Operacja Północ
Operacja Północ (ros. Операция «Север») – kryptonim operacji przeprowadzonej przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR (MGB, późniejsze KGB), dotyczącej masowych deportacji na Syberię Świadków Jehowy oraz członków ich rodzin mieszkających na terenie ZSRR, która rozpoczęła się w nocy z 1 na 2 kwietnia 1951 roku. Liczba deportowanych w trakcie tej operacji wyniosła 9389 osób z sześciu republik radzieckich. Operacja miała przeciwdziałać liczebnemu wzrostowi Świadków Jehowy na terenie Związku Radzieckiego, a osoby zesłane miały nigdy nie powrócić z Syberii. Deportowani zostali zesłani do 54 łagrów na terenie Związku Radzieckiego.
TłoEdytuj
Na terenach zajmowanych przez późniejszy ZSRR Świadkowie Jehowy rozpoczęli działalność na początku XX wieku. Do 1939 roku w Związku Radzieckim było niewielu Świadków Jehowy, przez co władze się nimi nie interesowały. Sytuacja zmieniła się od momentu aneksji państw nadbałtyckich, zachodniej Białorusi, zachodniej Ukrainy, Besarabii i północnej Bukowiny. Już w 1940 roku, za zachowanie neutralności, wywieziono członków wyznania z ZSRR w głąb Rosji do obozów pracy. Cztery lata później kolejne setki Świadków Jehowy zesłano do łagrów i więzień na terenie całej Rosji. W roku 1945 w głąb Rosji wywieziono również ukraińskich głosicieli, działających przedtem na wschodzie Polski. Ogółem w latach 1940–1945 wywieziono ponad 1000 Świadków Jehowy. Kolejna zsyłka setek Świadków Jehowy z Mołdawskiej SRR miała miejsce 6 lipca 1949 roku[1]. W latach 1947–1950 aresztowano 1048 Świadków Jehowy i ich sympatyków[2][3][4].
Ponieważ w wyniku wojny na terenie ZSRR znalazły się setki Świadków Jehowy mieszkających na ziemiach zajętych przez ZSRR, w 1946 roku zanotowano około 1600 głosicieli na terenie całego państwa. Pod koniec lat 40. liczba Świadków znacznie przekroczyła już 8000[5]. Większość głosicieli zamieszkiwała głównie w Mołdawskiej SRR i Ukraińskiej SRR[3].
W sierpniu 1948 na terenie Estońskiej SRR aresztowano i uwięziono pięć osób kierujących działalnością wyznania na terenie tej republiki[5]. W 1949 roku władze ZSRR ponownie odmówiły rejestracji tego wyznania bez podania listy wszystkich Świadków Jehowy mieszkających na terenie całego ZSRR. Świadkowie Jehowy narazili się sowieckiej władzy, głównie z powodu odmowy służby wojskowej i braku zaangażowania w proradziecką działalność polityczną. Ich wierzenia zostały wkrótce uznane za antyradzieckie a Świadków zakwalifikowano jako potencjalne zagrożenie dla reżimu komunistycznego[3].
W listopadzie 1950 roku, Wiktor Abakumow przedstawił Stalinowi pomysł deportacji Świadków Jehowy. Stalin zaproponował czas deportacji na Syberię na marzec-kwiecień 1951 roku.
W dniu 19 lutego 1951, Abakumow wystosował tajne pismo do Stalina, omawiające szczegółowy plan deportacji Świadków Jehowy do obwodów tomskiego i irkuckiego a Stalin ten plan zatwierdził. Deportowani mogli wziąć maksymalnie 150 kg bagaży, wszystko pozostałe, w tym nieruchomości, miało być skonfiskowane w celu pokrycia zobowiązań deportowanych wobec państwa. Abakumow, przedstawił planowaną liczbę deportowanych. Łączna planowana liczba deportowanych miała wynieść 8576 osób (3048 rodzin), w tym z:
- Ukraińskiej SRR – 6140 osób (2020 rodzin);
- Białoruskiej SRR – 394 osoby (153 rodziny);
- Mołdawskiej SRR – 1675 osób (670 rodzin);
- Łotewskiej SRR – 52 osoby (27 rodzin);
- Litewskiej SRR – 76 osób (48 rodzin);
- Estońskiej SRR – 250 osób (130 rodzin).
