Kasylda Kulikowska
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
Kasylda Kulikowska[1] (ur. 18 kwietnia[2] 1841, zm. 23 lipca 1894 we Lwowie) – nauczycielka, działaczka oświatowa, tłumaczka.
Życiorys
edytujUrodziła się w rodzinie ziemiańskiej w Radomskiem. Początkowo kształciła się w domu i u sióstr wizytek, a następnie na tajnej pensji Julii Bąkowskiej w Warszawie. Podczas powstania styczniowego zaangażowała się w konspirację - należała do ruchu tzw. Piątek. Po powstaniu na stałe zamieszkała w Warszawie, początkowo pracując jako nauczycielka domowa i przygotowując się do egzaminu nauczycielskiego. Była między innymi nauczycielką Jadwigi Bersohnówny[3], późniejszej żony Aleksandra Kraushara. Zuzanna Rabska, córka Krausharów, wspominała po latach, że osobowość nauczycielki i jej patriotyczne oraz społecznikowskie nastawienie wywarły ogromny wpływ na jej matkę[4].
Zdany egzamin rządowy umożliwił Kulikowskiej zdobycie posady nauczycielki na pensji prywatnej. Utraciła jednak prawo do nauczania po tym, jak znaleziono u niej zakazane druki[5].
Od tej pory zaangażowała się w pełni w nieoficjalne, w tym tajne, działania oświatowe oraz działalność społeczną na rzecz potrzebujących. W 1879 roku założyła na Elektoralnej w Warszawie czytelnię z wypożyczalnią dla kobiet. Dla zmylenia władzy używano nazwy Wypożyczalnia Mód i Nowości[6]. W 1883 r. stworzyła tajne Kobiece Koło Oświaty Ludowej. Koło kształciło kadry nauczycielek, prowadzących działalność oświatową i patriotyczną na wsi. W ramach tak zwanych "ruchomych kompletów bibliotecznych" przekazywano im również zestawy książek. Pod przykrywką kursu koszykarstwa w Tokarach pod Płockiem Koło prowadziło kierowane przez Jadwigę Szczawińską kursy z zakresu historii, literatury i geografii oraz metod nauczania dorosłych[7][8]. W 1886 roku Kulikowska wraz z innymi członkiniami Koła utworzyła Koło Kobiet Polskich (później Koło Kobiet Korony i Litwy), które rozszerzyło swoją działalność na pozostałe zabory.
Od 1882 roku przez dwanaście lat (do końca życia)[9]. prowadziła tajną pensję dla dziewcząt przy Szkole Gimnastycznej Heleny Kuczalskiej. Zajęcia odbywały się pod przykrywką kompletów gimnastycznych. Jednak ćwiczenia fizyczne pełniły nie tylko rolę kamuflażu - Kulikowska i Kuczalska stworzyły koncepcję "szkoły-ogrodu", w której oprócz rozwoju intelektualnego dba się również o fizyczny[10].
Inicjatywą, której nie udało się zorganizować z powodu oporu władz zaborczych był projekt kasy przezorności i samopomocy nauczycieli i nauczycielek prywatnych. Jednak w 1893 roku Kulikowskiej udało się stworzyć przy Warszawskim Towarzystwie Dobroczynności kasę pożyczkowo-zapomogową dla bon i nauczycielek[5].
Napisała kilkukrotnie wznawianą książkę Popołudnia świąteczne gospodyni wiejskiej[5]. Przetłumaczyła kilka książek z języka francuskiego[11].
W ostatnich latach życia aktywnie uczestniczyła i współorganizowała ważne, narodowe rocznice: obchody Mickiewiczowskie w Krakowie w 1890 roku, upamiętnienie stulecia Konstytucji 3 maja w 1891 roku i jubileusz Elizy Orzeszkowej w 1892 roku. W 1894 roku zorganizowała wyjazd Koła Kobiet na Powszechną Wystawę Krajową i Kongres Pedagogiczny we Lwowie. Podczas tego wyjazdu zmarła nagle na serce.
Została pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim[12]. Mowę pogrzebową wygłosił między innymi Zygmunt Miłkowski. Jej nekrolog opublikowano na pierwszej stronie tygodnika Bluszcz[13].
Dziedzictwo
edytujAby kontynuować dzieło działaczki, we Lwowie powstał Fundusz Wydawniczy im. Kasyldy Kulikowskiej. Podczas trójzaborowego Zjazdu Kobiet Polskich w Zakopanem w 1899 roku zdecydowano przeznaczyć środki z funduszu na wydawanie czasopism dla kobiet wiejskich i robotnic Przodownica i Zorza. Pod szyldem Wydawnictwa im. Kasyldy Kulikowskiej ukazały się również broszury oświatowe dla ludu Marii Wysłouchowej oraz pisma Jakuba Bojki[5].
Według Dionizji Wawrzykowskiej-Wierciochowej w kręgu wpływu Kulikowskiej znalazły się Cecylia Niewiadomska, Maria Wysłouchowa, Maria Dzierżanowska, Cecylia Śniegocka, Stefania Sempołowska czy Helena Ceysinger. Jej przykład stanowił inspirację dla ich późniejszych inicjatyw[5].
