus
  • R. tarandus platyrhynchus
  • R. tarandus sibiricus
  • R. tarandus tarandusrenifer europejski
  • R. tarandus terraenovae

Charakterystyka

edytuj

Masa ciała reniferów wynosi od 55 do 318 kg, natomiast długość ciała 150–230 cm[9]. Wysokość w kłębie obu płci dochodzi do 120 cm[9]. Mają gęste owłosienie, z długą grzywą na szyi. Sierść zapewnia dobrą ochronę przed mrozem. Kolor futra zależny jest od podgatunku, regionu występowania, płci i pory roku; obejmuje barwy od ciemnobrązowej po niemal białą. U obu płci występuje okazałe poroże, nieco mniejsze u samic i u młodych. Samce zrzucają poroże zaraz po rui u samic[9]. Główne różnice między przedstawicielami poszczególnych podgatunków przejawiają się niektórych wymiarach czaszki i reszty szkieletu, budowie poroża oraz w zachowaniu[2].

Ekologia

edytuj

Pożywienie

edytuj

Renifer jest roślinożerny – zjada trawy, mchy, liście krzewów, byliny i porosty, zwłaszcza chrobotki, a także niektóre grzyby[10][11][12]. Porosty szczególnego znaczenia nabierają w zimie. W razie niemożności zdobycia pożywienia wskutek grubej i twardej pokrywy śniegu renifery mogą wędrować na zadrzewione obszary, by zjadać porosty z drzew[13].

Drapieżniki

edytuj

Różne drapieżniki intensywnie polują na renifery, a nadmierne polowania prowadzone przez ludzi na niektórych obszarach, przyczyniają się do spadku populacji[14]. Orły przednie polują na cielęta - są najbardziej wydajnymi łowcami na terenach wycieleń[15]. Rosomaki porywają nowonarodzone cielęta lub rodzące krowy, a także (rzadziej) osłabione dorosłe osobniki. Niedźwiedzie brunatne i polarne polują na renifery niezależnie od ich wieku, ale, podobnie jak rosomaki, najczęściej atakują słabsze zwierzęta, takie jak cielęta i chore osobniki, ponieważ zdrowe dorosłe renifery zazwyczaj są w stanie prześcignąć niedźwiedzia. Wilk szary jest najskuteczniejszym naturalnym drapieżnikiem dorosłych zwierząt; zabija je w dużych ilościach, szczególnie w okresie zimowym. Niektóre stada wilków szarych, a także pojedyncze niedźwiedzie grizzly w Kanadzie, mogą podążać za danym stadem reniferów i utrzymywać się z niego przez cały rok[16][17].

W 2020 r. naukowcy na Svalbardzie byli świadkami, i mogli po raz pierwszy sfilmować atak niedźwiedzia polarnego na renifera, wpychającego go do oceanu, po czym niedźwiedź dogonił go i zabił[18]. Ten sam niedźwiedź z powodzeniem powtórzył tę technikę polowania następnego dnia. Na Svalbardzie szczątki reniferów stanowią 27,3% odchodów niedźwiedzi polarnych, co sugeruje, że "mogą one stanowić istotną część diety niedźwiedzi polarnych na tym obszarze"[19].

Owady wysysające krew, takie jak komary, meszkowate, a zwłaszcza giez Hypoderma tarandi i Cephenemyia trompe[20][21], są plagą reniferów w okresie letnim i mogą powodować stres na tyle silny, by zahamować karmienie i wycielenia[22]. Dorosły renifer może stracić około 1 litr krwi na skutek ukąszeń owadów w ciągu każdego tygodnia spędzonego w tundrze. Nękające owady sprawiają, że zwierzęta te są w ciągłym ruchu, poszukując wietrznych obszarów, takich jak szczyty wzgórz i grzbiety górskie, skaliste urwiska, brzegi jezior i leśne ostępy lub połacie śniegu, które oferują wytchnienie od brzęczącej hordy. Gromadzenie się w dużych stadach jest kolejną strategią stosowaną przez karibu w celu powstrzymania owadów[23].

Renifery są dobrymi pływakami, a w jednym przypadku całe ciało renifera zostało znalezione w żołądku rekina grenlandzkiego (Somniosus microcephalus), gatunku występującego na dalekim północnym Atlantyku[24].

