Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego
Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie Ministrów (KdsBP) – kolegialny naczelny organ administracji państwowej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, działający w latach 1954–1956, pełniący rolę służby specjalnej (obejmującej wywiad, kontrwywiad i policję polityczną, a w latach 1955–1956 również kontrwywiad wojskowy). Nazwa instytucji i jej formuła była kopią nazwy i formuły KGB ZSRR, czyli Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego przy Radzie Ministrów ZSRR. Zgodnie z ustawą lustracyjną KdsBP uznawany jest za organ bezpieczeństwa państwa.
Utworzenie Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego
edytujPo ucieczce na Zachód podpułkownika Józefa Światły, byłego wicedyrektora departamentu X Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, oraz po ujawnieniu w audycjach Radia Wolna Europa jego wspomnień ze służby w Ministerstwie BP ówczesne władze komunistyczne – chcąc zmienić wizerunek znienawidzonej przez społeczeństwo instytucji i całego systemu represyjnego – rozpoczęły jego reorganizację. 14 grudnia 1954 roku dekretem Rady Państwa rozwiązane zostało MBP[1]. Dotychczasowego ministra bezpieczeństwa publicznego gen. dyw. Stanisława Radkiewicza przeniesiono na stanowisko ministra do spraw Państwowych Gospodarstw Rolnych. W miejsce rozwiązanego MBP utworzono dwa odrębne urzędy centralne chroniące wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo PRL: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego[2].
Zadania KdsBP
edytujZakres działania KdsBP określiła uchwała Rady Ministrów nr 830 z 7 grudnia 1954 roku:
- walka z działalnością obcego wywiadu uprawianego przez państwa kapitalistyczne i związane z nimi wywiady reakcyjnych ugrupowań emigracyjnych
- walka z wrogą działalnością resztek podziemia reakcyjnego i próbami tworzenia nielegalnych organizacji, ich działalnością polityczną i terrorystyczną
- walka z wrogą działalnością niemieckich elementów rewizjonistycznych
- walka z dywersją, sabotażem, szkodnictwem uprawianym przez wroga na odcinku gospodarki narodowej
- prowadzenie wywiadu przeciw działalności wywiadu państw kapitalistycznych i związanych z nimi ośrodków reakcyjnej emigracji działających przeciw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jak również prowadzenia działalności dla zdobycia niezbędnych informacji z dziedziny politycznej, ekonomicznej i naukowo-technicznej.
Struktura organizacyjna KdsBP
edytujPoczątkowo struktura organizacyjna KdsBP pozostawała taka sama jak w zlikwidowanym MBP. Nowe nazewnictwo jednostek zostało wprowadzone 1 stycznia 1955 r. zgodnie z zarządzeniem nr 05 przewodniczącego komitetu z 29 grudnia 1954 r.[3], faktycznych zmian dokonano jednak dopiero 1 kwietnia 1955 r. na podstawie poszczególnych rozkazów organizacyjnych przewodniczącego komitetu[4]:
- rozkazem nr 04/org z 10 marca 1955 r. na bazie Gabinetu Ministra BP utworzono Gabinet Przewodniczącego KdsBP,
- rozkazem nr 05/org z 10 marca 1955 r. na bazie Inspektoratu Ministra BP utworzono Inspektorat Przewodniczącego KdsBP,
- rozkazem nr 031/org z 12 marca 1955 r. na bazie Departamentu VII MBP utworzono Departament I KdsBP (ds. wywiadu),
- rozkazem nr 017/org z 11 marca 1955 r. na bazie Departamentu I MBP utworzono Departament II KdsBP (ds. kontrwywiadu),
- rozkazem nr 06/org z 10 marca 1955 r. na bazie Departamentu III MBP oraz Samodzielnego Wydziału do Walki z Bandytyzmem MBP utworzono Departament III KdsBP (ds. walki z podziemiem reakcyjnym),
- rozkazem nr 07/org z 10 marca 1955 r. na bazie Departamentu IV MBP, Inspektoratu Wiejskiego MBP oraz Wydziału III Departamentu II MBP utworzono Departament IV KdsBP (ds. walki z wrogą działalnością w gospodarce narodowej),
