Karol Emanuel III (ur. 27 kwietnia 1701 w Turynie, zm. 20 lutego 1773 tamże) – książę Sabaudii i król Sardynii w latach 1730-1773.

Karol Emanuel III
Ilustracja
Wizerunek herbu
podpis
książę Sabaudii
Okres

od 3 września 1730
do 1773

Poprzednik

Wiktor Amadeusz II

Następca

Wiktor Amadeusz III

król Sardynii
Okres

od 3 września 1730
do 1773

Poprzednik

Wiktor Amadeusz II

Następca

Wiktor Amadeusz III

Dane biograficzne
Dynastia

sabaudzka

Data i miejsce urodzenia

27 kwietnia 1701
Turyn

Data i miejsce śmierci

20 lutego 1773
Turyn

Ojciec

Wiktor Amadeusz II

Matka

Maria Anna Orleańska

Żona

1. Anna Wittelsbach,
2. Poliksena (lub Felicja) Krystyna Hessen-Rheinfels,
3. Elżbieta Teresa Lotaryńska

Dzieci

z Anną Wittelsbach:
Wiktor Amadeusz (ur. 1723)
z Polikseną Krystyną Hessen-Rheinfels:
Wiktor Amadeusz III (ur. 1726)
Eleonora Maria Teresa
Maria Ludwika Gabriela
Maria Felicja
Emanuel Filibert
Karol Franciszek Romuald
z Elżbietą Lotaryńską:
Karol Franciszek Maria
Maria Wiktoria
Benedykt Maria Maurycy

Odznaczenia
Najwyższy Order Zwiastowania Najświętszej Marii Panny (Order Annuncjaty) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Świętych Maurycego i Łazarza (Królestwo Włoch)

Urodzony w Turynie jako syn Wiktora Amadeusza II i jego pierwszej żony – Marii Anny Orleańskiej (córki Filipa I, księcia Orleanu, i jego pierwszej żony Henrietty Anny Stuart)[1].

Karol Emanuel nie był obdarzony sympatią swojego ojca, w wyniku czego nie otrzymał wykształcenia godnego przyszłego władcy. Mimo to posiadł dużą wiedzę na temat wojska i wojskowości[2]. Objął rządy 3 września 1730 roku po abdykacji swojego ojca, który wycofał się do rezydencji w Chambéry. Wkrótce Wiktor Amadeusz zaczął ponownie ingerować w rządy[3]. Latem 1731 roku, po przejściu udaru mózgu, ojciec postanowił powrócić na tron i oskarżył syna o niekompetencję. Karol Emanuel nie chcąc dopuścić do planowanej przez ojca napaści na Mediolan, która mogła skutkować wyprawą odwetową na Piemont, rozkazał Radzie Koronnej aresztować ojca, który niedługo potem zmarł w zamku Rivoli.

Karol Emanuel III

Pierwsze konflikty

edytuj

W czasie wojny o polską sukcesję Karol Emanuel opowiedział się po stronie Stanisława Leszczyńskiego, wspieranego również przez Francję[2].

Karol Emanuel III opierał swoją politykę zagraniczną na sojuszu z Austrią. Podczas wojny o sukcesję austriacką (1741–1748) udzielił wsparcia cesarzowej Marii Teresie, wskutek czego musiał stawić czoła inwazji wojsk francusko-hiszpańskich na Sabaudię[2]. Kiedy w 1744 r. wroga armia wkroczyła do Piemontu, Karol Emanuel osobiście dowodził obroną Cuneo. W 1745 r. wraz z wojskiem liczącym około 20 000 żołnierzy pokonał dwie armie, które łącznie liczyły około 60 000 ludzi. Utracił wówczas ważne twierdze Alessandria, Asti i Casale, ale już rok później, dzięki pomocy udzielonej przez Austrię, zdołał odbić dwie pierwsze z nich. W 1747 roku w bitwie pod Assietta odniósł zwycięstwo nad wojskami francuskimi, po którym działania wojenne przeniosły się do Niderlandów.

W czasie ustalania warunków pokoju w Akwizgranie (1748), odzyskał prowincję nicejską i sabaudzką, otrzymał Vigevano i ziemie na Nizinie Padańskiej[2].

Po 1748 roku wyposażona i wyćwiczona na wzór prusko-fryderycjański armia sardyńska nie brała już udziału w walkach. W latach pięćdziesiątych XVIII w. we Włoszech zapanował pokój, który trwał do końca stulecia, kiedy rozpoczął się proces zjednoczenia Włoch.

Polityka wewnętrzna

edytuj

Karol Emanuel nie przystąpił do wojny siedmioletniej (1756–1763), zamiast tego poświęcił się reformom administracyjnym, utrzymywaniu zdyscyplinowanej armii oraz umacnianiu twierdz, w szczególności rozbudowie fortyfikacji na przełęczach alpejskich i uszczelnianiu granic. Wprowadził wiele modyfikacji w strukturze armii i zachęcał do służby ludzi nieszlacheckiego pochodzenia. Dążąc do rozwoju Sardynii, ufundował uniwersytety w Sassari i Cagliari[2].

Karola Emanuela III dokonał w 1770 roku kodyfikacji prawa wspólnie z pierwszym ministrem, hrabią Giambattistą Lorenzem Boginem (1701–1784). Razem z nim zniósł całkowicie poddaństwo chłopów i założył Akademię Nauk w Turynie. Podejmowane reformy wynikały częściowo z idei Oświecenia, częściowo zaś były zgodne z duchem typowego absolutyzmu klasycznego. Starał się skupić pełnię władzy w swoich rękach, osłabiając administrację lokalną, ale wobec oporu duchowieństwa musiał zrezygnować z części planów.