Rozmnażanie

edytuj

Ruja trwa od października do listopada[9]. Występuje poligynia; jeden samiec zapładnia kilka samic[9]. Ich liczba różni się w zależności od ekotypu karibu; w Kanadzie jest to od mniej niż 5 do ponad 20[25]. Notowana długość ciąży jest wysoce zmienna, wynosi 203–240 dni[26]. Porody odbywają się zwykle w maju i czerwcu; u reniferów z północnych części zasięgu samice cielą się później, niż te z południa. Porody przebiegają synchronicznie: w danym stadzie 90% młodych rodzi się w okresie 5–15 dni[13]. Po około 45 dniach życia młode żywią się głównie pokarmem innym, niż mleko matki, które jednak nadal spożywają[9]. Cielęta są narażone na drapieżnictwo; zależnie od regionu występowania, śmiertelność w pierwszym roku życia może osiągać 14–77%, a w okolicach o wysokim zagęszczeniu wilków szarych (Canis lupus) i grizli (Ursus arctos horribilis) dochodzi do 90%[13].

Dojrzałość płciową renifery osiągają w wieku 16-17 miesięcy, jednak rzadko rozpoczynają wtedy rozród. Samice zwykle kopulują pierwszy raz w wieku 28-41 miesięcy; samce zaczynają się rozmnażać z powodzeniem w wieku 4-5 lat[13].

Ochrona

edytuj

IUCN od 2015 uznaje renifera tundrowego za gatunek narażony na wyginięcie (VU, Vulnerable). Wcześniej uchodził za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Na decyzji zaważył znaczny (40% w badanym okresie) spadek liczebności globalnej populacji[2]. Spośród północnoamerykańskich podgatunków najmniej liczną populacja wyróżniał się renifer mały (R. tarandus pearyi). W 2004 jego liczebność wynosiła około 2000 osobników[25].

Renifery w kulturze

edytuj

Renifery miały ciągnąć sanie św. Mikołaja. Renifer nie jest zwierzęciem w pełni udomowionym przez człowieka, ale wszechstronnie wykorzystywanym m.in. przez Samojedów, Lapończyków, Tunguzów jako zwierzę juczne, wierzchowe, pociągowe, dostarczające mleka, mięsa, skór, kości i rogów. Karibu nie zostały nigdy w pełni udomowione[27]. Mięso półdzikich norweskich reniferów cechuje wyższa zawartość witaminy B12, żelaza, cynku i selenu, niż norweska wołowina, baranina, jagnięcina, wieprzowina i drób[28].

