Korkowiec (roślina)

rodzaj roślin

Korkowiec (Phellodendron Rupr.) – rodzaj drzew z rodziny rutowatych. W obrębie rodzaju wymieniano różną liczbę gatunków (od dwóch do czterech[4] lub pięciu[5] czy nawet 10[6][7]), ale po rewizji taksonomicznej ustalono ich liczbę na dwa[8][9][10]. Rośliny te występują we wschodniej Azji od Wietnamu na południu, poprzez Chiny, Koreę, Japonię po Kraj Chabarowski na Rosyjskim Dalekim Wschodzie[10]. Jako rośliny ozdobne zostały rozprzestrzenione w strefie umiarkowanej od ok. połowy XIX wieku[11], w wielu miejscach rozprzestrzeniając się jako rośliny introdukowane, w tym także inwazyjne (np. w Nowym Jorku[9] i w południowo-wschodniej Europie)[10]. W przeszłości rodzaj był szerzej rozprzestrzeniony – jego skamieniałości znane są z wczesnego oligocenu z Ameryki Północnej, a od środkowego po pliocen z Europy[12]. Drzewa te rosną w różnych lasach liściastych, w przypadku P. chinense także mieszanych, górskich i w niższych położeniach, P. amurense często w dolinach rzek[4].

Korkowiec
Ilustracja
Korkowiec amurski
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

mydleńcowce

Rodzina

rutowate

Rodzaj

korkowiec

Nazwa systematyczna
Phellodendron Ruprecht
Bull. Cl. Phys.-Math. Imp. Sci. Saint-Pétersbourg 15: 353. 1857[3]
Typ nomenklatoryczny

P. amurense Ruprecht[3]

Korkowce sadzone są jako drzewa ozdobne[9], szczególnie efektowne w przypadku swobodnego wzrostu (jako soliter), pozwalającego na wyeksponowanie efektownej korony. Z drewna korkowca amurskiego, określanego jako „aksamitne”, wykonuje się narty, a z kory pływaki do sieci rybackich[6]. Dawniej używano jej także do wytwarzania korka gorszej jakości niż w przypadku pochodzącego od dębu korkowego, ale o podobnym zastosowaniu. Wykonywano z kory także płyty izolacyjne[13]. Kwiaty dostarczają pożytku pszczelego (zarówno nektaru jak i pyłku)[6]. Kora i olejek z owoców wykorzystywany jest w medycynie[11].

Naukowa nazwa rodzajowa utworzona została z greckich słów phellos, znaczącego „kora, korek”, i dendron, znaczącego „drzewo”[6].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Drzewa (osiągające w naturze do 15 m – P. chinense i 30 m – P. amurense[4]) o grubej, głęboko bruzdowanej[14][12], szarej i szarobrązowej korze[4]. Gałązki ciemnofioletowe[4]. Pąki pojedyncze, drobne, osłonięte nasadami liści[12].
Liście
Naprzeciwległe, nieparzysto pierzasto złożone[4][12], z 5–13 siedzącymi listkami[7] o brzegach drobno piłkowanych lub karbowanych, z gruczołami w nacięciach blaszki[4][12]. Liście aromatyczne[7].
Kwiaty
Rośliny dwupienne[12]. Kwiaty rozdzielnopłciowe, niepozorne – drobne i zielone, zebrane w wiechy wyrastające w kątach liści w szczytowych częściach pędów[7]. Kwiaty zwykle pięciokrotne, ale zarówno działek kielicha, jak i płatków korony występuje czasem większa liczba – do 8[7][4]. W kwiatach męskich 5 pręcików i mały dysk otaczający szczątkowy słupek. W kwiatach żeńskich dysku brak, pręciki zredukowane do prątniczków[12]. Zalążnia górna, pięciokoromowa[7], z pojedynczymi zalążkami w komorach, osadzona na gynoforze, z krótką szyjką słupka lub całkiem zredukowaną, znamię pięciołatkowe, trwałe[12].
Owoce
Czarne, pięciokanciaste pestkowce, zawierające pięć nasion[7].

Systematyka

edytuj

Rodzaj z podrodziny Rutoideae Arn. (1832) z rodziny rutowatych Rutaceae[12].

Wykaz gatunków[10][4][8]

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-12-24] (ang.).
  3. a b Phellodendron. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-12-24].
  4. a b c d e f g h i Dianxiang Zhang, Thomas G. Hartley: Phellodendron Ruprecht. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-12-24].
  5. Phellodendron. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-12-24].
  6. a b c d Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 341. ISBN 83-01-12099-1.
  7. a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 374. ISBN 0-333-73003-8.
  8. a b Ma J., Cao W., Liu Q., Yu M., & Han L.. A revision of Phellodendron (Rutaceae). „Edinburgh Journal of Botany”. 63, 2-3, s. 131-151, 2006. DOI: 10.1017/S0960428606000515. 
  9. a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 704, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  10. a b c d Phellodendron Rupr.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2019-12-24].
  11. a b Jinshuang, Anthony R. Brach. The identity of cultivated Phellodendron (Rutaceae) in North America. „Journal of the Botanical Research Institute of Texas”. 1, 1, s. 357-365, 2007. 
  12. a b c d e f g h i K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. X. Flowering Plants. Dicotyledons. Sapindales, Cucurbitales, Myrtaceae. Berlin, Heidelberg: Springer, 2011, s. 302, 319. ISBN 978-3-642-14396-0.
  13. Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz: Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 381. ISBN 83-01-13434-8.
  14. Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 319. ISBN 83-7079-778-4.