W dniu 3 marca 1951, Rada Ministrów ZSRR wydała odpowiedni dekret (Nr 667 339ss), a następnie polecenie Ministerstwu Bezpieczeństwa Państwowego (nr 00193) z dnia 5 marca 1951. W dniu 24 marca owego roku Rada Ministrów Mołdawskiej SRR wydała dekret w sprawie konfiskaty i sprzedaży mienia deportowanych. Według oficjalnych wytycznych każdemu deportowanemu urzędnicy uczestniczący przy deportacji mieli dać dostatecznie dużo czasu na spakowanie swoich rzeczy osobistych, a wagony miały być „dobrze przystosowane do transportu ludzi”[6].
Przebieg Operacji PółnocEdytuj
Operacja Północ rozpoczęła się o godzinie 4 nad ranem w nocy z 1 na 2 kwietnia 1951, a trwała około miesiąca. Deportowani zostali sklasyfikowani jako osadnicy specjalni. W środku nocy do domów Świadków Jehowy wpadało około 8 żołnierzy i urzędników. Budzili mieszkańców i pokazywali im nakaz deportacji. Zaraz po wtargnięciu do domów, Świadkowie Jehowy byli informowani o możliwości uniknięcia zsyłki, jeśli zgodzą się podpisać przygotowane oświadczenie, iż wyrzekają się swych przekonań religijnych, uważają je za błędne i są gotowi do dalszej współpracy z władzami. Jednak Świadkowie Jehowy na to nie przystawali. Dawali im zaledwie parę godzin na spakowanie po czym transportowali ich do pociągów[7]. Przed odjazdem pociągu miejscowi urzędnicy spisywali zdeponowane rzeczy osobiste. Często jednak uwzględniali tylko przedmioty małowartościowe, natomiast cenne po prostu „znikały”[6][3].
Do każdego wagonu upychano po 40 osób w różnym wieku. Deportowani przez dwa, trzy tygodnie, pod eskortą wojska, jechali stłoczeni w pociągach towarowych – w wagonach bydlęcych – zanim dostali się na Syberię. Nikt z deportowanych nie wiedział, gdzie zostanie wywieziony. W czasie podróży deportowani modlili się, śpiewali pieśni Królestwa i organizowali wzajemną pomoc, m.in. w posiłkach i opiece medycznej. Niektórzy wywieszali na wagonach napisy lokalizujące ich dotychczasowy rejon zamieszkania, np.: Jesteśmy Świadkami Jehowy z Wołynia lub Jesteśmy Świadkami Jehowy spod Lwowa. W czasie postojów na stacjach można było zobaczyć wiele tak oznakowanych przez nich składów pociągów, dzięki czemu zesłańcy orientowali się, że deportacją objęto ich współwyznawców z wielu terenów ZSRR.
Według ich późniejszych relacji, po dotarciu na miejsce zsyłki niektórych z nich wysadzono z pociągu w środku lasu. Dawano im siekiery, żeby zbudowali sobie schronienia i samodzielnie stworzyli warunki egzystencji. Kilka pierwszych zim przeżyli w ziemiankach krytych darnią. Większość jednak osadzono w łagrach.
Z Mołdawskiej SSR 1 kwietnia 1951 roku deportowano 2617 osób (723 rodziny) do odległego o około 4500 km Tomska na zachodzie Syberii. Z zachodniej Ukrainy wywieziono na Syberię ponad 6100 osób, m.in. na Olchon, największą wyspę na jeziorze Bajkał. Z Estońskiej SRR grupę ponad 250 osób przewieziono do znanego zespołu łagrów w Workucie w republice Komi. Z Łotewskiej SRR, Białoruskiej SRR i Litewskiej SRR kierowano w okolice Tomska.
W sumie z terenu całego ZSRR deportowano 9389 osób. Przewieziono ich na Syberię w specjalnych pociągach. Mężczyzn i kobiety osadzono w osobnych łagrach.