Znacząco ograniczył wolność prasy. Wielu pisarzy i intelektualistów, przedstawicieli różnych zawodów i dziedzin, jak Vittorio Alfieri, Giambattista Bodoni czy Joseph Louis Lagrange, musiało publikować swoje prace za granicą.

Zmarł w Turynie w 1773 roku. Został pochowany w Bazylice Superga.

Żony i potomstwo

edytuj
  • Anna Wittelsbach (1704–1723), księżniczka Palatynatu-Sulzbach. Zmarła kilka dni po urodzeniu syna: Wiktora Amadeusza (1723–1725).
 
Czworo najstarszych dzieci Karola Emanuela i Polikseny Krystyny Hesse-Rheinfels (1730 r.
  • Poliksena (lub Felicja) Krystyna Hessen-Rheinfels (1706–1735), z którą miał sześcioro dzieci:
  1. Wiktora Amadeusza III (1726–1796),
  2. Eleonorę Marię Teresę (1728–1781),
  3. Marię Luisę Gabriellę, zakonnicę (1729–1767),
  4. Marię Felicję (1730–1801),
  5. Emanuela Filiberta, księcia Aosty (1731–1735),
  6. Karola Franciszka Romualda, księcia Chablais (1733).
  1. Karola Franciszka Marię Augusta, księcia Aosty (1738–1745),
  2. Marię Wiktorię Margeritę (1740–1742).
  3. Benedykta Marię Maurycego (1741–1808), księcia Chablais i markiza Ivrea, męża Marii Anny Sabaudzkiej (1757–1824), która była córką jego starszego przyrodniego brata Wiktora Amadeusza.

Ordery

edytuj

  Najwyższy Order Zwiastowania Najświętszej Marii Panny (Order Annuncjaty) w 1713, a od 1730 Wielki Mistrz[4].

Rodowód[5]

edytuj
 
 
 
 
 
Karol Emanuel I Wielki
 
 
Wiktor Amadeusz I
 
 
 
 
 
 
Katarzyna Michalina Habsburżanka
 
 
Karol Emanuel II
 
 
 
 
 
 
Henryk IV Burbon
 
 
Krystyna Maria Burbon
 
 
 
 
 
 
Maria Medycejska
 
 
Wiktor Amadeusz II
 
 
 
 
 
 
Henryk I Sabaudzki-Nemours
 
 
Karol Amadeusz Sabaudzki-Nemours
 
 
 
 
 
 
Anna Lotaryńska
 
 
Maria Joanna Baptysta Sabaudzka-Nemours
 
 
 
 
 
 
Cezar Burbon-Vendôme
 
 
Elżbieta Burbon
 
 
 
 
 
 
Franciszka Lotaryńska-Mercœur
 
Karol Emanuel III
 
 
 
 
 
Henryk IV Burbon
 
 
Ludwik XIII
 
 
 
 
 
 
Maria Medycejska
 
 
Filip I Burbon-Orleański
 
 
 
 
 
 
Filip III Habsburg
 
 
Anna Austriaczka
 
 
 
 
 
 
Małgorzata Austriaczka
 
 
Maria Anna Orleańska
 
 
 
 
 
 
Jakub I Stuart
 
 
Karol I Stuart
 
 
 
 
 
 
Anna Duńska
 
 
Henryka Anna Stuart
 
 
 
 
 
 
Henryk IV Burbon
 
 
Henryka Maria Burbon
 
 
 
 
 
 
Maria Medycejska
 

Bibliografia

edytuj
  • Emanuel Rostworowski: Historia powszechna – wiek XVIII. Warszawa: PWN, 1984
  • Józef Gierowski: Historia Włoch. Wrocław: Ossolineum, 2003, ISBN 83-04-04674-1, OCLC 749360064
  • Geoffrey Symcox: Victor Amadeus II. Absolutism in the Savoyard State 1675-1730. London: Thames & Hudson, 1983

Literatura

edytuj
  • Domenico Carutti: Storia del regno di Carlo Emanuele III, Torino, 1959.
  • Giuseppe Silingardi: Ludovico Antonio Muratori e i re sabaudi Vittorio Amedeo II e Carlo Emanuele III. 1872, Torino, 1872.
  • Michele Ruggiero: Storia della Valle di Susa. Pinerolo. Alzani Editore, 1996. ISBN 88-8170-032-8

Przypisy

edytuj
  1. Ontdek kunstverzamelaar, verzamelaar van Hollandse en Vlaamse schilderkunst, mecenas Carlo Emanuele di Savoia (III) [online], rkd.nl [dostęp 2022-11-07] (niderl.).
  2. a b c d e Charles Emmanuel III, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-01-31] (ang.).
  3. Victor Amadeus II, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-01-31] (ang.).
  4. Federico Bona: I Cavalieri dell'Ordine Supremo del Collare o della Santissima Annunziata. [w:] Blasonario subalpino [on-line]. (wł.).
  5. Christoph Heinrich von Ammon, Genealogie ascendante jusqu'au quatrieme degre inclusivement de tous les Rois et Princes de maisons souveraines de l'Europe actuellement vivans, reduite en 114 tables ..., Aux Depens de L'Auteur, Se Vend Chez Etienne de Bourdeaux, 1768 [dostęp 2022-11-07] (fr.).