Nicefor Gregoras
Nicefor Gregoras, także Nikefor Gregoras[1] (gr.: Νικηφόρος Γρηγορᾶς; 1295 – 1359/1360) – bizantyński polihistor: historyk, teolog, filolog i astronom.
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Zawód, zajęcie |
Życie
edytujNicefor Gregoras urodził się w 1295 roku w Heraklei Pontyjskiej w Paflagonii. Początkowo uczył się u swego wuja Jana – późniejszego metropolity Heraklei. W 1315 roku przybył do Konstantynopola i podjął naukę u Teodora Metochity i patriarchy Jana Glykysa. W okresie studiów wyróżnił się szczególnymi osiągnięciami w zakresie astronomii i nauk przyrodniczych. Obdarzony przez cesarza Andronika II godnością kustosza (chartofylaksa) otrzymał zadanie dokonania reformy kalendarza i ustalenia daty świąt wielkanocnych. Ostatecznie przedłożony w 1325 roku projekt reformy nie doczekał się realizacji z powodu protestów opozycji[2].
W 1326 roku posłował do Serbii na dwór króla Stefana Urosza III. Po objęciu władzy przez cesarza Andronika III popadł w niełaskę. Wycofał się z życia publicznego i zajął studiami i pisarstwem. Wielką sławę przyniosła mu dysputa filozoficzno-literacka z łacińskim mnichem Barlaamem z Kalabrii przeprowadzona w pałacu wielkiego domestyka. Ponownie przywołany na dwór cesarski negocjował kwestie związane z unią kościelną z posłami papieża. Zaangażował się też w walkę z doktryną Grzegorza Palamasa. Kiedy za Palamasem opowiedział się cesarz, ponownie popadł w niełaskę. Potępiony przez synod w 1351 roku, usunął się do klasztoru Chora, gdzie kilka lat później zmarł[3].
Twórczość
edytujHistoria rzymska
edytujNajsłynniejszym dziełem Gregorasa jest Historia rzymska (Historía romaiké), dzieło w 37 księgach obejmujące okres pomiędzy 1204 a 1359 rokiem. Gregoras kontynuuje, a częściowo uzupełnia prace swoich poprzedników Jerzego Akropolitesa i Jerzego Pachymeresa w formie pamiętnika z filozoficznym komentarzem. Dziełu brak zakończenia, posiada natomiast dwa wstępy: do księgi pierwszej i jedenastej. Księgi I-XI obejmują lata od zdobycia Konstantynopola przez krzyżowców (1204) do śmierci cesarza Andronika III (1341). Księgi XII-XXIX opisują wydarzenia z lat 1341-1355. Kolejne 6 ksiąg - XXX-XXXV - zawiera dwa traktaty teologiczne. Księgi XXXVI i XXXVII kontynuują opis wydarzeń politycznych (1355-1359)[3].
Pierwsze 7 ksiąg (okres od 1204 do 1320) traktuje przedstawiany materiał historyczny dość pobieżnie. Autorowi zdarza się pominąć tak ważne fakty jak podział Cesarstwa pomiędzy dowódców wojsk krzyżowych, czy zdobycie Tesaloniki w 1246 roku przez Jana III Watatzesa[3]. Natomiast w kolejnych księgach, dotyczących lat aktywnej działalności Gregorasa, narracja staje się coraz dokładniejsza[4]. Tekst zawiera wiele dygresji, wzmianek autobiograficznych, ekskursów z dziedziny astronomii, geografii czy etnografii, relacji o obcych ludach: Bułgarach, Mongołach, Tatarach. Protagoniści: cesarze, uczeni, duchowni występują przeciw sobie z pełnymi swady mowami[3]. Gregoras nie stroni też od scen życia codziennego, przytaczania wróżb, przepowiedni i wróżebnych zjawisk. Całość napisana jest żywo i na ogół bezstronnie. Jedynie przedstawiając spór z hezychastami, w którym sam brał udział w latach 50., Gregoras traci obiektywizm, utwór staje się tendencyjny, rozwlekły, przeładowany aktami i dokumentami[4].
