Martynia

Martynia
	; Martynia annua
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	martyniowate
Rodzaj	martynia
	Nazwa systematyczna
	Martynia L.; Sp. Pl.: 618 (1753)
	Typ nomenklatoryczny
	M. annua Linnaeus
Synonimy
	Vatkea O.Hoffm.; Carpoceras A.Rich.; Disteira Raf.;
	Vatkea O.Hoffm.; Carpoceras A.Rich.; Disteira Raf.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Martynia^[5]^[6]^[7], wibudłak^[7] (Martynia L.) – rodzaj roślin z rodziny martyniowatych (Martyniaceae). Należy tu jeden^[8] lub dwa^[3] gatunki. Zasięg rodzaju obejmuje Meksyk, Amerykę Centralną i Antyle. Gatunek M. annua został szeroko rozprzestrzeniony w strefie międzyzwrotnikowej^[3]. Rośliny występują na siedliskach zaburzonych, mniej lub bardziej suchych^[8], na przydrożach i w lasach^[9].

Do flory Polski zaliczono martynię trąbkowatą M. proboscidea^[5], przy czym ta nazwa naukowa stanowi synonim taksonu z innego rodzaju z tej samej rodziny – Proboscidea louisianica subsp. louisianica^[10].

Owoce M. annua bywają spożywane po marynowaniu. Lepkie liście bywają wykorzystywane do usuwania pasożytów zewnętrznych z drobiu^[11].

Morfologia edytuj

Suszone owoce M. annua

Pokrój: Rośliny roczne gruczołowato, lepko owłosione^[12] osiągające do 1 m wysokości, o łodygach u nasady drewniejących i osiągających do 2 cm średnicy^[9].
Liście: Naprzeciwległe, bez przylistków, pojedyncze, z blaszką liściową szerokojajowatą, użyłkowaną dłoniasto^[12].
Kwiaty: Obupłciowe, grzbieciste, zebrane są w grona w górnej części pędu. Pod kwiatami znajdują się dwa błoniaste podkwiatki. Działki kielicha, w liczbie 5, są wolne, bardzo nierównej wielkości. Korona w dole jest zwężona, wyżej dzwonkowato rozszerzona i 5-łatkowa, biała do różowej. Łatki na końcach korony są nierównej wielkości i zaokrąglone. Pręciki są dwa płodne oraz dwa zredukowane do prątniczków^[12]^[8]^[13]. Zalążnia jest górna, powstaje z dwóch owocolistków i u nasady otoczona dyskiem miodnikowym. Szyjka słupka jest cienka, na szczycie rozwidlona^[13].
Owoce: Torebki z krótkimi kolcami. Zewnętrzna warstwa owocu (egzokarp) szybko odpada, odsłaniając włóknistą, drewniejącą i urzeźbioną warstwę wewnętrzną (endokarp)^[13]. Owoc zawiera 4 nasiona^[12]^[8].

Systematyka edytuj

Rodzaj z rodziny martyniowatych Martyniaceae^[14]^[2], dla której stanowi typ nomenklatoryczny^[15].

W obrębie rodziny tworzy klad wraz z siostrzanym rodzajem Proboscidea^[2].

Wykaz gatunków^[3]

Martynia annua L.
Martynia palmeri S.Watson

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-10-29] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-10-29] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Martynia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-29].
↑ Martynia Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-10-29].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 114, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: officina botanica, 2008, s. 121. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d Joachim W.J.W. Kadereit Joachim W.J.W. (red.), Flowering Plants · Dicotyledons: Lamiales (except Acanthaceae including Avicenniaceae), Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg, 2004, s. 287-288, ISBN 978-3-642-18617-2, OCLC 851823246 .
↑ ^a ^b Martynia annua Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-29].
↑ Proboscidea louisianica subsp. louisianica. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-29].
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 567, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d Martynia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-29].
↑ ^a ^b ^c Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 203-204. ISBN 1-55407-206-9.
↑ Genus Martynia L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-10-29].
↑ Family: Martyniaceae Horan., nom. cons.. [w:] National Plant Germplasm System [on-line]. [dostęp 2016-01-02].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-10-29] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-10-29] (ang.).

[powo-3] Martynia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-29].

[ing-4] Martynia Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-10-29].

[checklist-5] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 114, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[gawrys-6] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: officina botanica, 2008, s. 121. ISBN 978-83-925110-5-2.

[rostaf-7] Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900. (pol.).

[kubitzki-8] Joachim W.J.W. Kadereit Joachim W.J.W. (red.), Flowering Plants · Dicotyledons: Lamiales (except Acanthaceae including Avicenniaceae), Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg, 2004, s. 287-288, ISBN 978-3-642-18617-2, OCLC 851823246 .

[gat_china-9] Martynia annua Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-29].

[10] Proboscidea louisianica subsp. louisianica. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-29].

[mabb-11] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 567, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[china-12] Martynia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-29].

[heywood-13] Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 203-204. ISBN 1-55407-206-9.

[grin-14] Genus Martynia L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-10-29].

[15] Family: Martyniaceae Horan., nom. cons.. [w:] National Plant Germplasm System [on-line]. [dostęp 2016-01-02].

[5]

[6]

[7]

[8]

[3]

[9]

[1]

[2]

[4]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]