- rozkazem nr 08/org z 10 marca 1955 r. na bazie Departamentu VIII MBP utworzono Departament V KdsBP (ds. walki z wrogą działalnością w transporcie),
- rozkazem nr 018/org z 11 marca 1955 r. na bazie Departamentu XI MBP utworzono Departament VI KdsBP (ds. walki z wrogą działalnością reakcyjnego kleru),
- rozkazem nr 09/org z 10 marca 1955 r. na bazie Departamentu Śledczego MBP utworzono Departament VII KdsBP (ds. śledczych),
- rozkazem nr 055/org z 18 marca 1955 r. na bazie Departamentu Ochrony Rządu MBP utworzono Departament VIII KdsBP (ds. ochrony rządu),
- rozkazem nr 054/org z 18 marca 1955 r. na bazie Departamentu II MBP oraz Instytutu Techniki Operacyjnej MBP utworzono Departament IX KdsBP (ds. techniki operacyjnej) oraz Instytut Techniki Operacyjnej KdsBP,
- rozkazem nr 019/org z 11 marca 1955 r. na bazie Wydziału I Departamentu II MBP utworzono Departament X KdsBP (ds. ewidencji operacyjnej i statystyki),
- rozkazem nr 058/org z 18 marca 1955 r. na bazie Departamentu Łączności MBP utworzono Departament Łączności KdsBP oraz inne jednostki (Centralny Warsztat Łączności, Centralną Składnicę Łączności, Składnicę nr 17, Składnicę nr 750),
- rozkazem nr 012/org z 10 marca 1955 r. na bazie Departamentu Kadr MBP, Departamentu Szkolenia MBP oraz Biura ds. Funkcjonariuszy MBP utworzono Departament Kadr i Szkolenia KdsBP,
- rozkazem nr 057/org z 18 marca 1955 r. na bazie Kierownictwa Generalnej Dyrekcji Zaopatrzenia MBP, Departamentu Organizacji i Planowania MBP, Departamentu Zaopatrzenia MBP, Departamentu Kwaterunkowo-Budowlanego MBP, Kwatermistrzostwa Centralnych Jednostek MBP, Biura Socjalnego MBP oraz Wydziału Kadr Jednostek Dyrekcji Zaopatrzenia MBP utworzono Departament Administracyjno-Gospodarczy KdsBP, Kwatermistrzostwo Centralnych Jednostek KdsBP oraz inne jednostki (Centralny Magazyn Mundurowy, Magazyn Uzbrojenia i Warsztatów Rusznikarskich, Centralny Garaż, Centralną Składnicę Samochodową),
- rozkazem nr 01/org z 12 stycznia 1955 r. na bazie Departamentu Finansowego MBP utworzono Departament Finansowy KdsBP,
- rozkazem nr 010/org z 10 marca 1955 r. na bazie Biura „C” MBP utworzono Biuro „A” KdsBP (ds. szyfrów),
- rozkazem nr 011/org z 10 marca 1955 r. na bazie Wydziału „A” MBP utworzono Wydział „B” KdsBP, rozkazem nr 0167/org z 15 grudnia 1955 r. na bazie Wydziału „B” KdsBP utworzono Biuro „B” KdsBP (ds. obserwacji),
- rozkazem nr 067/org z 21 kwietnia 1955 r. utworzono Biuro „W” przy Departamencie IX KdsBP, rozkazem nr 0159/org z 7 grudnia 1955 r. na bazie Biura „W” przy Departamencie IX KdsBP utworzono Biuro „W” KdsBP (ds. perlustracji korespondencji),
- rozkazem nr 070/org z 28 kwietnia 1955 r. na bazie Biura Wojskowego MBP utworzono Samodzielny Wydział „C” KdsBP (ds. wojskowych),
- rozkazem nr 013/org z 10 marca 1955 r. na bazie Centralnego Archiwum MBP utworzono Archiwum KdsBP,
- rozkazem nr 079/org z 14 maja 1955 r. na bazie Komendantury MBP utworzono Komendanturę KdsBP.
Działalność
edytujKomitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego rozpoczął swoją działalność po wydaniu następującego rozkazu:
Na podstawie Dekretu z dnia 7 grudnia 1954 roku, o naczelnych organach organizacji państwowej w zakresie spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa publicznego, utworzone zostało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego jako organ kolegialny przy Radzie Ministrów.
Decyzją Partii i Rządu o podziale dotychczasowego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, powołania Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego idzie w kierunku nowego ich ustawienia w systemie Władzy Ludowej i aparatu państwowego odpowiadającemu nowemu okresowi. Zmierza to do radykalnego usunięcia braków i wypaczeń w pracy, które nastąpiły w minionym okresie.
