Mahmud al-Kaszgari

filolog, językoznawca i leksykograf muzułmański pochodzenia turkijskiego, żyjący w XI w.

Mahmud al-Kaszgari, także: Mahmud z Kaszgaru, Mahmud Kaszgarski (XI w.) – filolog, językoznawca i leksykograf muzułmański pochodzenia turkijskiego.

Woskowa figura Mahmuda z Kaszgaru
Mapa z Dywanu języków turkijskich ukazująca podział językowy plemion turkijskich

Życiorys

edytuj

Pochodził z arystokracji Kaszgaru. Jego przodkowie byli emirami (begami) zarządzającymi okręgami (wilajetami) zamieszkałymi głównie przez Oguzów. Wysoko wykształcony; znał język arabski i perski. W czasie swych licznych podróży przez miasta, osady, koczowiska i pastwiska osiadłych i koczujących plemion tureckich (Oguzów, Turkmenów, Kirgizów, Czigilów, Jagmanów, Tuchsi, Pieczyngów, Kipczaków, Baszgirtów, Basmilów, Czaruków, Czomulów, Jabāków i in.) zbierał materiał etnograficzny, geograficzny, a zwłaszcza językowy.

Twórczość

edytuj

Jego jedyne zachowane dzieło Dywan języków turkijskich (oryg. Dīwānu l-Luġat al-TurkSłownik języków turkijskich) znany jest tylko z jednego odpisu z 1266. Składa się ono z kilku części:

  • zestaw leksyki licznych języków i dialektów turkijskich
  • szkicowe omówienie rozmieszczenia języków turkijskich
  • pierwsza próba klasyfikacji języków turkijskich
  • informacje z zakresu fonetyki historycznej i gramatyki tychże języków
  • materiał dotyczący dziejów, geografii oraz etnografii ludów turkijskich (łącznie z fragmentami poezji, przysłowiami, legendami, wierzeniami itp.)
  • najstarsza turkijska mapa świata (z najstarszym ukazaniem Japonii).

Przyczyną jego napisania była prawdopodobnie chęć ukazania innym nacjom, zwłaszcza dworowi abbasydzkiemu, kultury, języków, wierzeń, obyczajów, zalet i dorobku swych współrodaków, ludów turkijskich. Za jego życia trwała właśnie ekspansja Turków Seldżuckich (Seldżuków) na kraje arabskie.

W roku 2017 słownik ten został wpisany na listę Pamięć Świata UNESCO[1].

Przekład polski

edytuj

Jeden z fragmentów poetyckich Dywanu w tłumaczeniu na język polski Eleonory Karpuk zamieszczono w zbiorze:

  • Poezja uzbecka. Antologia. Wybór Tadeusza Chróścielewskiego. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989, s. 27–33, seria: Poezja Narodów Związku Radzieckiego. ISBN 83-218-0797-6.

Przypisy

edytuj
  1. Compendium of the Turkic Dialects. [w:] Memory of the World [on-line]. UNESCO. [dostęp 2018-01-07]. (ang.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj