Wikipedia

Most 25 Kwietnia

most nad rzeką Tag (Portugalia)

Most 25 Kwietnia[1] (port. Ponte 25 de Abril, wym. ˈpõt(ɨ) ˈvĩt i ˈsĩku ðɨ ɐˈβɾiɫ) – dwupoziomowy drogowo-kolejowy most wiszący, przerzucony nad Tagiem około 12 km od jego ujścia do Oceanu Atlantyckiego[2]. Łączy lizbońską dzielnicę Alcântara na brzegu północnym z miastem Almada na brzegu południowym[3][4]. Został zbudowany jako most drogowy w latach 1962–1966 przez amerykańską firmę American Bridge Company. Od otwarcia do 1974 roku nosił nazwę Ponte Salazar (pol. „Most Salazara”). Był pierwszym mostem w Lizbonie, a do czasu zbudowania w 1998 roku mostu Vasco da Gamy uchodził za główne połączenie między północną a południową Portugalią[5][6]. W latach 1996–1999 poszerzono biegnące przez przeprawę jezdnie, a także dodano do niej dolny pokład z torami kolejowymi.

Most 25 Kwietnia
Ponte 25 de Abril
{{{alt zdjęcia}}}
Most w 2015 roku; widok w kierunku Lizbony
Poprzednie nazwy

Ponte Salazar

Długość całkowita

2277,64 m

Państwo

 Portugalia

Miejscowość

Lizbona/Almada

Podstawowe dane
Przeszkoda

Tag

Długość

2277,64 m

Wysokość

190,47

Liczba torów kolejowych

2

Liczba przęseł

3

Data budowy

1962–1966

Projektant

Ray M. Boynton

Położenie na mapie Lizbony
Mapa konturowa Lizbony, blisko dolnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Most 25 Kwietnia”
Położenie na mapie Portugalii
Mapa konturowa Portugalii, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Most 25 Kwietnia”
Ziemia38°41′24″N 9°10′39″W/38,690000 -9,177500
Multimedia w Wikimedia Commons

Przez swoją barwę i ogólny wygląd most 25 Kwietnia jest bardzo często porównywany do mostu Golden Gate w San Francisco[7][4]. Obecnie (stan na 2020 rok) budowla jest szóstym pod względem długości mostem wiszącym w Europie i czterdziestym na świecie(inne języki). Ponadto zajmuje 1. miejsce w Europie i 3. na świecie pod względem długości środkowego przęsła wśród mostów drogowo-kolejowych[8].

Transport edytuj

Przez górny pokład mostu 25 Kwietnia przebiegają dwie jezdnie, z których każda ma po trzy pasy ruchu[9]. Są one częścią autostrady A2[3]. Za przejazd przez most jest pobierana opłata w wysokości 1,50 euro, przy czym dotyczy to tylko tych, którzy jadą w kierunku północnym do Lizbony – opłaty za przejazd na południe nie są pobierane ze względu na próbę ograniczenia ruchu[4]. Dolny pokład zajmuje natomiast składająca się z dwóch torów linia elektrycznej kolei aglomeracyjnej obsługiwanej przez Fertagus, jedynego prywatnego przewoźnika kolejowego w Portugalii[10][3].

Przez most dziennie przejeżdża około 150 tys. samochodów i 160 pociągów, które według danych firmy Fertagus przewożą w sumie 83 tys. pasażerów[3][11].

Most nie jest przystosowany do ruchu pieszego, w związku z czym piesi nie mają na niego wstępu[7][3].

 
Pokład drogowy
 
Pokład kolejowy

Historia edytuj

 
Mapa z dwoma projektami mostów między Lizboną a południowym brzegiem Tagu. Po lewej stronie znajduje się projekt tzw. Ponte Pênsil, przyszłego mostu 25 Kwietnia. Po prawej stronie widnieje natomiast porzucony projekt mostu między Beato (jedną z lizbońskich parafii) a Montijo. Mapa została opublikowana w czasopiśmie Gazeta dos Caminhos de Ferro nr 1202 z 16 stycznia 1938 roku

Pierwsza propozycja budowy mostu łączącego brzegi Tagu pojawiła się w 1876 roku – inżynier Miguel Pais zaproponował wtedy zbudowanie przeprawy dwupoziomowej, drogowo-kolejowej, kratownicowej. Kilka lat później amerykański inżynier Lye zasugerował wzniesienie z żelaza mostu łukowego[7]. Z podobną propozycją wystąpiło dwóch inżynierów francuskich: Bartissol i Théophile Seyrig. Ich projekt mostu łukowego zakładał zróżnicowaną rozpiętość i wysokość usztywnień łuków[7]. W 1919 roku firma H. Burnay & Cia zaoferowała wykonanie studium budowy tunelu łączącego brzegi rzeki, z kolei dwa lata później hiszpański inżynier Alfonso Peña Boeuf przedstawił propozycję budowy jednopoziomowego mostu drogowo-kolejowego. Jednak żadna z proponowanych wersji przeprawy nie uzyskała poparcia władz Lizbony i rządu Republiki Portugalskiej[7].