Aparat bezpieczeństwa w swej dotychczasowej działalności ma poważne zasługi w walce z wrogami Polski Ludowej. Rozbite zostało zbrojne podziemie, unieszkodliwiono dywersję reakcji mikołajczykowskiej, w walce z agenturami imperjalistycznymi, ze szpiegostwem, dywersją i terrorem organa bezpieczeństwa maja niewątpliwe osiągnięcia.
Wróg klasowy tracąc poparcie w społeczeństwie zmuszony jest do głębszego konspirowania swej działalności i będzie uciekał do coraz podstępniejszych form działania i maskowania się.
Natężenie szpiegowsko-dywersyjnych działalności obcych agentur szczególnie wobec prób odrodzenia militaryzmu niemieckiego, działalności reakcyjnej emigracji całkowicie zaprzedanej wrogim Polsce ośrodkom imperjalistycznym oraz aktualne wysiłki wrogiej działalności resztek wyzyskiwaczy i reakcyjnych elementów w kraju – stawia przed organami bezpieczeństwa pilne zadania wzmożenia czujności, doskonalenia metod pracy oraz w całej działalności i postępowaniu stania na straży praworządności ludowej.
Wymaga to od całego aparatu bezgranicznego oddania dla Partii, głębokiej partyjności w codziennej pracy zawodowej, wysokiej postawy moralno-politycznej oraz stałego zacieśnienia więzi z masami pracującymi.
Obejmując z dniem dzisiejszym kierownictwo organami bezpieczeństwa publicznego, Komitet wyraża głębokie przekonanie, że cały skład osobowy aparatu bezpieczeństwa publicznego przepojony ideowym hartem i poświęceniem dla dobra naszego ludu budującego socjalizm, dla Polski Ludowej będzie ściśle przestrzegał dyscypliny wewnętrznej, usprawni i wzmocni walkę z wrogiem przy zastosowaniu metod i środków przewidzianych prawem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
KdsBP przejął po MBP sieć tajnych współpracowników, która w 1955 liczyła 72 956 osób, w tym 864 agentów, 67 648 informatorów i 4444 rezydentów.
Komitet ds. BP w terenie
edytujOprócz potężnie rozbudowanej centrali w Warszawie KdsBP przejął po MBP rozbudowaną sieć jednostek terenowych rozsianych po całym kraju – wojewódzkich, miejskich (w miastach wydzielonych z województw), powiatowych i gminnych (po trzy etaty przy posterunku MO) Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego, referatów ochrony („RO”) i referatów wojskowych („RW”). Po utworzeniu KdsBP stały się one jego delegaturami. Podstawową jednostką organizacyjną w MBP, a następnie w Komitecie ds. BP były departamenty, w których skład wchodziły wydziały, podzielone z kolei na sekcje. W delegaturach wojewódzkich odpowiednikami departamentów były wydziały składające się z kilku sekcji, delegatury powiatowe dzieliły się na referaty (sekcje).
Po podziale MBP na MSW i KdsBP siły Komitetu zostały znacznie uszczuplone, ale pozwoliły na dobrze zorganizowaną i prężną działalność policji politycznej.
Włączenie organów Informacji Wojskowej do KdsBP
edytujWszelkie reorganizacje aparatu bezpieczeństwa PRL i innych krajów satelickich ZSRR były wzorowane na ZSRR. Przykład sowiecki zaważył również na decyzji o włączeniu organów kontrwywiadu wojskowego – Głównego Zarządu Informacji Wojska Polskiego – pod nadzór administracji zarządzającej tzw. organami cywilnymi. Naśladowano ZSRR, gdzie rok wcześniej z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wyodrębniono piony wywiadu, kontrwywiadu i policji politycznej, które połączono w Komitet Bezpieczeństwa Państwowego, który wchłonął także kontrwywiad wojskowy jako III Zarząd Główny KGB.
Włączenie GZI WP w skład KdsBP nastąpiło na podstawie uchwały Radę Ministrów nr 683 z 3 września 1955 roku i zarządzenia 094/55 z 14 września 1955 wydanego przez przewodniczącego KdsBP Władysława Dworakowskiego, Ministra Spraw Wewnętrznych Władysława Wichę i Ministra Obrony Narodowej Konstantego Rokossowskiego. Za Przewodniczącego KdsBP zarządzenie podpisał Wiceprzewodniczący KdsBP Antoni Alster, za Ministra ON – Wiceminister ON gen. armii Stanisław Popławski.