W roku 1951 władze planowały również deportację Świadków Jehowy z ukraińskiego Obwodu Zakarpackiego. Sprowadzono nawet puste pociągi towarowe, jednak z nieznanych powodów zamiaru tego zaniechano[8].
Zsyłano wszystkich, których zastano w domu, bez względu na podeszły wiek czy zły stan zdrowia w tym również kobiety w zaawansowanej ciąży. Osób, których nie zastano w domu nie próbowano już odszukać, a jeśli usiłowały one połączyć się z wywiezionymi rodzinami nie odpowiadano na ich prośby ani nie informowano o miejscu pobytu krewnych. Zesłanie miało być dożywotnie, stąd zakładano, że Świadkowie Jehowy już nigdy nie opuszczą miejsca zsyłki[9].
W rezultacie tej akcji Świadkowie Jehowy pojawili się w miejscach gdzie wcześniej nikt o nich nie słyszał. Na Syberii zorganizowano małe zbory i rozpoczęto ostrożną działalność kaznodziejską. Po pewnym czasie pomimo sprzeciwu i działań prewencyjnych KGB, Świadkami Jehowy zaczęli zostawać miejscowi mieszkańcy[10][3].
Petycja do władzEdytuj
W roku 1956 prawie 500 000 uczestników 199 kongresów z całego świata wysłało do ówczesnych władz ZSRR petycję o wolność religijną dla współwyznawców, przetrzymywanych w przeszło 50 obozach pracy. Zawierała ona m.in stwierdzenie, że Świadkowie Jehowy są przetrzymywani w przeszło 50 obozach w europejskiej części Rosji, na Syberii, na wybrzeżu Oceanu Arktycznego, a nawet na arktycznym archipelagu Nowa Ziemia (...) W Ameryce i w innych krajach zachodnich Świadków Jehowy nazywa się komunistami, a w krajach komunistycznych imperialistami (...) Rządy komunistyczne oskarżają ich, że są ‚imperialistycznymi szpiegami’, i skazują nawet na 20 lat więzienia. Ale oni nigdy nie angażowali się w żadną działalność wywrotową. Oprócz domagania się przywrócenia im wolności, petycja zawierała również wezwanie do przyznania prawa do otrzymywania i wydawania czasopisma Strażnica — w języku rosyjskim i ukraińskim, a w razie potrzeby także w innych językach — jak również pozostałych publikacji biblijnych, których Świadkowie Jehowy używają na całym świecie. Petycja ta nie przyniosła jednak żadnej ulgi ze strony władz dla większości zesłańców. Jednak uwięzionych w zakładach karnych estońskich Świadków Jehowy zwalniano na podstawie amnestii oraz pozwalano im powrócić do domu.
Rok później około 40% wszystkich głosicieli w ZSRR stanowiły osoby, które zaznajomiły się z religią Świadków w więzieniach i obozach pracy. W roku 1959 setki głosicieli trafiło do specjalnego obozu pracy w Mordwie, w którym przetrzymywano około 600 więźniów. W pewnym okresie przebywało w tym obozie około 450 Świadków Jehowy równocześnie.
AmnestiaEdytuj
Niespodziewane odsunięcie od władzy Nikity Chruszczowa w 1964 roku zapoczątkowało proces ograniczania represji wobec Świadków Jehowy. W dniu 30 września 1965 roku, dekretem nr 4020-U1, Prezydium Rady Ministrów ZSRR anulowało specjalne rozwiązania ograniczenia dla deportowanych członków wyznania oraz ich rodzin. Jednakże dekret ten, podpisany przez Anastasa Mikojana, stwierdzał, że nie będzie odszkodowania za skonfiskowane mienie, a sam powrót do poprzedniego miejsca zamieszkania będzie podlegał zatwierdzeniu przez administrację lokalną[3].
Choć wydano ten dekret, Świadkowie Jehowy nadal byli przedmiotem prawnego prześladowania ze względu na przekonania religijne, klasyfikowane jako antysowieckie.