W latach 1933–1934 rozpisano konkurs na budowę mostu w Lizbonie, jednak wybuch II wojny światowej wstrzymał proces wyboru lokalizacji i rodzaju przeprawy. Proces ten wznowiono dopiero w 1953 roku, kiedy to powołano specjalny zespół mający wybrać miejsce budowy obiektu[7]. Zespół wybrał obszar między Lizboną i Belém po stronie północnej, a Almadą po stronie południowej. W 1958 roku rząd Portugalii (Nowego Państwa) zatwierdził budowę mostu i powołał José Canta Moniza na głównego inżyniera biura budowy przeprawy[7]. Zespół weryfikacyjny pod przewodnictwem Duarta Abecassisa rozpatrzył cztery nadesłane projekty, z których jeden dotyczył mostu wantowego, zaś pozostałe trzy mostów wiszących[7]. Jeden z projektów mostów wiszących został stworzony przez dwóch zachodnioniemieckich inżynierów: Fritza Leonhardta i Gerda Lohmera[12]. Projekt przewidywał budowę przeprawy, w której pokład byłby podczepiony ukośnymi linami wieszakowymi do jednej liny nośnej[7]. Jednak ten nowatorski rodzaj konstrukcji mostu, który Leonhardt opatentował już w 1953 roku nie doczekał się realizacji ani w tym, ani w żadnym innym przypadku, co jej twórca uważał za straconą szansę[12]. Ostatecznie zespół weryfikacyjny wybrał projekt mostu wiszącego przedstawiony przez American Bridge Company, amerykańskie przedsiębiorstwo o bogatej historii i dużym doświadczeniu w budowie mostów, zwłaszcza wiszących, takich jak m.in. San Francisco–Oakland Bay, Mackinac czy będącego w tamtym czasie w budowie Verrazzano-Narrows. Projekt zakładał zbudowanie jednopoziomowego mostu drogowego, którego konstrukcja umożliwiałaby dodanie w przyszłości drugiego poziomu dla linii kolejowej[7]. Za przygotowanie projektu odpowiadała firma inżynierska Steinman, Boynton, Gronquist & London, zaś formy architektoniczne mostu były dziełem Raya M. Boyntona[7][13]. Rok po wyborze projektu podpisano z firmą American Bridge Company kontrakt[7].

5 listopada 1962 roku rozpoczęła się budowa mostu nad Tagiem[14]. Nad realizacją prac budowlanych czuwało konsorcjum dowodzone przez USSI, będące częścią firmy United States Steel Corporation, której American Bridge Company była wówczas oddziałem[2]. Od strony technicznej prace nadzorowali inżynierowie budowlani z firmy T. Y. Lin International[13]. Realizacją prac zajmowało się około 3000 robotników zatrudnionych przez związaną z wykonawcą mostu firmę The United Steel Export Company[4]. Do budowy użyto stali konstrukcyjnej sprowadzonej ze Stanów Zjednoczonych i w całości stworzonej przez American Bridge Company[3][2]. Cały okres budowy zamknął się w 1370 dniach, czyli 45 miesiącach – koniec prac nastąpił o 5 miesięcy wcześniej niż pierwotnie zakładano[2][5][4]. Ukończony most został oficjalnie otwarty 6 sierpnia 1966 roku, a związanej z tym wydarzeniem uroczystości przewodniczyli prezydent Portugalii (Nowego Państwa), admirał Américo Tomás; premier António de Oliveira Salazar i patriarcha Lizbony, kardynał Manuel Gonçalves Cerejeira[14]. Oddana do użytku budowla była wówczas najdłuższym mostem wiszącym w Europie i piątym na świecie pod względem długości środkowego przęsła. Ustanowiła również rekord głębokości osadzenia fundamentów pylonów i całkowitej wysokości pylonów[7]. Koszty jej budowy wyniosły około 2,2 miliarda escudo (32 miliony dolarów) i zostały pokryte pieniędzmi pobieranymi w ramach opłaty za przejazd w okresie 25 lat od otwarcia[15][4]. Przeprawie nadano nazwę Ponte Salazar (pol. „Most Salazara”), pochodzącą od nazwiska ówczesnego premiera i zarazem dyktatora[16][14][5]. Po przeprowadzonej 25 kwietnia 1974 roku rewolucji goździków, która obaliła władze Nowego Państwa nazwę mostu zmieniono na nawiązującą do daty tego wydarzenia Ponte 25 de Abril (pol. „Most 25 Kwietnia”)[5][4][3].

