Kobczyk
Kobczyk[3] (Falco vespertinus) – gatunek średniej wielkości ptaka drapieżnego z rodziny sokołowatych (Falconidae). W sezonie lęgowym zamieszkuje Eurazję, zimuje w Afryce. Narażony na wyginięcie[2].
| Falco vespertinus[1] | |
| Linnaeus, 1766 | |
 Dorosła samica kobczyka | |
.jpg) Dorosły samiec kobczyka | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
kobczyk |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
 w sezonie lęgowym przeloty zimowiska | |
Systematyka edytuj
Takson blisko spokrewniony z kobczykiem amurskim (F. amurensis), dawniej często łączono je w jeden gatunek[4]. Nie wyróżnia się podgatunków[4][5].
Występowanie edytuj
Gatunek południowy. Zamieszkuje Eurazję na wschód od linii Wisła–Dunaj. Jego areał sięga środkowej Syberii. Natomiast w zachodniej i północnej Europie wyprowadza pojedyncze lęgi, gdzie spędza lato. Wędrowny, zimuje w południowej oraz wschodniej Afryce.
W Polsce dawniej sporadycznie lęgowy, obecnie nieregularnie przelotny lub zalatujący[6]. Jego lęgi przed II wojną światową sporadycznie odnotowywano na południowym wschodzie kraju[7]. Ostatni potwierdzony lęg na ziemiach polskich miał miejsce w 1942 roku pod Makowem Mazowieckim; w późniejszych latach obserwowano kilka razy zachowania sugerujące możliwość lęgu, jednak gniazdowania nie udało się potwierdzić[8]. Np. w latach 80. XX w. prawdopodobnie pojedyncza para gniazdowała w okolicach Przemyśla[7]. Obecnie w kraju uważany jest pod względem lęgów za ptaka wymarłego, choć lęgnie się w sąsiedniej Słowacji, wschodniej Austrii i na Węgrzech.
W kraju widywany jest w przelotach od końca kwietnia do połowy października, choć stwierdzono pojedynczego osobnika nawet w połowie stycznia. Najczęściej obserwowany w maju (wtedy wzrasta liczba ważek i innych większych owadów) oraz na przełomie sierpnia i września. Jesienią migrują głównie ptaki młode, które wylęgły się w południowej Europie. Mimo niskiej liczebności zdarzają się lata, kiedy dochodzi do częstszych nalotów – wtedy w stadach widuje się do 30 osobników[9]. W 1999 i 2000 roku w dolinie Biebrzy natrafiano na grupy złożone z 6 osobników. Zwykle pojawia się jednak pojedynczo (70% obserwacji[10]).
Od pewnego czasu gatunek ten pojawia się w Polsce w większych grupach, których liczebność związana jest prawdopodobnie z aktualnymi warunkami pogodowymi. W niektórych sezonach naloty mają nawet charakter masowy. Tak było np. w 2014 r., kiedy ptaki w różnej wielkości stadach były obserwowane niemal w całym kraju. Najliczniejsze stado, złożone z ok. 700 osobników, obserwowano latem na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. Ponowny nalot kobczyków obserwowano w ciepłym roku 2015. Podobnie upalne lato 2019 r. przyniosło wraz z falami ciepłego powietrza ze wschodu również stada kobczyków, szacowane łącznie na kilka tysięcy osobników. W sierpniu i wrześniu ptaki te obserwowano nie tylko na południu kraju, od Podkarpacia i Wyżyny Lubelskiej po Dolny Śląsk, ale również wzdłuż całego wybrzeża Bałtyku, z największa koncentracją (grupy po ponad 100 osobników) w rejonie Mierzei Wiślanej. Informacje o różnej wielkości stadach pochodziły z Podlasia, Mazowsza czy Wielkopolski[7].
Charakterystyka edytuj
Cechy gatunku edytuj
W obrębie gatunku występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Samiec z wierzchu matowociemnoszary; pokrywy podogonowe i nogawice rdzawe, srebrzyste lotki. Spód skrzydeł i ogona jednolite. Charakterystyczną cechą są pomarańczowe nogi, jak też pomarańczowoczerwona woskówka i obrączki wokół oczu. Samica jest większa od samca, ma płowordzawy wierzch głowy i spód ciała; szyję i policzki jaśniejsze, białawe. Wokół oczu ciemna „maska”. Wierzch ciała, skrzydła i ogon szare z ciemnymi, poprzecznymi prążkami. Ma też pomarańczowoczerwone nogi.