Celem dalszego usprawnienia walki z wrogami ustroju ludowo-demokratycznego PRL i ochrony Ludowego Wojska Polskiego, poprzez ujednolicenie kierownictwa i lepszą koordynację wysiłków organów bezpieczeństwa publicznego i wojskowych organów bezpieczeństwa, Prezydium Rządu uchwala, co następuje:
pt1. Wojskowe Organy bezpieczeństwa (organy informacji Ministerstwa Obrony Narodowej i Wojsk Wewnętrznych) oraz ich zakres działania włącza się do Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego.
Kierownictwo KdsBP
edytujCzłonkowie komitetu
edytujStanowisko | Członek KdsBP | Okres pełnienia obowiązków |
przewodniczący KdsBP | Władysław Dworakowski | 10 grudnia 1954 r.[5] – 29 marca 1956 r. |
Edmund Pszczółkowski | 30 marca 1956 r. – 13 listopada 1956 r. | |
I zastępca przewodniczącego KdsBP | Antoni Alster | 10 grudnia 1954 r.[5] – 11 grudnia 1956 r. |
zastępca przewodniczącego KdsBP | Witold Sienkiewicz | 10 grudnia 1954 r.[5] – 27 listopada 1956 r. |
Jan Ptasiński | 10 grudnia 1954 r.[5] – 11 grudnia 1956 r. | |
sekretarz KdsBP | Zbigniew Paszkowski | 1 kwietnia 1955 r.[5] – 27 listopada 1956 r. |
szef Głównego Zarządu Informacji KdsBP | Karol Bąkowski | 13 września 1955 r.[6] – 8 grudnia 1956 r. |
Dyrektorzy jednostek organizacyjnych komitetu
edytujJednostka organizacyjna | Dyrektor jednostki | Okres pełnienia obowiązków |
Gabinet Przewodniczącego KdsBP | Michał Drzewiecki | 1 stycznia 1955 r. – 30 czerwca 1956 r. |
Jerzy Nowakowski | 15 lipca 1956 r. – 27 listopada 1956 r. | |
Inspektorat Przewodniczącego KdsBP | Edward Tracz[7] | 15 marca 1955 r. – 16 listopada 1956 r. |
Departament I KdsBP (ds. wywiadu) | Józef Czaplicki | p.o. 1 stycznia 1955 r. – 1 lutego 1956 r. |
1 lutego 1956 r. – 27 listopada 1956 r. | ||
Departament II KdsBP (ds. kontrwywiadu) | Edward Leśniewski | p.o. 1 stycznia 1955 r. – 14 marca 1955 r. |
15 marca 1955 r. – 27 listopada 1956 r. | ||
Departament III KdsBP (ds. walki z podziemiem reakcyjnym) | Julia Brystiger | 1 stycznia 1955 r. – 16 listopada 1956 r. |
Departament IV KdsBP (ds. walki z wrogą działalnością w gospodarce narodowej) | Jan Górecki | 1 stycznia 1955 r. – 27 listopada 1956 r. |
Departament V KdsBP (ds. walki z wrogą działalnością w transporcie) | Jan Zabawski | 1 stycznia 1955 r. – 31 maja 1955 r. |
Józef Jurkowski | 1 czerwca 1955 r. – 31 maja 1956 r. | |
Daniel Kubajewski | p.o. 1 czerwca 1956 r. – 14 września 1956 r. | |
15 września 1956 r. – 16 listopada 1956 r. | ||
Departament VI KdsBP (ds. walki z wrogą działalnością reakcyjnego kleru) | Karol Więckowski | 1 stycznia 1955 r. – 31 maja 1955 r. |
Józef Dziemidok | 1 czerwca 1955 r. – 27 listopada 1956 r. | |
Departament VII KdsBP (ds. śledczych) | Józef Kratko | p.o. 1 stycznia 1955 r. – 31 maja 1956 r. |
Ryszard Matejewski | p.o. 1 czerwca 1956 r. – 27 listopada 1956 r. | |
Departament VIII KdsBP (ds. ochrony rządu) | Faustyn Grzybowski | 1 stycznia 1955 r. – 7 września 1956 r. |
Departament IX KdsBP (ds. techniki operacyjnej) | Michał Taboryski | p.o. 1 marca 1955 r. – 31 maja 1955 r. |
Karol Więckowski | 1 czerwca 1955 r. – 27 listopada 1956 r. | |