Dzieło Gregorasa wykorzystuje własne doświadczenia autora – urzędnika, dyplomaty i uczonego oraz materiały archiwalne. Stanowi główne źródło do dziejów I połowy XIV wieku, przynosząc sporo cennego materiału z zakresu administracji i gospodarki, dziedzin rzadko obecnych w średniowiecznej historiografii. Gregoras napisał je językiem klasycznym, wzorowanym na Dialogach Platona. Historia rzymska zachowała się w przeszło 20. rękopisach pochodzących z okresu pomiędzy XIV a XVI wiekiem. Wykorzystali ją następnie Laonik Chalkokondyles i Jerzy Sphrantzes[5].
Inne dzieła
edytujOprócz historii Gregoras zajmował się również teologią. Pozostawił po sobie dialog Florentyńczyk, czyli o mądrości (Phloréntios e perí sophías) będący ujętą w formie dialogu Platona z Lukianem, dysputą autora z mnichem Barlaamem (1330). Napisał też 18 Mów polemicznych i potępiających (Lògoj antirretiòj te kaj steliteutikòj) skierowanych przeciw palamitom. Jako zwolennik unii religijnej z Rzymem, w sporach z palamitami zbliżał się do stanowiska łacinników[6].
Napisał kilka, różnego rodzaju utworów hagiograficznych: odczytywane w kościołach enkomia na Konstantyna Wielkiego i trzech świętych żołnierzy: Demetriusza, Jerzego i Teodora; żywoty (Bíoj) świętej Basilissy, świętego Merkurego, Michała Synkellosa, świętej Teofano oraz Opis męczeństwa (Martýrion) św. Kodratosa[7].
Do prac filologicznych Gregorasa należą: Ćwiczenia gramatyczne (Technología grammatiké), O ortografii (Perí ortographías) oraz Komentarz do Odysei (Epítomos ekségesis ejs ta kath'Homéru plánas tu Odysséos)[8].
Wynikiem zainteresowań astronomicznych Gregorasa są: Zachęta do astronomii (Parakletiké perí astronomían) i Przeciw wrogom astronomii (Perí ton hybrizonton ten astronomían). Uczony interesował się szczególnie astrolabium[9].
Z bogatej spuścizny epistolograficznej zachowało się 161 listów Gregorasa do różnych adresatów, które mają dużą wartość dla poznania dziejów Bizancjum tego okresu[4].
Przypisy
edytuj- ↑ Według Zasad spolszczania i transpozycji imion własnych i nazw geograficznych greckich epoki bizantyńskiej' podanych przez O. Jurewicza imię Nikephoros należy oddawać przez polskie Nicefor lub Nikifor (w G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum, s. 619). Taka forma imienia Gregorasa pojawia się w Historii kultury bizantyńskiej H. Haussiga (s. 360), Historii Bizancjum C. Mango (s. 236). Autorzy przekładu Dziejów Bizancjum G. Ostrogorskiego używają formy Nikefor (s. 396 i n.), podobnie O. Jurewicz w Historii literatury bizantyńskiej (s. 270-271)
- ↑ Podobną reformę skutecznie przeprowadził dopiero papież Grzegorz XIII 250 lat później O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. s. 270.
- ↑ a b c d O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. s. 271.
- ↑ a b c G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. s. 436.
- ↑ O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. s. 272.
- ↑ O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. s. 287.
- ↑ O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. s. 283.
- ↑ O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. s. 319.
- ↑ O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. s. 325.
Bibliografia
edytuj- Hans-Wilhelm Haussig: Historia kultury bizantyńskiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
- O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. Wrocław: Ossolineum, 1984. ISBN 83-04-01422-X.
- Cyril Mango: Historia Bizancjum. Gdańsk: Wydawnictwo Marabut, 1997. ISBN 83-85893-91-1.
- G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2008. ISBN 978-83-01-15268-0.
- ISNI: 0000000110281799
- VIAF: 64014428
- LCCN: n80079699
- GND: 118697463
- LIBRIS: zw9ccg3h47bcn58
- BnF: 11989628q
- SUDOC: 027966410
- SBN: CFIV021790
- NLA: 35944798, 49116449
- NKC: ola2012712906
- BNE: XX1290446
- NTA: 067468179
- BIBSYS: 90550361
- CiNii: DA03662850
- Open Library: OL1151780A, OL5874125A, OL7203560A
- PLWABN: 9810596326905606
- NUKAT: n2004099239
- J9U: 987007262060905171
- PTBNP: 1325594
- CANTIC: a12133607
- NSK: 000133868
- CONOR: 186173539
- ΕΒΕ: 17233