 
Centrum muzealno-informacyjne z windą

W 1991 roku zmieniono trasę corocznego półmartonu w Lizbonie tak, aby przekraczała most 25 Kwietnia. Udział w półmaratonie stanowi jedyną możliwość pokonania przeprawy pieszo[3].

W latach 1996–1999 poszerzono każdą z biegnących po moście jezdni o jeden pas, a także dobudowano dolny pokład dla linii kolejowej[3][7]. Wykonawcą robót związanych z dolnym pokładem było przedsiębiorstwo American Bridge Company, zaś projekt przygotowała firma Steinman, Boynton, Gronquist & Birdsall[7][13]. Połączenie kolejowe na moście zostało uruchomione 29 lipca 1999 roku – pierwszym pojazdem jaki przejechał po jednym z torów był pociąg relacji Pragal (brzeg południowy) – Entrecampos (Lizbona, brzeg północny)[11].

W 2017 roku przy jednym z filarów mostu wybudowano centrum muzealno-informacyjne, w którym jest przedstawiona historia powstawania przeprawy oraz jej dane techniczne i z którego można wejść do komory kotwiącej liny nośne[17][7]. Obok centrum znajduje się ponadto winda umożliwiająca wjazd na platformę widokową ze szklaną podłogą, umiejscowioną przy jezdni mostu, 65 m nad ziemią[17][7].

Dane techniczne edytuj

 
Fragment mostu z filarem na brzegu po stronie południowej
 
Fragment mostu z dwoma filarami i wiaduktem na brzegu po stronie północnej
 
Jeden z pylonów

Most 25 Kwietnia jest mostem wiszącym, zbudowanym ze stali o całkowitej wadze 52 422 t[13][2]. Został pomalowany czerwoną farbą o odcieniu vermilion, co stanowiło nawiązanie do mostu Golden Gate w San Francisco – z tego względu, a także przez ogólny wygląd portugalska przeprawa jest bardzo często do niego porównywana, pomimo tego że most w San Fancisco różni się od niej pod względem konstrukcji (brak dolnego pokładu) i że nie jest dziełem firmy American Bridge Company, odpowiedzialnej za jej budowę[7][4][18].

Składający się z dwóch pokładów most ma 2277,64 m całkowitej długości[7][14][13]. Przęsło środkowe (między pylonami) jest długie na 1012,88 m z kolei dwa przęsła boczne (od każdego z pylonów do każdego z filarów umiejscowionych na brzegach) mają po 483,42 m długości[14]. Po południowej stronie Tagu (Almada) odległość między filarem a strukturą brzegu wynosi 98,64 m, natomiast po stronie północnej (Lizbona) są dwa filary oddalone od siebie o 99,64 m – taka sama odległość dzieli również położony dalej od rzeki filar od krawędzi wykonanego z betonu wiaduktu, w który przechodzi most[14][7]. Wiadukt ten jest długi na 945,11 m i opiera się na 14 filarach[13][7]. W wielu miejscach przebiega nad dachami i ulicami Lizbony[7].

Konstrukcja mostu jest usztywniona ażurową kratownicą nośną o głębokości 10,7 m. Po dodaniu pokładu kolejowego została dodatkowo usztywniona dźwigarem kratownicowym o długości 2278 m i przekroju 10,7 × 16,0 m[7]. Prześwit między dolną krawędzią konstrukcji a lustrem wody wynosi 70 m[7][4]. Konstrukcja opiera się na dwóch pylonach, z których każdy ma 190,47 m wysokości[13]. Są one posadowione na fundamentach sięgających 80 m poniżej koryta rzeki, do skały bazaltowej[17][14]. Każdy z fundamentów wykonano poprzez wbicie w strukturę dna rzeki grupy żelbetowych filarów, przy wykorzystaniu unowocześnionej metody kesonowej[14][7]. Budowę fundamentów nadzorowała amerykańska firma Morrison-Knudsen[2]. Słupy pylonów są powiązane pięcioma usztywniającymi klamrami w kształcie litery „X” – trzy z nich znajdują się nad konstrukcją mostu, zaś dwa pod nią[14][7]. Jest to rozwiązanie podobne do tego zastosowanego w moście San Francisco–Oakland Bay, który zbudowała firma American Bridge Company[7].

Most jest zawieszony na dwóch parach stalowych lin nośnych – drugą parę dodano przy okazji budowy pokładu kolejowego[2][7]. Każda z głównych lin składa się z 11 248 drutów, z których każdy ma średnicę 4,877 mm[7]. Druty te są ułożone w 37 wiązek co daje średnicę liny 0,586 m. Każda z lin z drugiej pary składa się z 4104 drutów i ma średnicę 0,3544 m[7].