Świadkowie Jehowy zostali zalegalizowani w ZSRR w 1991 roku, a po jego rozpadzie również w większości byłych republik radzieckich. Osoby, które zostały deportowane oraz otrzymały wyroki skazujące zostały zrehabilitowane, jako ofiary sowieckich represji politycznych. Prezydent Federacji Rosyjskiej zatwierdził dekret z dnia 3 marca 1996, w sprawie rehabilitacji kapłanów i wiernych, którzy stali się ofiarami nieuzasadnionych represji (О мерах по реабилитации священнослужителей и верующих, ставших жертвами необоснованных репрессий).
Film o Operacji PółnocEdytuj
W kwietniu 2001 roku, w Moskwie, miała miejsce premiera filmu dokumentalnego Wierni w obliczu prób – Świadkowie Jehowy w Związku Radzieckim z okazji 50. rocznicy ukazanych w nim wydarzeń. W tym samym roku film został zaprezentowany również przez rosyjskie stacje telewizyjne m.in. w Sankt Petersburgu, Omsku oraz na Ukrainie w Winnicy, Kerczu, Melitopolu i we Lwowie. Film ten jest dostępny w 32 językach. W 2003 roku na festiwalu filmowym Telly Award zdobył brąz w kategorii – Historia/Biografia[11].
Wystawy i konferencje poświęcone Operacji PółnocEdytuj
26 kwietnia 2012 roku w Warszawie odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa Narracja i pamięć. Konstrukcje i destrukcje tożsamości, na której wygłoszono temat Świadkowie Jehowy na Syberii – ustne narracje wspomnieniowe zesłanych za wiarę[12]. W programie Międzynarodowej Konferencji „Kresowe dziedzictwo – narody, wyznania, kultura”, która odbyła się 8 listopada 2012 roku w Przemyślu przedstawiono wykład „W tych czasach była i wolność i prześladowanie”. Kulturowe narracje Świadków Jehowy z Kresów[13][14]. 24 października 2016 roku w Bibliotece Regionalnej w Irkucku odbyła się konferencja „Teoria i praktyka realizacji etniczno–wyznaniowych stosunków w regionie Irkucka”, opisująca historię Świadków Jehowy w regionie Bajkału, którzy zostali tam przesiedleni w rezultacie Operacji Północ[15]. 25 września 2017 roku na ogólnopolskiej konferencji naukowej Pamięć Kresów. Kresy w pamięci organizowanej przez Instytut Pamięci Narodowej w Gliwicach, w wykładzie „Mieliśmy wszystko (...), wszystko, co było potrzebne”. Kresy w pamięci Świadków Jehowy deportowanych na Syberię przedstawiono historię Operacji Północ[16].
Znane osoby deportowaneEdytuj
- Rodzina Zinaidy Greceanîi, premier Mołdawii
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Watchtower, Biedny materialnie ale bogaty duchowo, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, CXXXIV, Watch Tower Bible and Tract Society, 1 września 2013, s. 8, 9, ISSN 1234-1169 .
- ↑ Watchtower, Wierni w obliczu prób – Świadkowie Jehowy w Związku Radzieckim, Watch Tower Bible and Tract Society, 2001 .
- ↑ a b c d e f Pawieł Polan, Наказание не только за веру, „Wiedomosti”, vedomosti.ru, 12 maja 2017 [dostęp 2017-05-12] (ros.).
- ↑ Watchtower, На конференции в Иркутске упомянули о доброжелательном отношении власти к Свидетелям Иеговы, jw-russia.org, 27 października 2016 [dostęp 2017-05-20] (ros.).
- ↑ a b Watchtower, Główny przedmiot ataku władzy radzieckiej, „Przebudźcie się!”, LXXXII, Watch Tower Bible and Tract Society, 22 kwietnia 2001, s. 4-9, ISSN 1234-1169 .
- ↑ a b Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 2004, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2004, s. 97 .
- ↑ Tomasz Bugaj , Zesłani za wiarę. Świadkowie Jehowy na Syberii, „Indeks. Pismo Uniwersytetu Opolskiego”, Uniwersytet Opolski, grudzień 2012, s. 36–40, ISSN 1427-7506 .
