Most Odrzański w Krośnie Odrzańskim (niem.Oderbrücke) – znajdujący się na 514 km rzeki Odry most kratownicowy. Przeprawa o konstrukcji trójprzęsłowej stalowej, nitowanej. Elementy nośne wsparte są na dwóch przyczółkach brzegowych oraz dwóch filarach usytuowanych w dnie rzeki. Betonowe filary oblicowane są granitem. Przeprawa łączy lewobrzeżną (dolną) i prawobrzeżną (górną) część miasta. Zaprojektowany przez Zieglera i wybudowany w latach 1903–1905 przez Firmę Beuchelt u. Co. z Zielonej Góry. Jest odcinkiem drogi krajowej nr 29. Zarządcą obiektu jest Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad. Obiekt wpisany jest do rejestru zabytków nieruchomych województwa lubuskiego pod nr rej. L-600/A z 13.08.2013 r.
Widok Odry i mostu w Krośnie Odrzańskim z lotu ptaka (czerwiec 2009 r.).
Most powstał w miejsce konstrukcji wzniesionej w XIX w. typu holenderskiego, podnoszonej, składającej się z trzynastu jarzm mostowych[1]. Największe zagrożenie dla wysłużonego mostu stworzyła zima roku 1876, kiedy to kry lodowe niemal nie zniosły go z nurtem. Stary most nastręczał także wielu problemów żeglarzom z uwagi na fakt, że nie był usytuowany prostopadle do nurtu. Wskutek tego jednostki pływające często narażone były na uszkodzenia w zetknięciu z elementami pełniącymi rolę lodołamaczy. Aby uniknąć utrudnień dla użytkowników drogi wodnej, nowy projekt został przesunięty w kierunku wschodnim, co z kolei wymuszało zmiany w układzie urbanistycznym ulic krośnieńskiej Starówki. Ostateczne uzgodnienia pomiędzy Zarządem Dróg Prowincjonalnych, Zarządem Regulacji Rzeki Odry i władzami miejskimi zapadły na spotkaniu 12 marca 1903 r.[2] Przeprawa została wybudowana ze środków państwowych, przy wsparciu samorządu miejskiego. Koszt inwestycji wyniósł 356 000 marek. Głównym projektantem i jednocześnie nadzorującym prace był mistrz budowlany Ziegler, kierownikiem budowy inżynier Saalfeld[3]. Prawdopodobnie projekt został zapożyczony od królewskiego inspektora budowlanego Rautenberga, twórcy Mostu Odrzańskiego w Brzegu. W trakcie realizacji projektu wyburzono kilka budynków, które w większości zlokalizowane były w ubogiej, nieprzynoszącej chluby dzielnicy, a także fragmenty średniowiecznych murów miejskich. Prace rozpoczęły się już w 1903 r. od wzniesienia jednego filara w nurcie rzeki i jednego brzegowego. Zgodnie z harmonogramem roboty związane z budową wszystkich czterech podpór zakończyły w sierpniu 1904 r. Uroczyste otwarcie przeprawy nastąpiło 10 czerwca 1905 r. Początkowo jako pierwszy miał przejechać przez niego wóz z obornikiem, ale ostatecznie odstąpiono od tego uznając, że nie będzie to godne tej schludnej i nowej budowli. Oficjalnie pierwszą osobą, która przeszła przez most był kapitan armii von Götzen, a pierwszym pojazdem – powóz konny radcy podatkowego Kadego[4].
W konstrukcji zachowało się wiele pierwotnych zdobników, m.in.: wsporniki pod lampy oświetleniowe i ażuroweportale przy filarach. W okresie Republiki Weimarskiej most zdobiły podwieszone w górnej części dwa czarne, heraldyczne (jak wynika z projektów technicznych) orły o wymiarach 1,8m x 2,5m. Ich wygląd nawiązywał do symboliki pruskiej (królewskiej), ale był także prawdopodobnie elementem wiążącym się z dawnym symbolem księstwa krośnieńskiego, którego to herb znajdował się w wielkim herbie Królestwa Prus. Taki wniosek można wysnuć analizując most w Brzegu, który zdobił herb miasta podtrzymywany przez anioła. Pierwszy duży pochód, który przeszedł nowym mostem odbył się w lipcu 1905 r. i był związany z hucznymi obchodami rocznicy 900- lecia miasta[4].
W 1945 r. niemiecka obrona skupiła się na przyczółku mostowym (miejscowość – punkt oporu)[5]. Głównym zadaniem nielicznej grupy obrońców, składających się z resztek wycofujących się oddziałów niemieckich było opóźnianie nacierających od prawobrzeżnej części miasta (Kamień, Łochowice) wojsk radzieckich. Most został zaminowany i ostatecznie wysadzony przez oddział Wehrmachtu. Miało to miejsce o poranku 15 lutego 1945 r. W pierwszym okresie zastępował go most pontonowy, a następnie drewniany, oba wybudowane przez Rosjan. Most drewniany służył do przeprawy dla pojazdów, a pomiędzy zniszczonymi przęsłami mostu stalowego przeprowadzono stalowe liny, na których wyłożono drewnianą, dębową kładkę. Ta prowizoryczna przeprawa miała ok. 10 metrów długości i 3 metry szerokości, i co zrozumiałe wzbudzała strach wśród mieszkańców, którzy mieli przeprawić się na drugi brzeg Odry[6]. Głównym zagrożeniem dla obu konstrukcji były w pierwszych latach potężne zatory lodowe. Mimo ofiarności oddziałów saperskich w walce z krą lodową już w 1947 r. most został uszkodzony i na krótki czas wyłączony z ruchu kołowego[7]. Uznanie dla poświęcenia żołnierzy znalazło swój wyraz w Uchwale nr 16 z 1947 r. MRN w Krośnie Odrzańskim: „Miejska Rada Narodowa w dowód wdzięczności za ofiarną pracę przy ochronie mostu na Odrze w Krośnie – Odrzańskim składa tą drogą pierwszemu batalionowi 4 pułku saperów Łużyckich stacjonowanych w Poznaniu jak największe uznanie za położony trud i bohaterskie przeciw stawienie się napierającemu żywiołowi jakim była powódź i pochód lodów w czasie od dnia 10.III. do 24.III.1947 r. Praca Bohaterskiego Plutonu została uwieńczona uratowaniem mostu od zagłady”[8].