Wykonawcy elementów edytuj

Poniższe zestawienie obejmuje dane dotyczące elementów mostu i podmiotów, które były odpowiedzialne za ich wykonanie.

  • Pylony, zagięcia lin, konstrukcja kotwicząca liny (łącznie 15 822 t stali) – Ambridge Plant (oddział American Bridge Company) niedaleko Pittsburgha, Pensylwania[2]
  • Otoczki lin – U.S. Steel w Johnstown, Pensylwania[2]
  • Druty i liny (łącznie 9880 t stali) – Wire Division (oddział U.S. Steel)[2]
  • Kratownice usztywniające i podłogowe (łącznie 13 741 t stali) – Sorefame w Amadorze, Portugalia[2]
  • Kratownicowe klamry krzyżowe (łącznie 2510 t stali) – fabryka American Bridge Company w Trenton, New Jersey[2]

Most w kulturze edytuj

Na moście nakręcono jedną ze scen mającego premierę w 1969 roku szóstego z serii filmów o Jamesie Bondzie, zatytułowanego W tajnej służbie Jej Królewskiej Mości[19][20].

Zdjęcie panoramiczne edytuj

 
Most w 2009 roku

Przypisy edytuj

  1. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju: Nazewnictwo geograficzne świata, Zeszyt 12; Europa, Część II. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2010, s. 183. ISBN 978-83-254-0825-1. (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l American Bridge Company: Tagus River Bridge – Road Deck. web.archive.org, 2009. [dostęp 2020-01-10]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i Ponte 25 de Abril. [w:] Lissabon [on-line]. skr.de. [dostęp 2020-01-08]. (niem.).
  4. ↑ a b c d e f g h i Ponte 25 de Abril, Lisbon Suspension Bridge. lisbonlisboaportugal.com. [dostęp 2020-01-08]. (ang.).
  5. ↑ a b c d 25th April Bridge. lisbon.net. [dostęp 2020-01-08]. (ang.).
  6. ↑ 25th April Bridge, Lisbon. [w:] Lisbon [on-line]. travel-in-portugal.com. [dostęp 2020-01-08]. (ang.).
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad Krzysztof Dąbrowiecki. Lizboński most wiszący ponte 25 de Abril. „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne”. 2019 (52), s. 56-59, 2019-01. nbi.com.pl. ISSN 1734-6681. (pol.). 
  8. ↑ 25 de Abril Bridge. visitlisboa.com. [dostęp 2020-01-08]. (ang.).
  9. ↑ 03a519dc4a780960497da7c0571c38ef.jpg. storage.googleapis.com. [dostęp 2020-01-08].
  10. ↑ 78054945.jpg. cloud10.todocoleccion.online. [dostęp 2020-01-08].
  11. ↑ a b TPN/Lusa: Railway takes 62 million cars off 25 de Abril bridge. [w:] Regional [on-line]. theportugalnews.com, 2019-08-02. [dostęp 2020-01-08]. (ang.).
  12. ↑ a b Friedrich Christof (‘Fritz’) Leonhardt. bernd-nebel.de. [dostęp 2020-01-08]. (niem.).
  13. ↑ a b c d e f g Tagus River Bridge. [w:] Structures [on-line]. structurae.net. [dostęp 2020-01-08]. (ang.).
  14. ↑ a b c d e f g h i Pedro A. Pina: Construção da Ponte 25 de Abril. [w:] País [on-line]. rtp.pt, 2016-08-29. [dostęp 2020-01-08]. (port.).
  15. ↑ Lisbon; Walk across the Ponte 25 de Abril. fromplacetoplace.travel. [dostęp 2020-01-10]. (ang.).
  16. ↑ Inauguração da Ponte Salazar. [w:] Conteúdo [on-line]. arquivos.rtp.pt. [dostęp 2020-01-08]. (port.).
  17. ↑ a b c 25 de Abril Bridge; Golden Gate’s twin sister. golisbon.com. [dostęp 2020-01-08]. (ang.).
  18. ↑ Golden Gate Bridge. [w:] Structures [on-line]. structurae.net. [dostęp 2020-01-10]. (ang.).
  19. ↑ Ponte 25 de Abril – Lisbon. [w:] James Bond Locations [on-line]. jamesbondlocations.blogspot.com, 2016-05-18. [dostęp 2020-01-10]. (ang.).
  20. ↑ ‘On Her Majesty’s Secret Service’ in Lisbon. bondlocations.wordpress.com, 2016-06-14. [dostęp 2020-01-10]. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Most_25_Kwietnia&oldid=70314854”