Kleszcz gryzoni[1] (Ixodes trianguliceps) – gatunek roztocza z rzędu kleszczy i rodziny kleszczowatych. Dorosłe i nimfy odznaczają się częściowym przykryciem przynajmniej niektórych bioder przez kutykularne fałdy. Zasiedla drzewostany Europy i Syberii. Pasożytuje na drobnych ssakach, rzadziej ptakach. W cyklu życiowym ma trzech żywicieli. Jest wektorem patogenów odpowiedzialnych za anaplazmozę, babeszjozę, boreliozę, erlichiozę, gorączkę Q, kleszczowe zapalenie mózgu i tularemię.

Kleszcz gryzoni
Ixodes trianguliceps
Birula, 1895
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Podtyp

szczękoczułkowce

Gromada

pajęczaki

Podgromada

roztocze

Nadrząd

dręcze

Rząd

kleszcze

Rodzina

kleszczowate

Rodzaj

Ixodes

Podrodzaj

Ixodes (Exopalpiger)

Gatunek

kleszcz gryzoni

Synonimy
  • Ixodes nivalis Rondelli, 1928
  • Ixodes tenuirostris Neumann, 1901
  • Ixodes heroldi Schulze, 1939
  • Ixodes suecicus Schulze, 1930

Formy dorosłe wyróżniają się od wcześniejszych stadiów rozwiniętym otworem genitalnym, a samice dodatkowo obecnością pól porowatych[2]. Długość ciała samców wynosi od 1,8 do 2,2 mm, nienajedzonych samic od 2 do 2,4 mm, a samic napełnionych sięga 8 mm[3]. Człon nasadowy nogogłaszczków duży, bocznie klinowaty, osadzony diagonalnie na nasadzie gnatosomy (capitulum), z którą jest zrośnięty. Odnóża umiarkowanej długości i grubości. Na biodrach brak ostróg po stronie wewnętrznej. Wszystkie biodra samców oraz biodra pierwszej i drugiej pary samic mają tylne krawędzie przykryte błoniastą fałdą oskórka, tzw. syncoxae. Przetchlinki okrągłe bądź owalne[2].

Nimfy od form dorosłych różnią się nierozwiniętym otworem płciowym i brakiem pól porowatych. Biodra pierwszej i drugiej pary, tak jak u dorosłych samic, są częściowo nakryte syncoxae. Na tarczce grzbietowej brak rowków szyjnych. Bruzdy analne obejmują odbyt od przodu[2].

Larwy mają tylko sześć odnóży. Pierwszy człon nogogłaszczków jest silnie wyciągnięty przednio-środkowo. Tak jak u nimf, brak rowków szyjnych, a bruzdy analne obejmują odbyt od przodu[2].

Biologia i ekologia

edytuj

W cyklu rozwojowym tego kleszcza występuje trzech żywicieli[4]. Wszystkimi są drobne zwierzęta. Gatunek ten jest pasożytem poliksenicznym, notowanym z około 50 gatunków drobnych ssaków i kilku gatunków ptaków[1]. Do głównych żywicieli należą w Rosji: ryjówka aksamitna, nornica ruda i nornica rudogrzbieta, ale żeruje tam także na norniku zwyczajnym, burym i północnym, karczowniku ziemnowodnym, lemingowcu leśnym, myszarce zielnej, myszarce polnej, smużce leśnej, chomiku europejskim, ryjówkach: malutkiej, równozębnej, średniej i tundrowej, rzęsorku rzeczku oraz krecie[4]. Ponadto do jego gospodarzy należą m.in. zające, króliki, wiewiórki, szczury i lisy. Sporadycznie znajdowany bywa na koniach i ludziach[3]. Typ pasożytnictwa tego kleszcza jest mieszany: pozagniazdowy i gniazdowo-norowy. Gatunek ten zasiedla wierzchnią warstwę gleby, ściółkę oraz przyziemną część runa, głównie w zacienionych drzewostanach liściastych i mieszanych[1]. W Rosji najliczniejszy jest na przełomie wiosny i lata oraz lata i jesieni[4].

Rozprzestrzenienie

edytuj

Gatunek palearktyczny. W Europie zasiedla większą część kontynentu, z wyjątkiem części południowej i północno-wschodniej[1]. Notowany z Belgii, Białorusi, Bułgarii, Chorwacji, Czech, Danii, Francji, północnej Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Mołdawii, Niemiec, Norwegii, Polski, Rumunii, Słowenii, Szwajcarii, Szwecji, Ukrainy, Wielkiej Brytanii i Włoch[5][3]. W Rosji sięga od obwodu królewieckiego po Bajkał[4], nie występując jedynie na dalszej północy. W Polsce spotykany na terenie całego kraju[1].

Znaczenie weterynaryjne

edytuj

Pajęczak ten należy do kleszczy o największym znaczeniu weterynaryjnym. Podtrzymuje on krążenie wśród małych ssaków wirusów, wywołujących kleszczowe zapalenie mózgu[1]. W badaniach populacji z Uralu Środkowego wykazano, że 2,6% larw, 10,2% nimf i 8,1% dorosłych jest nosicielami krętków Borrelia garinii i Borrelia afzelii, wywołujących boreliozę[4]. W badaniach nad populacją brytyjską wykazano, że gatunek ten uczestniczy w krążeniu Anaplasma phagocytophilum, wywołującego anaplazmozę, oraz Babesia microti, wywołującego babeszjozę[6][1]. W populacja z obwodu tiumieńskiego znaleziono obok anaplazmy również materiał genetyczny riketsji z rodzaju Ehrlichia, wywołujące erlichiozę[7]. Ponadto kleszcze te przenoszą bakterie: Francisella tularensis, odpowiedzialne za tularemię, oraz Coxiella burnetti, wywołujące gorączkę Q[3].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g Krzysztof Siuda: Kohorta: kleszcze — Ixodida. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 153-173. ISBN 978-83-01-16568-0.
  2. a b c d Josef Nosek, Wolf Sixl. Central-European Ticks (Ixodoidea) — Key for determination. „Mitt. Abt. Zool. Landesmus. Joanneum”. 1 (2), s. 61—92, 1972. 
  3. a b c d Ixodes trianguliceps. [w:] Bristol University tick ID [on-line]. University of Bristol. [dostęp 2016-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-29)].
  4. a b c d e Yu. V. Kovalevskii , E. I. Korenberg, N. B. Gorelova, V. V. Nefedova. The ecology of Ixodes trianguliceps ticks and their role in the natural foci of ixodid tick-borne borrelioses in the Middle Urals. „Entomological Review”. 93 (8), s. 1073-1083, 2013. 
  5. Ixodes (Exopalpiger) trianguliceps Birula 1895. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2016-01-12].
  6. K.J. Brown, M. Begon, M. Bennett, R.J. Birtles, S. Burthe, X. Lambin, S. Telfer, Z. Woldehiwet , N.H. Ogden. Sympatric Ixodes trianguliceps and Ixodes ricinus ticks feeding on field voles (Microtus agrestis): potential for increased risk of Anaplasma phagocytophilum in the United Kingdom?. „Vector Borne Zoonotic Dis.”. 6 (4), s. 404-10, 2006. 
  7. L. P. Kolchanova, E. A. Bragina. Detection of Ehrlichia and Anaplasma DNA in Ixodes (Exopalpiger) trianguliceps Bir. ticks in Tyumen Province. „Entomological Review”. 91 (9), 2012. DOI: 10.1134/S0013873811090119. 

Linki zewnętrzne

edytuj