Otwórz menu główne
Wikipedia

Operacja Północ

Operacja Północ (ros. Операция «Север») – kryptonim operacji przeprowadzonej przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR (MGB, późniejsze KGB), dotyczącej masowych deportacji na Syberię Świadków Jehowy oraz członków ich rodzin mieszkających na terenie ZSRR, która rozpoczęła się w nocy z 1 na 2 kwietnia 1951 roku. Liczba deportowanych w trakcie tej operacji wyniosła 9389 osób z sześciu republik radzieckich. Operacja miała przeciwdziałać liczebnemu wzrostowi Świadków Jehowy na terenie Związku Radzieckiego, a osoby zesłane miały nigdy nie powrócić z Syberii. Deportowani zostali zesłani do 54 łagrów na terenie Związku Radzieckiego.

Świadkowie Jehowy
 Portal • Kategoria
p • d • e

Spis treści

TłoEdytuj

Na terenach zajmowanych przez późniejszy ZSRR Świadkowie Jehowy rozpoczęli działalność na początku XX wieku. Do 1939 roku w Związku Radzieckim było niewielu Świadków Jehowy przez co władze się nimi nie interesowały. Sytuacja zmieniła się od momentu aneksji państw nadbałtyckich, zachodniej Białorusi, zachodniej Ukrainy, Besarabii i północnej Bukowiny. Już w 1940 roku, za zachowanie neutralności, wywieziono członków wyznania z ZSRR w głąb Rosji do obozów pracy. Cztery lata później kolejne setki Świadków Jehowy zesłano do łagrów i więzień na terenie całej Rosji. W roku 1945 w głąb Rosji wywieziono również ukraińskich głosicieli, działających przedtem na wschodzie Polski. Ogółem w latach 1940–1945 wywieziono ponad 1000 Świadków Jehowy. Kolejna zsyłka setek Świadków Jehowy z Mołdawskiej SRR miała miejsce 6 lipca 1949 roku[1]. W latach 1947–1950 aresztowano 1048 Świadków Jehowy i ich sympatyków[2][3][4].

Ponieważ w wyniku wojny na terenie ZSRR znalazły się setki Świadków Jehowy mieszkających na ziemiach zajętych przez ZSRR, w 1946 roku zanotowano około 1600 głosicieli na terenie całego państwa. Pod koniec lat 40. liczba Świadków znacznie przekroczyła już 8000[5]. Większość głosicieli zamieszkiwała głównie w Mołdawskiej SRR i Ukraińskiej SRR[3].

W sierpniu 1948 na terenie Estońskiej SRR aresztowano i uwięziono pięć osób kierujących działalnością wyznania na terenie tej republiki[5]. W 1949 roku władze ZSRR ponownie odmówiły rejestracji tego wyznania bez podania listy wszystkich Świadków Jehowy mieszkających na terenie całego ZSRR. Świadkowie Jehowy narazili się sowieckiej władzy, głównie z powodu odmowy służby wojskowej i braku zaangażowania w proradziecką działalność polityczną. Ich wierzenia zostały wkrótce uznane za antyradzieckie a Świadków zakwalifikowano jako potencjalne zagrożenie dla reżimu komunistycznego[3].

W listopadzie 1950 roku, Wiktor Abakumow przedstawił Stalinowi pomysł deportacji Świadków Jehowy. Stalin zaproponował czas deportacji na Syberię na marzec-kwiecień 1951 roku.

W dniu 19 lutego 1951, Abakumow wystosował tajne pismo do Stalina, omawiające szczegółowy plan deportacji Świadków Jehowy do obwodów tomskiego i irkuckiego a Stalin ten plan zatwierdził. Deportowani mogli wziąć maksymalnie 150 kg bagaży, wszystko pozostałe, w tym nieruchomości, miało być skonfiskowane w celu pokrycia zobowiązań deportowanych wobec państwa. Abakumow, przedstawił planowaną liczbę deportowanych. Łączna planowana liczba deportowanych miała wynieść 8576 osób (3048 rodzin), w tym z:

W dniu 3 marca 1951, Rada Ministrów ZSRR wydała odpowiedni dekret (Nr 667 339ss), a następnie polecenie Ministerstwu Bezpieczeństwa Państwowego (nr 00193) z dnia 5 marca 1951. W dniu 24 marca owego roku Rada Ministrów Mołdawskiej SRR wydała dekret w sprawie konfiskaty i sprzedaży mienia deportowanych. Według oficjalnych wytycznych każdemu deportowanemu urzędnicy uczestniczący przy deportacji mieli dać dostatecznie dużo czasu na spakowanie swoich rzeczy osobistych, a wagony miały być „dobrze przystosowane do transportu ludzi”[6].

