Maria Piłsudska (1863–1921)
Maria Piłsudska, de domo Koplewska, primo voto Juszkiewicz (ur. 1863 w Wilnie, zm. 17 sierpnia 1921 w Krakowie) – polska nauczycielka, działaczka Polskiej Partii Socjalistycznej; pierwsza żona Józefa Piłsudskiego.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Pierwsza dama Polski | |
| Okres |
od 14 listopada 1918 |
| Małżonek | |
| Następczyni | |
| Odznaczenia | |
| |
.jpg)
Życiorys
edytujUrodziła się 20 lipca lub 12 sierpnia 1863[1][a]. Była córką Konstantego Koplewskiego (urzędnika w szpitalu[2]) i Ludmiły z domu Chomicz[3].
Ukończyła Maryjski Instytut Panien[4], a następnie kontynuowała naukę na studiach medycznych[b] na uniwersytecie dla kobiet w Sankt Petersburgu, tzw. kursy Bestużewa[3][5], których prawdopodobnie nie ukończyła[6]. Podczas studiów udzielała się w ruchu społeczno-narodowym[3]. Na Bestużewskich Kursach poznała działaczki socjalistyczne Marię Arciszównę i Marię Paszkowską, z którymi organizowała spotkania radykalnej młodzieży studenckiej[7]. Pracowała jako nauczycielka. Należała do Wielkiego Proletariatu. W nocy z 29 na 30 września 1885 została uwięziona[8] (brak danych co do miejsca osadzenia, można przypuszczać, że podobnie jak inne osoby aresztowane w czasie tej samej akcji, została zamknięta w warszawskiej Cytadeli[9]).
W 1885 wyszła za mąż za Witolda Juszkiewicza, absolwenta Instytutu Technologicznego w Petersburgu. Ślub odbył się w Petersburgu, gdzie potem zamieszkała wraz z mężem[10]. W 1886 państwo Juszkiewiczowie przeprowadzili się do majątku w Pracyplonach, a następnie w 1887 wyjechali do Belgii[6]. Z tego małżeństwa, zakończonego rozwodem, miała córkę Wandę (ok. 1887[11]–1906[12])[13].
W roku 1888 Maria Juszkiewicz wróciła do Wilna, gdzie przez kolejny rok była objęta jawnym nadzorem policyjnym, mając między innymi zakaz opuszczania miasta[14]. Pomimo tego Maria podtrzymała kontakty z socjalistami, a możliwość podróżowania po zakończeniu jawnego nadzoru zwiększyła jej zaangażowanie w działanie ruchu robotniczego[15][3]. Działała w Polskiej Partii Socjalistycznej, gdzie otrzymała pseudonim „Piękna Dama” lub „Piękna Pani”[16], w późniejszym okresie miała również używać pseudonimu „Wanda” na cześć swojej zmarłej córki[17]. Była tzw. „dromaderką”, tak określano kobiety zajmujące się kolportażem partyjnych wydawnictw przenosząc je pod sukniami[18].
W Wilnie Maria poznała Józefa Piłsudskiego[c], a 15 lipca 1899 zawarła związek z nim małżeński w luterańskim kościele w Paproci Dużej[19][d]. W październiku 1899 państwo Piłsudscy przeprowadzili się do Łodzi. W swoim mieszkaniu, wynajętym pod przybranym nazwiskiem i tożsamością, zorganizowali tajną drukarnię, gdzie było drukowane czasopismo „Robotnik” i inne materiały partyjne. Zadaniem Marii było pilnowanie służących, aby nie wchodziły do pomieszczenia tajnej drukarni[20]. W związku z działalnością konspiracyjną została wraz z mężem aresztowana przez władze rosyjskie w 1900 i przez kilka tygodni była więziona w więzieniu carskim w Łodzi[21][22], a następnie przez 11 miesięcy w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej[3][8].
Po odzyskaniu wolności nadal była aktywna w działalności niepodległościowej, w tym podczas rewolucji 1905[3]. Później zmuszona była szukać schronienia, poza obszarem Królestwa, w związku z czym przebywała z mężem między innymi we Lwowie, Krakowie[3] i Londynie[23]. Po wybuchu I wojny światowej była zaangażowana w pomoc i wsparcie Legionów Polskich[3].
Formalnie pozostała żoną Piłsudskiego do końca życia (faktycznie po 1907 jego partnerką życiową była Aleksandra Szczerbińska, a Maria konsekwentnie do końca życia nie dała zgody na rozwód[24]). Według prof. Wacława Jędrzejewicza „prowadziła bardzo cichy tryb życia, unikała zebrań i uroczystości, na które jako żona Naczelnika Państwa była zapraszana”[25]. Mieszkała przy ul. Szlak w Krakowie[25].
