Nakomiady
Nakomiady (niem. Eichmedien[4]) – wieś mazurska w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie kętrzyńskim, w gminie Kętrzyn.
| wieś | |
 Kościół św. Józefa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
453[2] |
| Strefa numeracyjna |
89 |
| Kod pocztowy |
11-400[3] |
| Tablice rejestracyjne |
NKE |
| SIMC |
0477831 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kętrzyn  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kętrzyńskiego  | |
 54°00′27″N 21°27′09″E/54,007500 21,452500[1]
| |
Nakomiady leżały na trasie (zlikwidowanej) linii kolejki wąskotorowej z Kętrzyna do Rynu. W Nakomiadach znajduje się pałac von Hoverbecków. Jeden z Hoverbecków, będący elektorskim dyplomatą, dokonał porwania pruskiego opozycjonisty, Kalksteina-Stolińskiego. Historia ta uwieczniona została w serialu telewizyjnym pt. Czarne chmury. Filmowy von Hoverbeck to namiestnik von Hollstein (grany przez Janusza Zakrzeńskiego), porwanym zaś był pułkownik Dowgird (w tę rolę wcielił się Leonard Pietraszak).
Historia edytuj
Pierwsza wzmianka o Nakomiadach pochodzi z aktu wydanego przez komtura Bałgi (niem. Balga, ros. Wiesiołoje, obecnie w powiecie Bagrationowsk na terenie obwodu królewieckiego) Konrada Kyburga w roku 1392. W roku 1402 przywilej dla wsi odnowiony został przez kolejnego komtura Bałgi Ulricha von Jungingena.
Wieś była obsadzona na 70 włókach, w tym 7 włók dla sołtysa oraz 4 włóki dla proboszcza. Pierwszym sołtysem wsi był Tyle Lewe. Osadnicy zwolnieni byli przez okres 15 lat od podatku. Obowiązujący czynsz od włóki wynosił pół grzywny oraz po ćwierć szefla pszenicy i żyta. Obowiązywała także dziesięcina na rzecz kościoła. W roku 1437 podatek z Nakomiad wynosił 33,5 grzywny, w tym po 3 grzywny z dwóch karczem. Zakon krzyżacki miał monopol na przemiał zbóż. Mieszkańcy Nakomiad mieli młyn wodny od strony Salpiku. Za usługę przemielenia zboża płaciło się w naturze 20% ilości dostarczonego do młyna zboża. Młyn był przy strumieniu płynącym od Koczarek, obok Nakomiad do Gubra. Funkcjonował jeszcze pod koniec XVIII w.
W drugiej połowie XIX w. w Nakomiadach było 625 mieszkańców (ewangelików). Były też tu 3 cegielnie. Do Rastemborka dochodziła poczta posłańcowa. W 1910 w Nakomiadach było 670 mieszkańców, w tym 308 na terenie majątku.
W latach 1954–1971 wieś należała i była siedzibą władz gromady Nakomiady, po jej zniesieniu w gromadzie Kętrzyn. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie olsztyńskim.
W 2000 Nakomiadach funkcjonuje majątek ziemski oraz zakład produkujący wędliny. Jest poczta i szkoła podstawowa. W roku 2000 Nakomiady liczyły 651 mieszkańców.
Kościół w Nakomiadach edytuj
Kościół w Nakomiadach nie występował w spisie parafii lub kościołów filialnych parafii diecezji warmińskiej przed 1525 rokiem. Jednak w zapisie lokacyjnym wsi były 4 łany na utrzymanie kościoła.
Pierwsza wzmianka o kościele w Nakomiadach pochodzi z 1554 roku i to pw. św. Antoniego. Takiego patrona kościoła nie wybrali protestanci.
Kościół w Nakomiadach najprawdopodobniej obsługiwał krzyżacki kapelan zamku w Rynie. Kapelan ten obsługiwał też kaplicę św. Wawrzyńca w Rynie. Z obsługą duszpasterską w Nakomiadach, podobnie jak w Wilkowie, chodziło o to, aby dziesięcina trafiała do kapelana, a nie do diecezjalnego proboszcza. Samodzielna parafia protestancka powstała w Nakomiadach w 1556 r.
W 1880 na terenie parafii było 1882 mieszkańców (w tym 1552 luteran). W roku tym urodziło się 59 dzieci, zmarły 54 osoby i zawarto 8 małżeństw.
W 1932 r. kościół w Nakomiadach przeszedł gruntowny remont. Dobudowano wówczas wieżę (wcześniej była wolno stojąca dzwonnica drewniana). Kościół powiększony też został o kruchtę i zakrystię. Wewnątrz kościoła przesunięto XVII-wieczny ołtarz w ten sposób, że opiera się o ścianę. Kiedyś za ołtarzem było zejście do krypty pod kościołem. Według miejscowych podań z kościelnych podziemi prowadził tunel do dawnego zameczku krzyżackiego.
Od 1980 r. kościół użytkują katolicy. Świątynia otrzymała nowego patrona – św. Józefa.
Zabytki edytuj
Majątek i pałac edytuj
W Nakomiadach zawsze żyli chłopi i był majątek ziemski. Majątek początkowo był krzyżacki, później elektorski. Majątek w Nakomiadach otrzymał Jan von Hoverbeck od elektora Fryderyka Wilhelma za zasługi w oderwaniu Prus Książęcych od Korony (zachował się akt nadania majątku w języku polskim i łacińskim).