Stefania Sempołowska scharakteryzowała Kulikowską następująco: Wybitna umysłowość, wielka szlachetność charakteru i całej postaci, nieugięta wola i bezgraniczna ofiarność Kasyldy Kulikowskiej urzekała wprost młode kobiety i kierowała je na posterunki »Siłaczek«. Niewiele w swym życiu spotkałam ludzi, którzy by promieniowali taką siłą prometeizmu oświatowego, jaki cechował Kulikowską[14].
Opublikowany przez wydawnictwo „Nasza Księgarnia” wybór pamiętników dziewczęcych z XVIII i XIX wieku nosi tytuł Kufer Kasyldy[15].
Bibliografia
edytuj- Dionizja Wawrzykowska-Wierciochowa: Kasylda Kulikowska. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 16. 1971, s. 154.
- Maria Nietyksza: Kobiety w ruchu oświatowym. Królestwo Polskie na przełomie wieków. W: Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów pod redakcją Anny Żarnowskiej i Andrzeja Szwarca. Warszawa: DiG, 1995, s. 63-82. ISBN 83-85490-41-8. [dostęp 2024-07-23].
- Maria Dernałowicz i inni red., Kufer Kasyldy czyli Wspomnienia z lat dziewczęcych, Wyd. 2, Warszawa: "Nasza Księgarnia", 1983, s. 1-612, ISBN 978-83-10-08486-6 [dostęp 2024-07-23].
Przypisy
edytuj- ↑ W tekstach z epoki spotyka się również zapis "Kassylda"
- ↑ data urodzenia wg PSB. Marek Jerzy Minakowski na stronie internetowej poświęconej potomkom posłów i senatorów Sejmu Wielkiego podaje datę 21 marca, zgodnie z danymi ze strony genealogicznej Genetyka
- ↑ Maria Wierzbicka: Z burżuazji do inteligencji: Jadwiga Krausharowa. W: Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów pod redakcją Anny Żarnowskiej i Andrzeja Szwarca. T. II cz. 1. Warszawa: DiG, 1995, s. 157-172. ISBN 83-85490-41-8. [dostęp 2024-07-23].
- ↑ Maria Wierzbicka: Z burżuazji do inteligencji: Jadwiga Krausharowa. W: Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów pod redakcją Anny Żarnowskiej i Andrzeja Szwarca. T. II cz. 1. Warszawa: DiG, 1995, s. 157-172. ISBN 83-85490-41-8. [dostęp 2024-07-23].
- ↑ a b c d e Dionizja Wawrzykowska-Wierciochowa: Kasylda Kulikowska. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 16. 1971, s. 154-156.
- ↑ Halina Chamerska: Rola kobiet w mecenacie bibliotecznym w okresie zaborów. W: Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów pod redakcją Anny Żarnowskiej i Andrzeja Szwarca. T. II cz. 2. DiG, 1995, s. 202. ISBN 83-85490-42-6. [dostęp 2024-07-23].
- ↑ Mateusz Perowicz: Siłaczki z Warszawy. Sylwetka Kobiecego Koła Oświaty Ludowej. Klub Jagielloński, 4 czerwca 2017. [dostęp 2024-07-24].
- ↑ Maria Nietyksza: Kobiety w ruchu oświatowym. Królestwo Polskie na przełomie wieków. W: Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów pod redakcją Anny Żarnowskiej i Andrzeja Szwarca. Warszawa: DiG, 1995, s. 67. ISBN 83-85490-41-8. [dostęp 2024-07-23].
- ↑ Maria Nietyksza: Kobiety w ruchu oświatowym. Królestwo Polskie na przełomie wieków. W: Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów pod redakcją Anny Żarnowskiej i Andrzeja Szwarca. Warszawa: DiG, 1995, s. 72. ISBN 83-85490-41-8. [dostęp 2024-07-23].
- ↑ Maria Dernałowicz i inni red., Kufer Kasyldy czyli Wspomnienia z lat dziewczęcych, Wyd. 2, Warszawa: "Nasza Księgarnia", 1983, s. 586-587, ISBN 978-83-10-08486-6 [dostęp 2024-07-23].
- ↑ Katalog BN - książki przetłumaczone przez Kasyldę Kulikowską. Biblioteka Narodowa. [dostęp 2024-07-23].
- ↑ Nagrobek Kasylda Kulikowska. Cmentarz Łyczakowski. [dostęp 2024-07-23].
- ↑ J.K.. Kassylda Kulikowska. „Bluszcz”, s. 353-354, 27 października (8 listopada) 1894.
- ↑ Maria Nietyksza: Kobiety w ruchu oświatowym. Królestwo Polskie na przełomie wieków. W: Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów pod redakcją Anny Żarnowskiej i Andrzeja Szwarca. Warszawa: DiG, 1995, s. 67-68. ISBN 83-85490-41-8. [dostęp 2024-07-23].
- ↑ Maria Dernałowicz i inni red., Kufer Kasyldy czyli Wspomnienia z lat dziewczęcych, Wyd. 2, Warszawa: "Nasza Księgarnia", 1983, s. 1-612, ISBN 978-83-10-08486-6 [dostęp 2024-07-23].