Wikipedia

Lamed Szapiro

żydowski pisarz

Lamed Szapiro (właśc. Lewi Jehoszua Szapiro[1], ur. 10 marca 1878 w Rzyszczowie, zm. 25 sierpnia 1948 w Los Angeles) – żydowski prozaik i poeta[2], piszący w jidysz, a także po rosyjsku i hebrajsku[1].

Lewi Jehoszua Szapiro
ל. שאַפּיראָ
Леви Иехошуа Шапиро
Lamed Szapiro
Data i miejsce urodzenia

10 marca 1878
Rzyszczów, gubernia kijowska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

25 sierpnia 1948
Los Angeles, Kalifornia, Stany Zjednoczone

Narodowość

żydowska

Dziedzina sztuki

proza

Ważne dzieła
  • Di jidysze meluche (Żydowskie królestwo)
  • Nujorkisz (Po nowojorsku)
  • Ksowim

Życiorys edytuj

Urodził się 10 marca 1878 r. w Rzyszczowie[3] na Ukrainie, w ówczesnej guberni kijowskiej, Imperium Rosyjskiego. Otrzymał tradycyjne żydowskie wykształcenie, a ponadto nauczył się języka rosyjskiego i wiele wysiłku poświęcał na samokształcenie[2]. W 1896 r. wyjechał do Warszawy, w której zetknął się z Icchokiem Perecem[4]. Kolejne dwa lata poszukiwał pracy, a następnie powrócił na Ukrainę, gdzie utrzymywał się z korepetycji[5]. Przeżycia związane z ówczesnymi pogromami Żydów znacząco wpłynęły na mroczny klimat jego utworów. W 1903 r. Szapiro wrócił do Warszawy, gdzie Icchok Lejb Perec kształcił jego warsztat literacki[6] i pomógł mu w publikacji debiutanckich Skrzydeł. Rok później wydał dłuższe opowiadanie pod tytułem Icek Mamzer, opublikowane w czasopiśmie redagowanym przez Awroma Rajzena[2].

W 1905 r. Szapiro wraz z matką[7] wyjechał do Ameryki. Najpierw jednak przez rok przebywał w Londynie, nawiązując przyjaźń z żydowskim pisarzem Josefem Chaimem Brennerem(inne języki) (również pochodzącym z Ukrainy). Po przybyciu do Nowego Jorku w 1906 r. i pracy w „The Forward” zaczął publikować swoje makabryczne opowieści o pogromach: Pocałunek (1907), Wylej swój gniew (1908), Krzyż (1909), W martwym mieście (1910). Twórczość Szapiry zrywała z satyryczną tradycją klasycznych pisarzy jidysz, akcentując przemoc (morderstwo, gwałt, kanibalizm[8]) i realizm psychologiczny. Po raz trzeci na rok powrócił do Warszawy, gdzie pracował jako korespondent żydowskiego czasopisma „Der Fraynt”[5]. Ostatecznie w 1911 r. wrócił na stałe do Stanów Zjednoczonych. Do 1919 roku Szapiro napisał dwie swoje najbardziej znane opowieści o pogromach: Biała chała i Żydowskie królestwo. Te utwory stanowią jedne z najbardziej estetycznie wysublimowanych i psychologicznie złożonych dzieł dotyczących tematu pogromu w nowoczesnej literaturze żydowskiej[9].

W tym czasie Szapiro zaczął dużo pić, cierpiał na częste depresje i pisał coraz bardziej sporadycznie. Nadzieje na udoskonalenie wynalazku kina kolorowego zaprowadziły Szapira do Los Angeles w 1921 r. Jego ukochana żona zmarła tam w 1927 r., a pisarz wrócił do Nowego Jorku[5]. W mieście tym pracował w kilku czasopismach literackich i działał w ruchu komunistycznym[2].

W 1939 r. ponownie osiadł w Los Angeles, gdzie zmarł 25 sierpnia 1948 r. jako mieszkaniec garażu[10], alkoholik i nędzarz. Został pochowany na cmentarzu Mount Zion(inne języki) we wschodnim Los Angeles obok żony[3]. Na macewie umieszczono napis: „Lamed Levi Shapiro, autor Di jidysze meluche”[8].

Twórczość edytuj

  • Di jidysze meluche (Żydowskie królestwo, 1919) – zbiór opowiadań zawierający obraz pogromów żydowskich na Ukrainie
  • Nujorkisz (Po nowojorsku, 1931) – pierwsza powieść modernistyczna w literaturze jidysz
  • Ksowim (Pisma, 1949)[1]

Na język polski przetłumaczony z jidisz po raz pierwszy[11] przez Bellę Szwarcman-Czarnotę: Biała chała („Midrasz”, 5:2014)[12], Wylej swój gniew (2023, Warsztaty Kultury[13][14]).

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Szapiro L., [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-12-10].
  2. ↑ a b c d Шапиро Ламед. Электронная еврейская энциклопедия (ЭЕЭ). [dostęp 2023-12-10]. (ros.).
  3. ↑ a b Lamed Levi Shapiro. findagrave.com. [dostęp 2023-12-10]. (ang.).
  4. ↑ Modern Yiddish literature – Lamed Shapiro. britannica.com. [dostęp 2023-12-10]. (ang.).
  5. ↑ a b c Ruth Wisse, Leah Garrett: Shapiro, (Levi Joshua) Lamed. Encyclopaedia Judaica. [dostęp 2023-12-10]. (ang.).
  6. ↑ Agnieszka Żółkiewska: 104. rocznica śmierci Icchoka Pereca. jhi.pl. [dostęp 2023-12-10].
  7. ↑ Bella Szwarcman-Czarnota: Wstęp: Lamed Szapiro - wielki nieznany. W: Lamed Szapiro: Wylej swój gniew. Wyd. 1. Lublin: Warsztaty Kultury, 2023, s. 7. ISBN 978-83-64375-66-8.
  8. ↑ a b Hector Becerra: Jewish dead lie forgotten in East L.A. graves. „Los Angeles Times”, 2013-03-28. [dostęp 2023-12-10]. (ang.).
  9. ↑ Matthew Hoffman: Shapiro, (Levi Joshua) Lamed. W: Kerbel Sorrel, inni: Jewish Writers of the Twentieth Century. New York: Fitzroy Dearborn, 2002, s. 984–987. ISBN 0-203-01000-0.
  10. ↑ Joshua Cohen: An Offering To the Priests Of Yiddish. „The Forward”, 2007-05-04. [dostęp 2023-12-10].
  11. ↑ Wylej swój gniew, Lamed Szapiro. warsztatykultury.pl. [dostęp 2023-12-10].
  12. ↑ Midrasz 5/2014. Katalog Czasopism Kulturalnych. [dostęp 2023-12-10].
  13. ↑ Wylej swój gniew, Lamed Szapiro. taniaksiazka.pl. [dostęp 2023-12-10].
  14. ↑ Monika Ostrowska: Pocałunek czy pogrom. kulturaenter.pl, 2023-09-26. [dostęp 2023-12-10].

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lamed_Szapiro&oldid=72049894”