Jako miejsce budowy pałacu Hoverbeck wybrał pozostałości krzyżackiego zameczku. Z tego zamku, który według kroniki rodowej późniejszych właścicieli Nakomiad miał się nazywać Fliehburg, w istniejącym pałacu zachowała się sala gotycka i fragmenty murów w parku. Pałac ma dwie kondygnacje piwnic (dwie kondygnacje piwnic posiada także pałac w Jegławkach).
Pierwotny pałac w Nakomiadach wybudowany został w 1680 roku. Pałac został przebudowany w latach 1704–1706 według projektu Józefa Pioli.
Rodzina Hoverbeck była właścicielem Nakomiad przez 136 lat. Od 1789 do 1945 roku właścicielami dóbr w Nakomiadach była rodzina von Redecker. Ta ostatnia rodzina ma dobrze zachowany cmentarz rodowy w pobliskim Godzikowie.
W drugiej połowie XIX w. majątek ziemski w Nakomiadach miał powierzchnię 956,13 ha, w tym 450,9 ha gruntów ornych, 230,3 łąk, 19,1 pastwisk, 266,4 lasów i 17,43 nieużytków.
Po II wojnie światowej pałac był użytkowany przez miejscowy PGR. Kiedy zlikwidowano PGR, bez właściciela pałac niszczał w zastraszającym tempie. Pałac zakupiła osoba fizyczna z Warszawy i restauruje go z pietyzmem. Można zobaczyć rekonstruowany regularny ogród warzywny.
Przy Pałacu działa także manufaktura ceramiczna (Manufaktura Pałac Nakomiady), która wytwarza repliki XVIII-wiecznych pieców kaflowych z terenu dawnych Prus Wschodnich.
Inne zabytki edytuj
- W Nakomiadach znajduje się, prawdopodobnie jedyny w Polsce, głaz pamiątkowy kanclerza Ottona von Bismarcka. Wystawili go mieszkańcy wsi w 1899 r. Głaz przewrócono, najpewniej zaraz po 1945 r., aby nie raził niemiecką inskrypcją. Przez wiele lat leżał przy drodze i był traktowany jako naturalny głaz narzutowy. W październiku 2005 o Nakomiadach było głośno[styl do poprawy] z powodu odkrycia i odnowienia kamienia poświęconego Bismarckowi[5]. Kamień pozostał na swoim miejscu, ale położony na boku.
- Spór (z reperkusjami w mediach ogólnopolskich) podzielił miejscową społeczność na zwolenników pozostawienia historycznej pamiątki i przeciwników czczenia pamięci osoby wyjątkowo niechętnej Polakom. Negatywnie wypowiadała się Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, wojewoda[6], wśród historyków i naukowców zdania były podzielone[7]. Inicjatorką odnowienia głazu i wyeksponowania była Halina Szara, mieszkanka wsi i radna gminy Kętrzyn, córka Niemki i Polaka. Zwolennikiem ustawienia głazu był także wójt i część mieszkańców[8].
- Cmentarz rodowy von Redeckerów. Ostatni pochówek na cmentarzu odbył się w roku 2005. Został tu pochowany ostatni potomek rodu von Redecker zmarły w Niemczech. [1]
Legenda o karczmarce z Nakomiad edytuj
Właścicielka karczmy w Nakomiadach bardzo często oszukiwała klientów. Kiedy ktoś się zorientował, że jest oszukiwany, na świadka wołała diabła. Diabeł musiał poświadczać, że oszustwa nie było. Przywoływania diabła były tak częste, że w końcu ze złości zamienił karczmarkę w kobyłę. Diabeł pojechał w nocy na karczmarce do Czernik, aby ją tam podkuć u kowala. Kowal zauważył, że coś tu nie tak – kobyła ludzkim głosem mówi. Opóźnił podkuwanie do czasu piania kogutów, kiedy to moc czartowska mija. Gdy koguty zapiały kobyła zamieniła się w kobietę. Na pożegnanie diabeł kopnął ją tak mocno, że wkrótce zmarła.
Mazurzy z Nakomiad do dziś wierzą, że pochowana przy rozwidleniu dróg Nakomiady-Salpik i Bałowo pod dużym kamieniem. Karczmarka straszy nocami. Niektórzy twierdzą, że owa karczmarka była przewodnikiem Tatarów, którzy zostali wprowadzeni przez Polaków na teren Prus Książęcych w ramach represji nad elektorem za pomoc Szwedom. Tatarzy jednak najbardziej wyniszczyli Mazurów.
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 85820
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Kod pocztowy Nakomiady •• Wyszukiwarka, kody pocztowe, ulice, mapa [online], www.kodypocztowe.info [dostęp 2019-10-29].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ Inspektor budowlany nakazał zdemontować obelisk Bismarcka.
- ↑ Wyborcza.pl [online], wyborcza.pl [dostęp 2017-11-25].
- ↑ Pomnik Bismarcka w Nakomiadach k/Kętrzyna to samowola budowlana [online], www.news.portalisko.pl [dostęp 2017-11-25].
- ↑ Wyborcza.pl [online], olsztyn.wyborcza.pl [dostęp 2017-11-25].
Bibliografia edytuj
- „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, Tom VI (s. 887, hasło: Nakomiady), Warszawa, 1885.
- Mapa Schroettera 1796–1802 (młyn)
- Pałac Nakomiady
- Kętrzyn. Z dziejów miasta i powiatu, Pojezierze, Olsztyn 1978, 346 s.
- Kamień niezgody [2]
- Jerzy Zaskiewicz, Nakomiady [3]
- Patriotyzm i zabytki, Jan Wysocki [4]