Przebieg Operacji PółnocEdytuj

Operacja Północ rozpoczęła się o godzinie 4 nad ranem w nocy z 1 na 2 kwietnia 1951, a trwała około miesiąca. Deportowani zostali sklasyfikowani jako osadnicy specjalni. W środku nocy do domów Świadków Jehowy wpadało około 8 żołnierzy i urzędników. Budzili mieszkańców i pokazywali im nakaz deportacji. Zaraz po wtargnięciu do domów, Świadkowie Jehowy byli informowani o możliwości uniknięcia zsyłki, jeśli zgodzą się podpisać przygotowane oświadczenie, iż wyrzekają się swych przekonań religijnych, uważają je za błędne i są gotowi do dalszej współpracy z władzami. Jednak Świadkowie Jehowy na to nie przystawali. Dawali im zaledwie parę godzin na spakowanie po czym transportowali ich do pociągów[7]. Przed odjazdem pociągu miejscowi urzędnicy spisywali zdeponowane rzeczy osobiste. Często jednak uwzględniali tylko przedmioty małowartościowe, natomiast cenne po prostu „znikały”[6][3].

Do każdego wagonu upychano po 40 osób w różnym wieku. Deportowani przez dwa, trzy tygodnie, pod eskortą wojska, jechali stłoczeni w pociągach towarowych – w wagonach bydlęcych – zanim dostali się na Syberię. Nikt z deportowanych nie wiedział, gdzie zostanie wywieziony. W czasie podróży deportowani modlili się, śpiewali pieśni Królestwa i organizowali wzajemną pomoc, m.in. w posiłkach i opiece medycznej. Niektórzy wywieszali na wagonach napisy lokalizujące ich dotychczasowy rejon zamieszkania, np.: Jesteśmy Świadkami Jehowy z Wołynia lub Jesteśmy Świadkami Jehowy spod Lwowa. W czasie postojów na stacjach można było zobaczyć wiele tak oznakowanych przez nich składów pociągów, dzięki czemu zesłańcy orientowali się, że deportacją objęto ich współwyznawców z wielu terenów ZSRR.

Według ich późniejszych relacji, po dotarciu na miejsce zsyłki niektórych z nich wysadzono z pociągu w środku lasu. Dawano im siekiery, żeby zbudowali sobie schronienia i samodzielnie stworzyli warunki egzystencji. Kilka pierwszych zim przeżyli w ziemiankach krytych darnią. Większość jednak osadzono w łagrach.

Z Mołdawskiej SSR 1 kwietnia 1951 roku deportowano 2617 osób (723 rodziny) do odległego o około 4500 km Tomska na zachodzie Syberii. Z zachodniej Ukrainy wywieziono na Syberię ponad 6100 osób, m.in. na Olchon, największą wyspę na jeziorze Bajkał. Z Estońskiej SRR grupę ponad 250 osób przewieziono do znanego zespołu łagrów w Workucie w republice Komi. Z Łotewskiej SRR, Białoruskiej SRR i Litewskiej SRR kierowano w okolice Tomska.

W sumie z terenu całego ZSRR deportowano 9389 osób. Przewieziono ich na Syberię w specjalnych pociągach. Mężczyzn i kobiety osadzono w osobnych łagrach.

W roku 1951 władze planowały również deportację Świadków Jehowy z ukraińskiego Obwodu Zakarpackiego. Sprowadzono nawet puste pociągi towarowe, jednak z nieznanych powodów zamiaru tego zaniechano[8].

Zsyłano wszystkich, których zastano w domu, bez względu na podeszły wiek czy zły stan zdrowia w tym również kobiety w zaawansowanej ciąży. Osób, których nie zastano w domu nie próbowano już odszukać, a jeśli usiłowały one połączyć się z wywiezionymi rodzinami nie odpowiadano na ich prośby ani nie informowano o miejscu pobytu krewnych. Zesłanie miało być dożywotnie, stąd zakładano, że Świadkowie Jehowy już nigdy nie opuszczą miejsca zsyłki[9].

W rezultacie tej akcji Świadkowie Jehowy pojawili się w miejscach gdzie wcześniej nikt o nich nie słyszał. Na Syberii zorganizowano małe zbory i rozpoczęto ostrożną działalność kaznodziejską. Po pewnym czasie pomimo sprzeciwu i działań prewencyjnych KGB, Świadkami Jehowy zaczęli zostawać miejscowi mieszkańcy[10][3].

Petycja do władzEdytuj

W roku 1956 prawie 500 000 uczestników 199 kongresów z całego świata wysłało do ówczesnych władz ZSRR petycję o wolność religijną dla współwyznawców, przetrzymywanych w przeszło 50 obozach pracy. Zawierała ona m.in stwierdzenie, że Świadkowie Jehowy są przetrzymywani w przeszło 50 obozach w europejskiej części Rosji, na Syberii, na wybrzeżu Oceanu Arktycznego, a nawet na arktycznym archipelagu Nowa Ziemia (...) W Ameryce i w innych krajach zachodnich Świadków Jehowy nazywa się komunistami, a w krajach komunistycznych imperialistami (...) Rządy komunistyczne oskarżają ich, że są ‚imperialistycznymi szpiegami’, i skazują nawet na 20 lat więzienia. Ale oni nigdy nie angażowali się w żadną działalność wywrotową. Oprócz domagania się przywrócenia im wolności, petycja zawierała również wezwanie do przyznania prawa do otrzymywania i wydawania czasopisma Strażnica — w języku rosyjskim i ukraińskim, a w razie potrzeby także w innych językach — jak również pozostałych publikacji biblijnych, których Świadkowie Jehowy używają na całym świecie. Petycja ta nie przyniosła jednak żadnej ulgi ze strony władz dla większości zesłańców. Jednak uwięzionych w zakładach karnych estońskich Świadków Jehowy zwalniano na podstawie amnestii oraz pozwalano im powrócić do domu.