Przypisy

edytuj
  1. Rangifer tarandus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b c d e A. Gunn, Rangifer tarandus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2016-1 [dostęp 2017-11-21] (ang.).
  3. a b c Nazwy polskie za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 173-174. ISBN 978-83-88147-15-9.
  4. a b K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 298, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  5. a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Sztokholm: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 67. (łac.).
  6. O. Thomas. The mammals of the tenth edition of Linnaeus; an attempt to fix the types of the genera and the exact bases and localities of the species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1911, s. 151, 1911. (ang.). 
  7. C. H. Smith: A synopsis of the species of the class Mammalia. W: E. Griffith: The Animal Kingdom. Cz. 5. Londyn: G.B. Whittaker, 1827, s. 304. (ang.).
  8. Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Rangifer tarandus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2015-09-03]
  9. a b c d e f Kyle C. Joly & Nancy Shefferly: Rangifer tarandus caribou. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. University of Michigan, 2000. [dostęp 2017-11-19].
  10. Ian D. Thompson; Philip A. Wiebe; Erin Mallon; Arthur R. Rodgers; John M. Fryxell; James A. Baker; and Douglas Reid;. Factors influencing the seasonal diet selection by woodland caribou (Rangifer tarandus tarandus) in boreal forests in Ontario. „Canadian Journal of Zoology”. 93, s. 87-98, 2015. ISSN 1480-3283. 
  11. Katrina K. Knott; Perry S. Barboza; R. Terry Bowyer; John E. Blake. Nutritional development of feeding strategies in arctic ruminants: digestive morphometry of reindeer, Rangifer tarandus, and muskoxen, Ovibos moschatus. „Zoology”. 107, s. 315-333, 2004. ISSN 0944-2006. 
  12. Olivier Bignon-lau; Natacha Catz; Emilie Berlioz; Vebjørn Veiberg; Olav Strand; Gildas Merceron. Dental microwear textural analyses to track feeding ecology of reindeer: a comparison of two contrasting populations in Norway. „Mammal Research”. 62, s. 111–120, 2017. ISSN 2199-241X. 
  13. a b c d Luensmann, Peggy: Rangifer tarandus. [w:] Fire Effects Information System [on-line]. U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station, Fire Sciences Laboratory, 2007. [dostęp 2017-11-21].
  14. Woodland caribou boreal population – biology. „SARA”, październik 2014. SARA. [dostęp 2014-11-03]. (ang.). 
  15. BBC - Earth News - Eagles filmed hunting reindeer [online], web.archive.org, 1 grudnia 2011 [dostęp 2023-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2011-12-01].
  16. P.D. McLoughlin, E. Dzus, B. Wynes, Stan Boutin. Declines in populations of woodland caribou. „Journal of Wildlife Management”. 67 (4), s. 755–761, 2003. DOI: 10.2307/3802682. (ang.). 
  17. A. T. Bergerud. Evolving perspectives on caribou population dynamics, have we got it right yet?. „Rangifer”. 16 (Special Issue 9), s. 95, 1996. DOI: 10.7557/2.16.4.1225. (ang.). 
  18. Andrew Chapman: Polar bear hunting a reindeer caught on tape for first time. Unusual behavior had been assumed, but never clearly seen. Science, 2021-10-22. [dostęp 2021-10-26]. (ang.).
  19. Lech Stempniewicz, Izabela Kulaszewicz, Jon Aars. Yes, they can: polar bears Ursus maritimus successfully hunt Svalbard reindeer Rangifer tarandus platyrhynchus. „Polar Biology”. 44 (11), s. 2199–2206, 2021-10-12. Springer Science and Business Media LLC. DOI: 10.1007/s00300-021-02954-w. ISSN 0722-4060. (ang.). 
  20. Elisabeth J. Cooper. Warmer Shorter Winters Disrupt Arctic Terrestrial Ecosystems. „Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics”. 45 (1), s. 271–295, 2014-11-23. Annual Reviews. DOI: 10.1146/annurev-ecolsys-120213-091620. ISSN 1543-592X. (ang.). 
  21. L. S. Vors, M. S. Boyce. Global declines of caribou and reindeer. „Global Change Biology”. 15 (11), s. 2626–2633, 2009. DOI: 10.1111/j.1365-2486.2009.01974.x. ISSN 1354-1013. Bibcode2009GCBio..15.2626V. (ang.). 
  22. Caribou Foes: Natural Predators in the Wilderness. Learner.org. [dostęp 2011-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-24)]. (ang.).
  23. An Educator's Guide to Wild Caribou of North America. Project Caribou. [dostęp 2014-01-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-06)]. (ang.).
  24. Greenland Shark (Somniosus microcephalus). Postmodern.com. [dostęp 2011-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-10)]. (ang.).
  25. a b Deborah Cichowski, Trevor Kinley & Brian Churchill, CARIBOU ''Rangifer tarandus'', Ministry of Environment & Climate Change of British Columbia, 2004 [zarchiwizowane 2016-06-15].
  26. Rowell JE, Shipka MP. Variation in gestation length among captive reindeer (Rangifer tarandus tarandus). „Theriogenology”. 72 (2), s. 190-197, 2009. 
  27. K. Kris Hirst: Reindeer Domestication. ThoughCo, 10 października 2017. [dostęp 2017-11-22].
  28. Ammar Ali Hassan, Torkjel M. Sandanger & Magritt Brustad. Selected Vitamins and Essential Elements in Meat from Semi-Domesticated Reindeer (Rangifer tarandus tarandus L.) in Mid- and Northern Norway: Geographical Variations and Effect of Animal Population Density. „Nutrients”. 4 (7), s. 724–739, 2012.