Kosatka (roślina)

Kosatka
	; T. calyculata i T. pusilla
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	kosatkowate
Rodzaj	kosatka
	Nazwa systematyczna
	Tofieldia Huds.; Fl. Anglica ed. 2: 157 (1778)
	Typ nomenklatoryczny
	Tofieldia calyculata (L.) Wahlenb.
Synonimy
	Narthecium Gérard; Heriteria Schrank; Hebelia C.C.Gmel.; Conradia Raf.; Leptilix Raf.; Cymba Dulac; Asphodeliris Möhring ex Kuntze;
	Narthecium Gérard; Heriteria Schrank; Hebelia C.C.Gmel.; Conradia Raf.; Leptilix Raf.; Cymba Dulac; Asphodeliris Möhring ex Kuntze;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kosatka (Tofieldia Huds.) – rodzaj roślin z rodziny kosatkowatych, obejmujący 12 gatunków pochodzących z obszarów klimatu umiarkowanego północnej hemisfery^[4]^[5]. Gatunkiem rodzimym flory Polski jest kosatka kielichowa (Tofieldia calyculata)^[6].

Nazwa naukowa rodzaju została nadana na cześć Thomasa Tofielda, angielskiego botanika, żyjącego w XVIII wieku^[7].

Zasięg geograficzny edytuj

Kosatki występują we wszystkich regionach Europy, w Azji (na Syberii, dalekim wschodzie Rosji, w Chinach, Mongolii, Japonii, Korei oraz w Himalajach) i Ameryce Północnej (na obszarze od Ameryki subarktycznej do środkowych Stanów Zjednoczonych)^[4].

Morfologia edytuj

Łodyga: Podziemne, krótkie kłącze.

Liście: Liście odziomkowe lub zbliżone, ciasno zachodzące na siebie u nasady, mieczowate^[8], równowąskie^[7], bocznie spłaszczone.

Kwiaty: Groniasty kwiatostan, niekiedy zbliżony do kłosa, wyrasta na wzniesionym, smukłym głąbiku. Kwiaty obupłciowe, 6-pręcikowe, wyrastają z kątów niewielkich podsadek^[8]. Mniejsze podkwiatki zrośnięte w kieliszek. Okwiat pojedynczy, 6-listkowy. Listki okwiatu wolne lub zrośnięte u nasady, położone w dwóch podobnych okółkach. Pręciki wolne, rzadziej zrośnięte u nasady. Nitki pręcików spłaszczone (z wyjątkiem Tofieldia coccinea)^[7]. Główki pręcików jajowate, osadzone u nasady lub niemal grzbietowo. Słupkowie u nasady apokarpiczne, rozdzielone na 3 krótkie szyjki. Zalążnia górna, osadzona na krótkiej szypułce, zwykle jajowata. Zalążki liczne^[8].

Owoce: Trójkomorowe^[8], eliptyczne do kulistych lub jajowatych torebki. Nasiona małe, czerwonawo-brązowe^[7], zwykle równowąskie do podłużnych^[8].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 30^[7].

Systematyka edytuj

W dawniejszych systemach (np. Cronquista z 1981) kosatka umieszczana była w szeroko wówczas definiowanej rodzinie liliowatych (Liliaceae)^[9]. W 1998 w systemie Kubitzkiego włączona została do łomkowatych (Nartheciaceae). W systemie Reveala z 1999 roku rodzaj rząd zaliczony został do rzędu kosatkowców (Tofieldiales Reveal & Zomlefer), rodziny kosatkowatych (Tofieldiaceae Takht.Barnh.)^[10].

Nowsze systemy (np. system APG IV z 2016 wyłączają kosatkę z grupą kilku spokrewnionych rodzajów w odrębną rodzinę kosatkowatych (Tofieldiaceae) w obrębie rzędu żabieńcowców (Alismatales Dumort.)^[8]^[2].

W wyniku rewizji taksonomicznych wyłączono z tego taksonu w odrębne rodzaje: Triantha i Pleea (dawniej sekcje)^[7].

Gatunki^[5]

Tofieldia calyculata (L.) Wahlenb. – kosatka kielichowa
Tofieldia cernua Sm.
Tofieldia coccinea Richardson
Tofieldia divergens Bureau & Franch.
Tofieldia furusei (Hiyama) M.N.Tamura & Fuse
Tofieldia glabra Nutt.
Tofieldia himalaica Baker
Tofieldia nuda Maxim.
Tofieldia okuboi Makino
Tofieldia pusilla (Michx.) Pers.
Tofieldia thibetica Franch.
Tofieldia yoshiiana Makino

Mieszańce^[4]

Tofieldia × hybrida A.Kern. ex Asch. & Graebn. (T. calyculata × T. pusilla), występuje jedynie w Alpach

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-11-08] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2011-01-28]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-01-28]. (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2016-11-08].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 193, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Flora of North America. Vol. 26. Liliaceae: Tofieldia. [dostęp 2011-01-28].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Flora of China. Vol. 24. Liliaceae: Tofieldia. [dostęp 2011-01-28].
↑ James L. Reveal: Families Placed in Liliaceae by Cronquist. University of Maryland. [dostęp 2010-06-22]. (ang.).
↑ Crescent Bloom: Tofieldia. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-06-08]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-11-08] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2011-01-28]. (ang.).

[kew-4] Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-01-28]. (ang.).

[tpl-5] The Plant List. [dostęp 2016-11-08].

[checklist-6] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 193, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[america-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Flora of North America. Vol. 26. Liliaceae: Tofieldia. [dostęp 2011-01-28].

[china-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Flora of China. Vol. 24. Liliaceae: Tofieldia. [dostęp 2011-01-28].

[9] James L. Reveal: Families Placed in Liliaceae by Cronquist. University of Maryland. [dostęp 2010-06-22]. (ang.).

[10] Crescent Bloom: Tofieldia. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-06-08]. (ang.).

[4]

[5]

[6]

[1]

[2]

[3]

[7]

[8]

[9]

[10]