Koniczyna alpejska
Koniczyna alpejska (Trifolium alpinum L.) – gatunek rośliny z rodziny bobowatych (Fabaceae Lindl.). Występuje naturalnie w Europie[6].
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
koniczyna alpejska | ||
Nazwa systematyczna | |||
Trifolium alpinum L. Sp. Pl. 2: 767. 1753[3] | |||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
Rozmieszczenie geograficzne
edytujRośnie naturalnie w Europie[6] na obszarach górskich – w Alpach, Apeninach, Masywie Centralnym, Pirenejach, Góry Kantabryjskich oraz Masywie Galicyjskim[5]. Jest gatunkiem relatywnie często występującym w Alpach Centralnych, natomiast sporadycznie spotykanym w Północnych i Południowych Alpach Wapiennych[7]. Został zarejestrowany w Hiszpanii, Andorze, Francji, Włoszech, Szwajcarii oraz Austrii[6][5].
We Francji został zaobserwowany w departamentach Pireneje Atlantyckie, Pireneje Wysokie, Pireneje Wschodnie, Górna Garonna, Ariège, Aude, Ardèche, Gard, Lozère, Cantal, Loara, Górna Loara, Puy-de-Dôme, Doubs, Wogezy, Sabaudia, Górna Sabaudia, Isère, Alpy Górnej Prowansji, Alpy Wysokie oraz Alpy Nadmorskie, a także prawdopodobnie w Aveyron, Drôme[8] (według innych źródeł występuje również w departamentach Lot, Var, Górny Ren, Meurthe i Mozela, Moza i Mozela[9]). We Włoszech rośnie w regionach Dolina Aosty, Emilia-Romania, Liguria, Lombardia, Piemont, Toskania, Trydent-Górna Adyga oraz Wenecja Euganejska[10]. W Szwajcarii występuje w południowej i południowo-wschodniej części kraju[11].
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Bylina dorastające do 5–20 cm wysokości. Kłącza są pełzające[7]. Pędy są nagie[9]. Korzeń palowy może dorasta do więcej niż 1 m głębokości, jest szeroki na 0,5–1 cm, solidny[12].
- Liście
- Są trójlistkowe, osadzone na długich ogonkach liściowych[7] (2–7 cm długości[12]), wyrastają z kłączy[7]. Listki są nagie[11], mają lancetowaty kształt, o ostrym wierzchołku[7], mierzą do 1–5 cm długości i 3–7 mm szerokości[12], są silnie unerwione[9], całobrzegie[11] lub drobno ząbkowane na brzegu[9]. Mają żywo zielony kolor, jesienią przebarwiając się na żółto. Przylistki są błoniaste, bardzo zrośnięte z ogonkami, obejmują całkowicie pędy nad ziemią, dorastają do 4 (–9) cm długości[12].
- Kwiaty
- Motylkowe[7], zebrane po 3–12[9] (–15) w gęste główki o kulistym kształcie[7]. Wydzielają zapach[11]. Rozwijają się na szczytach wyprostowanych szypułek, które z kolei wyrastają bezpośrednio z kątów liści na kłączach. Pojedyncze kwiaty dorastają do 2 cm długości[7] (jedne z większych u przedstawicieli tego gatunku[9]), mają barwę od jasnoróżowej do czerwonej z nieco jaśniejszą łódeczką[7].
- Owoce
- Strąki o jajowatym kształcie, zakończone dziobem, mają brązową barwę. Zawierają jedno lub dwa nasiona o kształcie od jajowatego do zaokrąglonego, mierzą 2,5 mm długości, 2 mm szerokości i 1,5 mm grubości. Łupina jest gruba, lekko błyszcząca lub matowa, ma barwę od brązowej do płowej lub zielonobrązowej. Około 85% nasion ma mocną łupinę[12].
- Gatunki podobne
- Roślina jest podobna do koniczyny łąkowej (Trifolium pratense), która dorasta do 30 cm wysokości i różni się jajowatymi listkami pokrytymi na górnej powierzchni jasnymi plamkami w kształcie półksiężyca. Jej kwiaty dorastają do 1,5 cm długości[7].
Biologia i ekologia
edytujRośnie na górskich pastwiskach i halach[7], a także wśród krzewów i krzewinek[11], na wysokości od 1700 do 2700 m n.p.m.[7], a według innych źródeł od 1400 do 2500 m n.p.m.[10] Najlepiej rośnie w pełnym nasłonecznieniu. Preferuje gleby kwaśne[9] (optymalny jest odczyn od 4,5 do 5,4 w skali pH[12]), ubogie w wapń. Występuje od 5 do 7 strefy mrozoodporności[10]. Środowisko często dzieli z gatunkiem bliźniczka psia trawka (Nardus stricta)[5].