Departament X KdsBP (ds. ewidencji operacyjnej i statystyki) | Jan Zabawski | 1 czerwca 1955 r. – 27 listopada 1956 r. |
Departament Łączności KdsBP | Feliks Suczek | 1 stycznia 1955 r. – 31 lipca 1956 r. |
Aleksander Bogusławski | p.o. 1 sierpnia 1956 r. – 27 listopada 1956 r. | |
Departament Kadr i Szkolenia KdsBP | Mikołaj Orechwa | 1 stycznia 1955 r. – 21 września 1955 r. |
Edward Matusiak | 22 września 1955 r. – 27 listopada 1956 r. | |
Departament Administracyjno-Gospodarczy KdsBP | Jan Lech | p.o. 17 grudnia 1954 r. – 31 maja 1955 r. |
1 czerwca 1955 r. – 27 listopada 1956 r. | ||
Departament Finansowy KdsBP | Jan Kisielow | 20 grudnia 1954 r. – 16 października 1956 r. |
Biuro „A” KdsBP (ds. szyfrów) | Antoni Boński | 1 stycznia 1955 r. – 27 listopada 1956 r. |
Wydział „B” KdsBP / Biuro „B” KdsBP (ds. obserwacji) | Józef Wojciechowski[8] | p.o. 1 stycznia 1955 r. – 31 marca 1956 r. |
Michał Drzewiecki | 1 lipca 1956 r. – 27 listopada 1956 r. | |
Biuro „W” KdsBP (ds. perlustracji korespondencji) | Henryk Palka | 1 września 1956 r. – 27 listopada 1956 r. |
Samodzielny Wydział „C” KdsBP (ds. wojskowych) | Aleksander Jałkowski[9] | 1 sierpnia 1955 r. – 27 listopada 1956 r. |
Instytut Techniki Operacyjnej KdsBP | Walenty Czysler | 1 stycznia 1955 r. – 10 sierpnia 1955 r. |
Archiwum KdsBP | Zygmunt Okręt | 1 stycznia 1955 r. – 27 listopada 1956 r. |
Kwatermistrzostwo Centralnych Jednostek KdsBP | Henryk Sawicki[10] | 1 kwietnia 1955 r. – 27 listopada 1956 r. |
Komendantura KdsBP | Wincenty Małecki[11] | 1 lutego 1955 r. – 27 listopada 1956 r. |
Przypisy
edytuj- ↑ Dekret z dnia 7 grudnia 1954 r. o naczelnych organach administracji państwowej w zakresie spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa publicznego. Dz.U. z 1954 r. nr 54, poz. 269.
- ↑ Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie Ministrów, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-03-23] .
- ↑ Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944–1990). Zbiór studiów, red. Adrian Jusupović, Rafał Leśkiewicz, Warszawa 2013, s. 189–190 (Dokument nr 4).
- ↑ Henryk Piecuch: W. Jaruzelski ból władzy – tajna historia Polski (poszczególne rozkazy powołujące nowe departamenty KdsBP, s. 226–227, Agencja Wydawnicza CB Warszawa 2001.
- ↑ a b c d e W rzeczywistości funkcję członka komitetu i stanowisko w kierownictwie objął 1 grudnia 1954 r., czyli jeszcze przed formalnym utworzeniem KdsBP.
- ↑ We wcześniejszym okresie (od 21 grudnia 1953 r.) zajmował stanowisko szefa Głównego Zarządu Informacji MON.
- ↑ Zajmował stanowisko kierownika inspektoratu.
- ↑ Zajmował stanowisko p.o. naczelnika wydziału.
- ↑ Zajmował stanowisko naczelnika wydziału.
- ↑ Zajmował stanowisko kwatermistrza.
- ↑ Zajmował stanowisko komendanta.
Źródła i publikacje
edytuj- Henryk Piecuch: Akcje specjalne. Od Bieruta do Ochaba. Wyd. Agencja Wydawnicza CB, Warszawa 1996, s. 532. ISBN 83-86245-10-7.
- Henryk Piecuch: W. Jaruzelski ból władzy – tajna historia Polski. Agencja Wydawnicza CB, Warszawa 2001, s. 226–227.
- Leszek Pawlikowicz: Tajny front zimnej wojny. Uciekinierzy z polskich służb specjalnych 1956-1964. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, Warszawa 2004, ISBN 83-7399-074-7.