Ptaki w szacie juwenalnej mają brudnobiały, kreskowany spód i szary wierzch z płowymi obrzeżeniami piór. Skrzydła od spodu i pokrywy podskrzydłowe kreskowane. Głowa z brązowym karkiem i ciemieniem, czarna plama wokół oka, reszta biała. Samce w pierwszym lecie mają ciemne końce skrzydeł i kreskowany ich spód. Niektóre posiadają również nieco rdzawego na ciele. W drugiej zimie samiec ma już bardziej znoszone lotki, tworząc "okienka".
Jest nieznacznie mniejszy od pustułki, ma krótszy ogon.
Wymiary średnie i masa edytuj
Biotop edytuj
Obszary o zróżnicowanym otwartym krajobrazie, obejmujące zarówno luźne zadrzewienia, jak i pola uprawne, łąki i wzniesienia; wrzosowiska, stepy i lasostepy europejskiej części Rosji oraz bagna, gdzie znajduje się dużo owadów. Preferuje też tereny podmokłe, mokradła lub doliny rzeczne.
Okres lęgowy edytuj
Gniazdo edytuj
Zajmuje opuszczone gniazda wron, srok, gawronów i innych krukowatych lub duże dziuple w drzewach, nory lub półki skalne. Sam gniazd nie buduje. Często tworzy luźne kolonie, choć może gniazdować pojedynczo. Może również zamieszkać w sztucznych budkach lęgowych. Nad swoim rewirem lęgowym zawisa w powietrzu. Na przelotach nie wykazuje jednak takiego zachowania.
Jaja edytuj
Wyprowadza jeden lęg w roku, składając w czerwcu 2 do 5, wyjątkowo 6 beżowych jaj o brunatnym, gęstym nakrapianiu.
Wysiadywanie, pisklęta edytuj
Jaja wysiadywane są przez okres około 22-23 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta karmione są owadami, małymi ssakami i opuszczają gniazdo po 27–30 dniach, ale jeszcze są pod opieką przez 1-2 tygodnie.
.jpg)
Pożywienie edytuj
Ten niewielki sokół wyspecjalizowany jest w polowaniu na duże owady, głównie ważki, prostoskrzydłe (szarańczowate, świerszczowate) i chrząszcze[7]. Rzadziej łowi drobne gryzonie, płazy, gady, a nawet małe ptaki. Poluje często o zmierzchu, zarówno w locie, jak i z czatowni. Czatuje na słupkach, uschniętych gałęziach czy przewodach elektrycznych, skąd zrywa się w pogoni za owadami. Chwyta je zarówno na ziemi, jak i w powietrzu. Często chadza po ziemi pomiędzy pikowaniami. To ptak towarzyski, również polowania chętnie wykonuje stadnie.
Status i ochrona edytuj
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2021 roku uznaje kobczyka za gatunek narażony na wyginięcie (VU – vulnerable); wcześniej, od 2005 roku miał on status gatunku bliskiego zagrożenia (NT – near threatened), a jeszcze wcześniej – gatunku najmniejszej troski (LC – least concern). Liczebność światowej populacji, w oparciu o dane organizacji BirdLife International dla Europy z 2021 roku, szacuje się na 287 500 – 400 000 dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznaje się za spadkowy[2].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek wymarły regionalnie (RE)[8]. Przyczyną jego wymarcia w Polsce jest prawdopodobnie stosowanie przez rolników chemicznych środków ochrony roślin, zwłaszcza owadobójczych.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Falco vespertinus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Falco vespertinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Falconini Leach, 1820 (Wersja: 2019-04-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-01].
- ↑ a b c Orta, J. & Kirwan, G.M: Red-footed Falcon (Falco vespertinus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-10)].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Seriemas, falcons. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-02]. (ang.).
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 256. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ a b c d Dorota Zawadzka, Grzegorz Zawadzki: Naloty kobczyków, [w:] „Przyroda Polska” nr 977, październik 2019, s. 12–13.
- ↑ a b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ a b c d Michał Radziszewski: Ptaki Polski. Warszawa: Carta Blanca, 2011. ISBN 978-83-268-0130-3.
- ↑ Jerzy Grzesiak: Kobczyk (Falco vespertinus). [w:] Atlas Flory i Fauny [on-line]. 2010. [dostęp 2019-11-18].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia edytuj
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).