Charakteryzuje się wolnym wzrostem[12]. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Jest rośliną owadopylną – kwiaty są zazwyczaj zapylane przez motyle oraz trzmiele z długimi ssawkami[7]. Owoce dojrzewają od końca czerwca do początku lipca[12].
Liczba chromosomów: 2n = 16[11].
Zagrożenia i ochrona
edytujW Czerwonej księdze gatunków zagrożonych został zaliczony do kategorii LC – gatunków najmniejszej troski. Jest on endemiczny dla Europy. Ma stosunkowo szeroki zakres występowania w obszarach górskich w południowo-zachodniej i zachodniej części Europy. Szacowany zakres występowania koniczyny alpejskiej przekracza wartości potrzebne, aby zaliczyć ją do kategorii zagrożonych gatunków. Pomimo że niektóre z jego siedliska mają tendencję spadkową spadkami, to nie prowadzą one znacząco do spadku populacji tego gatunku, w związku z czym został uznany on za najmniejszej troski[5].
Roślina występuje na obszarach chronionych, takich jak między innymi obszar Natura 2000 Foresta di Legnoli we Włoszech czy w Parku Narodowym Écrins we francuskich Alpach. Ponadto jej okazy znajdują się w 27 ogrodach botanicznych, a jej nasiona są przechowywane ex situ w kilku instytucjach, między innymi w banku nasion ogrodów Kew Gardens[5].
Zastosowanie
edytujKorzenie tego gatunku (podobne do korzeni lukrecji) są słodkie i jadalne. Maja zastosowanie w leczeniu wrzodów żołądka czy infekcji jamy ustnej i gardła. Uważa się, że mają działanie przeciwzapalne oraz właściwości pobudzające układ odpornościowy. Ponadto roślina jest powszechnie uprawiana i znajdują się w handlu[5]. Koniczyna alpejska jest dobrym materiałem na pasze, gdyż jest bogata w składniki odżywcze z wysoką strawnością[12].
Uprawa
edytujNasiona kiełkują źle bez skaryfikacji. Powinno się je siać na głębokości 1,5–2 cm, najpóźniej do końca maja. Do rozmnażania wymagane jest specjalne podłoże. Nie powinno zawierać żadnych chorobotwórczych nicieni z rodziny Pratylenchus – w przeciwnym razie mogą nastąpić całkowite straty wśród nasion. Powinien być również zapewniony wystarczający poziom fosforu w glebie w celu szybkiego rozwoju kiełkujących roślin. Koniczyna alpejska tak jak inne bobowate współżyją z bakteriami brodawkowymi – wiążą wolny azot (N2). Pozostawiając go w glebie poprawiają jej żyzność i właściwości fizyczne[12].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-01] (ang.).
- ↑ Leguminosae Trifolium alpinum L.. International Plant Names Index. [dostęp 2016-10-27]. (ang.).
- ↑ Trifolium alpinum L.. The Plant List. [dostęp 2016-06-06]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g H. Chadburn , Trifolium alpinum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2016-10-27] (ang.).
- ↑ a b c Taxon: Trifolium alpinum L.. U.S. National Plant Germplasm System. [dostęp 2016-10-27]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Wolfgang Hensel: Rośliny Alp. Rozpoznać – Podziwiać – Chronić. Warszawa: Bauer-Weltbild Media, 2001, s. 72. ISBN 83-88729-72-1. (pol.).
- ↑ Trifolium alpinum L., 1753. Inventaire National du Patrimoine Naturel. [dostęp 2016-10-27]. (fr.).
- ↑ a b c d e f g Trifolium alpinum L.. Tela Botanica. [dostęp 2016-10-27]. (fr.).
- ↑ a b c Trifolium alpinum L.. [w:] Schede di Botanica [on-line]. Altervista. [dostęp 2016-10-27]. (wł.).
- ↑ a b c d e f Trifolium alpinum L.. InfoFlora. [dostęp 2016-10-27]. (fr.).
- ↑ a b c d e f g h i j Trifolium alpinum. FAO. [dostęp 2016-10-27]. (ang.).
- BioLib: 40037
- EoL: 704096
- EUNIS: 172107
- GBIF: 5359425
- identyfikator iNaturalist: 85423
- IPNI: 522835-1
- ITIS: 819717
- NCBI: 97008
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): ild-9004
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:522835-1
- Tela Botanica: 68973
- identyfikator Tropicos: 13033680
- USDA PLANTS: TRAL11