Niemal wszystkie dotychczasowe prace remontowe i modernizacyjne związane były ze dynamicznie rozwijającą się motoryzacją, a co za tym idzie wzrastającym natężeniem ruchu. W roku 1933, wbrew traktatowi wersalskiemu rozpoczęto w Krośnie formowanie pułku piechoty (początkowo pod nazwą Infanterie Regiment Crossen), przekształconego następnie w jednostkę zmotoryzowaną. Zapewne było to jedną z przyczyn poszerzenia jezdni i wzmocnienia konstrukcji już w roku 1936. W roku 1953 wykonano podobny zabieg, pokrywając jezdnię masą bitumiczną /przyczyna była zapewne analogiczna do tej przedwojennej/. Wreszcie w 1960 r. zastąpiono ją asfaltem. Most jest również ważnym elementem łączącym wiele elementów infrastruktury komunalnej i teletechnicznej.
W roku 1999 dokonano kapitalnego remontu przeprawy (piaskowanie elementów metalowych, zmiana nawierzchni jezdni i ciągów pieszych, malowanie w tym pokrywanie środkami przeciwkorozyjnymi), a na okres prac wzniesiono równolegle most tymczasowy.
Prace przygotowujące most do podniesienia - styczeń 2023 r.
W dniu 12 stycznia 2021 r. spółka Strabag podpisała umowę z Państwowym Gospodarstwem Wodnym Wody Polskie[9][10]. Wiosną tego samego roku rozpoczną się prace polegające na podniesieniu całej konstrukcji o 1,84 metra metodą lewarowania i zmiany (przebudowa) organizacji ruchu na odcinkach dróg dojazdowych. Ma to także na celu poprawę klasy żeglowności Odry – dostosowanie obiektu do klasy Va drogi wodnej. Po wykonaniu robót odległość pomiędzy dolną częścią mostu, a lustrem wody wynosić będzie minimum 5,25 m. Projekt finansowany jest m.in.: z pożyczki Banku Światowego w ramach Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej w Dorzeczu Odry i Wisły, kredytu Banku Rozwoju Rady Europy oraz budżetu państwa. Planowane zakończenie prac – wiosna 2023 r.
W ramach prac związanych z ochroną przeciwpowodziową, wałami otoczona zostanie lewobrzeżna część miasta, a także modyfikacji ulegnie most na Odrze i drogi do niego prowadzące. Zakres robót[11]:
Most odrzański w trakcie prac po podniesieniu o 1,8 m - sierpień 2023 r.podniesienie i nadbudowa konstrukcji nośnej istniejącego obiektu mostowego,
rozbudowa drogi krajowej nr 29 na odcinku objętym przebudową,
rozbudowa skrzyżowania drogi krajowej nr 29 z ul. Podgórną i ul. Nadodrzańską,
przebudowa skrzyżowania drogi krajowej nr 29 z ul. Murną i ul. Słoneczną,
wykonanie murów oporowych na dojazdach do obiektu mostowego,
odcinkowe umocnienie skarp rzeki Odry,
budowa/przebudowa chodników oraz ciągów pieszych,
przebudowa zjazdów indywidualnych,
wykonanie elementów bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz pieszego,
przebudowa istniejącej sieci energetycznej, oświetlenia drogowego sieci telekomunikacyjnej, sieci wodociągowej, kanalizacji grawitacyjnej i sanitarnej oraz gazociągu.
↑Protokół Nr. 26 Z posiedzenia Miejskiej Rady Narodowej odbytego w dniu 24 marca 1947 r. o godz.13-tej w gmachu Zarządu Miejskiego w Krośnie Odrzańskim., 24 marca 1947, p.16, Archiwum Państwowe w Zielonej Górze, zespół Miejska Rad Narodowa i Zarząd Miejski w Krośnie n/O, sygn. 3.
Schaede – Testament im Zeitzer Archiv erhalten, Crossener Heimatgrüße” nr 2, 1993.
Toczewski A., Bitwa o Odrę w 1945 roku, Zielona Góra 2010.
Zeidler R., Ich habe mein Crossen sterben sehen!, [w:] Karl Wein, „Wo die Zeit mündet in die Ewigkeit...”. Ein Heimatbuch der Stadt Crossen/Oder, Kiel, 1962.
nr rej. L-600/A z 13.08.2013
52°02′59″N 15°05′53″E/52,049722 15,098056
Wysoki stan wody w czasie powodzi w maju 2010 r.
Jedna z dwóch podpór w nurcie rzeki mostu w Krośnie Odrzańskim.
Podpora przyczółkowa mostu od strony Zielonej Góry.
Łączenie poręczy balustrady w miejscu wysadzonej w lutym 1945 r.
Tabliczka na przęśle mostu z informacją o jego producencie.