Maria Piłsudska zmarła na serce 17 sierpnia 1921 w szpitalu garnizonowym w Krakowie, gdzie była hospitalizowana w związku z wielomiesięcznym zapaleniem opłucnej[26]. Od 19 sierpnia 1921 jej zwłoki w trybie przyspieszonym do pierwotnie planowanego były eksportowane z Krakowa przez Lidę (tam przebywał wówczas Józef Piłsudski) do Wilna[27]. W Lidzie na dworcu odbyła się msza polowa i uroczystość pożegnania Marii przez Józefa Piłsudskiego[28]Zgodnie ze swoją wolą Maria została pochowana na cmentarzu Na Rossie w Wilnie, gdzie wcześniej spoczęły jej matka i córka Wanda[3]. W pogrzebie reprezentantem rodziny męża był jego brat Jan Piłsudski, a pochówek poprowadził ks. bp Władysław Bandurski[25].
Odznaczenie
edytuj- Krzyż Niepodległości – pośmiertnie (19 grudnia 1930, za pracę w dziele odzyskania niepodległości)[29]
Uwagi
edytuj- ↑ Podawane są różne lata urodzenia Marii Piłsudskiej, najczęściej, że urodziła się ok. 1865, ale również ok. 1863 (Wacław Jędrzejewicz) lub w 1864 (Bożena Krzywobłocka i Zenon Janusz Michalski). Rok 1865 jako rok urodzin Marii jest prawdopodobnie wynikiem rozważań Jana Piłsudskiego nad wiekiem szwagierki (1950). Różne lata urodzin podawane są również w dokumentach (np. w akcie ślubu z Józefem Piłsudskim – 1866, według krakowskiego spisu ludności – 1869, według księgi zmarłych – ok. 1875). Rok 1863 został określony przez Alberta Volka na podstawie odnalezionej przez niego metryki chrztu Marii Koplewskiej (M. Kolmasiak Piękna Pani. Biografia Marii z Koplewskich Piłsudskiej, s. 25-26).
- ↑ Maria Piłsudska uczyła się na Wydziale Fizyki i Matematyki, potem prawdopodobnie obrała specjalność dentystyczną (M. Kolmasiak, Piękna Pani, s. 41).
- ↑ Józef Piłsudski od lutego 1893 był członkiem sekcji litewskiej PPS (M. Kolmasiak, Piękna Pani, s. 93)
- ↑ Właśnie w związku z koniecznością zawarcia małżeństwa w Kościele ewangelicko-augsburskim Józef Piłsudski dokonał wówczas aktu konwersji. O względy Marii ubiegał się także zakochany w niej Roman Dmowski (według endeckiego polityka, Jędrzeja Giertycha, oboje mieli romans). Jednak rywalizację o Marię wygrał Piłsudski, co mogło doprowadzić do utrzymującej się do końca życia wrogości pomiędzy rywalami.
Przypisy
edytuj- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 25.
- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 33.
- ↑ a b c d e f g h i Ś.p. Marja Piłsudska. „Nowa Reforma”. Nr 189, s. 2, 19 sierpnia 1921.
- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 38.
- ↑ Rochelle Goldberg Ruthchild: Equality and Revolution: Women’s Rights in the Russian Empire, 1905-1917. University of Pittsburgh Press: 2010. ISBN 978-0-8229-6066-9.
- ↑ a b Kolmasiak 2024 ↓, s. 56.
- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 43.
- ↑ a b Stefan Król, Cytadela Warszawska, Książka i Wiedza, Warszawa 1978, s. 190.
- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 54.
- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 51.
- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 59.
- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 61.
- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 60.
- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 58.
- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 73.
- ↑ W kręgu 1988 ↓, s. 33.
- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 88.
- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 88, 91.
- ↑ Andrzej Garlicki: Józef Piłsudski: 1867–1935. Warszawa: Czytelnik, 1988, s. 63–64. ISBN 83-07-01715-7.
- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 108, 112.
- ↑ Więzienie carskie w Łodzi (obecnie Muzeum Tradycji Niepodległościowych) – Regionalny Katalog Zabytków Województwa Łódzkiego [online], www.kultura.lodz.pl [dostęp 2021-09-12].
- ↑ Redakcja, Jakie tajemnice kryje więzienie przy Gdańskiej w Łodzi? Dziś mieści się tu muzeum [online], Dziennik Łódzki, 3 lutego 2019 [dostęp 2021-09-12] (pol.).
- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 147.
- ↑ W kręgu 1988 ↓, s. 33, 41.
- ↑ a b c W kręgu 1988 ↓, s. 41.
- ↑ Z kraju. „Kurier Warszawski”. Nr 227, s. 2, 18 sierpnia 1921.
- ↑ Eksportacja zwłok ś.p. Marii Piłsudskiej. „Nowa Reforma”. Nr 190, s. 2, 20 sierpnia 1921.
- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 277.
- ↑ M.P. z 1930 r. nr 300, poz. 423.
Bibliografia
edytuj- Mariusz Kolmasiak, Piękna Pani. Biografia Marii z Koplewskich Piłsudskiej, Łomianki 2024, ISBN 978-83-7565-841-5, biografia naukowa oparta na badaniach archiwalnych.
- Jadwiga Sosnkowska, Włodzimierz T. Kowalski: W kręgu mitów i rzeczywistości. Warszawa: Polska Agencja Interpress, 1988, s. 1-254. ISBN 83-223-2477-4.