Makak czepkowy
Makak czepkowy[4] (Macaca radiata) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).
| Macaca radiata | |||
| (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
makak czepkowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Taksonomia edytuj
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1812 roku francuski przyrodnik Étienne Geoffroy Saint-Hilaire nadając mu nazwę Cercocebus radiatus[1]. Miejsce typowe to Indie (fr. Habite d’Indie)[1][5][6][7]. Z serii typowej którą badał É. Geoffroy Saint-Hilaire zachowały się dwa okazy[7]. W 1851 Isidore Geoffroy Saint-Hilaire na lektotyp wyznaczył zamontowaną skórę (w znaturalizowanej pozycji) z czaszką w środku dorosłego samca (obecna sygnatura MNHN-ZM-2005-952) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu[8], która żył w menażerii hrabiny Regnault de Saint-Jean d’Angely od 1801 roku, umierając w niewoli w grudniu 1803 lub styczniu 1804 roku[7]. Drugim okazem (paralektotyp) jest zamontowana skóra (w znaturalizowanej pozycji) bez czaszki młodocianego samca (obecna sygnatura MNHN-ZM-2005-961)[9], który zmarł w niewoli w paryskiej menażerii w 1815 roku[7]. Podgatunek radiata formalnie opisał w 1931 roku brytyjski zoolog Reginald Innes Pocock nadając mu nazwę Macaca radiata diluta[2]. Miejsce typowe to Bhutapandi, Tamilnadu, skrajnie południowe Indie[10]. Holotyp to skóra i czaszka dorosłej samicy (sygnatura BMNH Mammals 1937.5.26.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał 18 listopada 1915 roku R.S. Pillay[11][10].
M. radiata należy do grupy gatunkowej sinica[12]. Jest sympatryczny z M. silenus w zachodniej części jego rozmieszczenia[12]. Zgłoszono przypadki albinizmu[12].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[12].
Etymologia edytuj
- Macaca: port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongo makaka i zaadoptowaną przez Buffona w 1766 roku[13].
- radiata: łac. radiatus „promienisty”, od radius „promień, laska”[14].
- diluta: łac. dilutus „słaby, rozcieńczony”, od diluere „rozpuszczać”, od dis „osobno, niezależnie”; luere „robić dobrze”[15].
Zasięg występowania edytuj
Makak czepkowy występuje w zależności od podgatunku[12][4]:
- M. radiata radiata – makak czepkowy – zachodnie i południowe Indie (Gudźarat, Maharasztra, Andhra Pradesh, Goa, Karnataka, Kerala i Tamilnadu), północna granica rzeki Tapti, na południe do Palani Hills i na południowy wschód do Timbala, w głębi Puducherry. Introdukowany na Maskareny w tym na Mauritius i Reunion, prawdopodobnie w XVI wieku.
- M. radiata diluta – makak jasnobrzuchy – południowo-wschodnie Indie (Kerala i Tamilnadu), od południowego krańca i południowo-wschodniego wybrzeża, na północ do Kambam u południowo-zachodniego podnóża Palani Hills i Puducherry na wschodnim wybrzeżu.
Morfologia edytuj
Długość ciała (bez ogona) samic 34,5–52,5 cm, samców 51,5–60 cm, długość ogona samic 48–63,5 cm, samców 51–69 cm; masa ciała samic 2,9–5,5 kg, samców 5,4–11,6 kg; dorosłe samce są większe od dorosłych samic o 15% w długości ciała i o 75% w ciężarze ciała[16][17]. Przypomina makaka królewskiego, mały lub średniej wielkości o wydłużonym tułowiu i długim ogonie. Głowa pokryta długimi, staranie ułożonymi włosami; czoło bardzo wysokie, nieowłosione.
Ekologia edytuj
Obszary zadrzewione, w pobliżu rzek. Tworzą liczne grupy z jednym lub kilkoma dorosłymi samcami. Jedną trzecią czasu spędzają na ziemi. Jest wszystkożerny, żywi się zarówno owadami jak i roślinami (przede wszystkim młodymi pędami, owocami i nasionami).
Status edytuj
Gatunek nie znajduje się pod ochroną, dość szeroko rozprzestrzeniony. Status zagrożenia w zależności od podgatunku:
Przypisy edytuj
- ↑ a b c É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des quadrumanes, ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’histoire naturelle”. 19, s. 98, 1812. (fr.).
- ↑ a b R.I. Pocock. The long-tailed macaque monkeys(Macaca radiata and M. sinica) of southern India and Ceylon. „The journal of the Bombay Natural History Society”. 35 (2), s. 278, 1931. (ang.).
- ↑ M. Singh, H.N. Kumara & A. Kumar, Macaca radiata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-27] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca radiata. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-27].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca radiata (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-18]. (ang.).
- ↑ a b c d Fooden 1981 ↓, s. 35.
- ↑ MNHN-ZM-2005-952, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-18] (fr. • ang.).
- ↑ MNHN-ZM-2005-961, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-18] (fr. • ang.).
- ↑ a b Fooden 1981 ↓, s. 36.
- ↑ 1930.11.1.31. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-18]. (ang.).
- ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 224. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 391, 1904. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, radiata [dostęp 2023-09-18].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, diluta [dostęp 2023-09-18].
- ↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 638–639. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 146. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ M. Singh, A. Kumar & H.N. Kumara, Macaca radiata ssp. diluta, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-27] (ang.).
- ↑ M. Singh, A. Kumar & H.N. Kumara, Macaca radiata ssp. radiata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-27] (ang.).
Bibliografia edytuj
- J. Fooden. Taxonomy and evolution of the Sinica group of macaques. 2, Species and subspecies accounts of the Indian bonnet macaque, Macaca radiata. „Fieldiana”. Zoology. New series, s. 1–52, 1981. (ang.).
- Encyklopedia Dzikich Zwierząt - Góry. Warszawa: Świat Książki 1997, ISBN 83-7129-211-2.
- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).