- ↑ Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 2002, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2002, s. 172 .
- ↑ Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 2002, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2002, s. 166–170 .
- ↑ Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 2008, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2008, s. 106–108 .
- ↑ Watchtower, „Wierni w obliczu prób”, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, CXVI, Watch Tower Bible and Tract Society, 1 marca 2005, s. 8, 9, ISSN 1234-1150 .
- ↑ Instytut Slawistyki PAN, Narracja i pamięć. Konstrukcje i destrukcje tożsamości, 2012 [dostęp 2017-09-27] .
- ↑ PWSW, „Kresowe dziedzictwo – narody, wyznania, kultura”, 2012 [dostęp 2017-09-27] .
- ↑ Tomasz Bugaj , Kulturowe narracje Świadków Jehowy, 1 grudnia 2016 .
- ↑ Watchtower, На конференции в Иркутске упомянули о доброжелательном отношении власти к Свидетелям Иеговы, jw-russia.org, 27 października 2016 [dostęp 2017-09-27] (ros.).
- ↑ Muzeum w Gliwicach , Instytut Pamięci Narodowej, Pamięć Kresów. Kresy w pamięci, muzeum.gliwice.pl, 2017 [dostęp 2017-09-27] .
BibliografiaEdytuj
- Rocznik Świadków Jehowy 2011, s. 196–211; 2008, s. 101–121; 2007, s. 189–195; 2004, s. 95–102; 2002, s. 166–182;
- „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy” 1 grudnia 2012, s. 27–29 „Historia nie kłamie”; 15 lipca 2005, s. 32 „Nie poszli na kompromis”;
- „Przebudźcie się!” grudzień 2007, s. 16 Bajkał — najgłębsze jezioro świata; kwiecień 2006, s. 20–24 Nauczyłam się ufać Bogu; 22 grudnia 2005, s. 13–15 Dwukrotnie skazany na 25 lat pracy przymusowej; 22 kwietnia 2005, s. 19–23 Służenie Bogu pomimo trudności; 8 października 2000, s. 22, 23 Mój główny cel – pozostać lojalnym;
- Watchtower, Niezłomni w obliczu sprzeciwu, jw.org, 31 grudnia 2020 .
- Watchtower, Nikołaj Niegricz: Jehowa nigdy nie opuszcza swych sług, jw.org [dostęp 2015-06-11] .
- Tomasz Bugaj , Zesłani za wiarę. Świadkowie Jehowy na Syberii, „Indeks. Pismo Uniwersytetu Opolskiego”, Uniwersytet Opolski, grudzień 2012, s. 36–40, ISSN 1427-7506 [zarchiwizowane z adresu 2017-09-27] .
- Oleg Golko, „Świadkowie Jehowy – sybirski trakt” wydawnictwo A Propos, Wrocław 2005
- Валерий Пасат Трудные страницы истории Молдовы (1940–1950), Москва: Изд. Москва: Изд. Terra, 1994 (ros.)
- „Prawa człowieka”, gazeta ukraińskiej organizacji praw człowieka, Charków, grudzień 2001 r. (ros.)
- Charles King The Moldovans: Romania, Russia, and the Politics of Culture, Hoover Institution Press, 2000, s. 96 (ang.)
- „50th Anniversary of the Operation North”, Bulletin #23, 2001, of the Memorial Society (ros.)
- Comisia Prezidenţială pentru Analiza Dictaturii Comuniste din România: Raport Final / ed.: Vladimir Tismăneanu, Dorin Dobrincu, Cristian Vasile, Bucureşti: Humanitas, 2007, s. 754, ISBN 978-973-50-1836-8 (rum.)
- Elena Şişcanu, Basarabia sub ergimul bolşevic (1940–1952), Bucureşti, Ed. s. 111 (rum.)
- „Русская мысль”, Париж, N 4363, 26.04.2001 (ros.)
- „A Survey of Judicial Practice of the Jehovah's Witnesses Cases”, G.A. Krylova (ang.)