Rok później około 40% wszystkich głosicieli w ZSRR stanowiły osoby, które zaznajomiły się z religią Świadków w więzieniach i obozach pracy. W roku 1959 setki głosicieli trafiło do specjalnego obozu pracy w Mordwie, w którym przetrzymywano około 600 więźniów. W pewnym okresie przebywało w tym obozie około 450 Świadków Jehowy równocześnie.

AmnestiaEdytuj

 
Dekret nr 4020-U1 z 30 września 1965 roku

Niespodziewane odsunięcie od władzy w roku 1964 Nikity Chruszczowa zapoczątkowało proces ograniczania represji wobec Świadków Jehowy. W dniu 30 września 1965 roku, dekretem nr 4020-U1, Prezydium Rady Ministrów ZSRR anulowało specjalne rozwiązania ograniczenia dla deportowanych członków wyznania oraz ich rodzin. Jednakże dekret ten, podpisany przez Anastasa Mikojana, stwierdzał, że nie będzie odszkodowania za skonfiskowane mienie, a sam powrót do poprzedniego miejsca zamieszkania będzie podlegał zatwierdzeniu przez administrację lokalną[3].

Choć wydano ten dekret, Świadkowie Jehowy nadal byli przedmiotem prawnego prześladowania ze względu na przekonania religijne, klasyfikowane jako antysowieckie.

Świadkowie Jehowy zostali zalegalizowani w ZSRR w 1991 roku, a po jego rozpadzie również w większości byłych republik radzieckich. Osoby, które zostały deportowane oraz otrzymały wyroki skazujące zostały zrehabilitowane, jako ofiary sowieckich represji politycznych. Prezydent Federacji Rosyjskiej zatwierdził dekret z dnia 3 marca 1996, w sprawie rehabilitacji kapłanów i wiernych, którzy stali się ofiarami nieuzasadnionych represji (О мерах по реабилитации священнослужителей и верующих, ставших жертвами необоснованных репрессий).

Film o Operacji PółnocEdytuj

W kwietniu 2001 roku, w Moskwie, miała miejsce premiera filmu dokumentalnego Wierni w obliczu prób – Świadkowie Jehowy w Związku Radzieckim z okazji 50. rocznicy ukazanych w nim wydarzeń. W tym samym roku film został zaprezentowany również przez rosyjskie stacje telewizyjne m.in. w Sankt Petersburgu, Omsku oraz na Ukrainie w Winnicy, Kerczu, Melitopolu i we Lwowie. Film ten jest dostępny w 32 językach. W 2003 roku na festiwalu filmowym Telly Award zdobył brąz w kategorii – Historia/Biografia[11].

Wystawy i konferencje poświęcone Operacji PółnocEdytuj

26 kwietnia 2012 roku w Warszawie odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa Narracja i pamięć. Konstrukcje i destrukcje tożsamości, na której wygłoszono temat Świadkowie Jehowy na Syberii – ustne narracje wspomnieniowe zesłanych za wiarę[12]. W programie Międzynarodowej Konferencji „Kresowe dziedzictwo – narody, wyznania, kultura”, która odbyła się 8 listopada 2012 roku w Przemyślu przedstawiono wykład „W tych czasach była i wolność i prześladowanie”. Kulturowe narracje Świadków Jehowy z Kresów[13][14]. 24 października 2016 roku w Bibliotece Regionalnej w Irkucku odbyła się konferencja „Teoria i praktyka realizacji etniczno–wyznaniowych stosunków w regionie Irkucka”, opisująca historię Świadków Jehowy w regionie Bajkału, którzy zostali tam przesiedleni w rezultacie Operacji Północ[15]. 25 września 2017 roku na ogólnopolskiej konferencji naukowej Pamięć Kresów. Kresy w pamięci organizowanej przez Instytut Pamięci Narodowej w Gliwicach, w wykładzie „Mieliśmy wszystko (...), wszystko, co było potrzebne”. Kresy w pamięci Świadków Jehowy deportowanych na Syberię przedstawiono historię Operacji Północ[16].

Znane osoby deportowaneEdytuj

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Watchtower. Biedny materialnie ale bogaty duchowo. „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”. CXXXIV, s. 8, 9, 1 września 2013. Watch Tower Bible and Tract Society. ISSN 1234-1169. 
  2. ↑ Watchtower, Wierni w obliczu prób – Świadkowie Jehowy w Związku Radzieckim, Watch Tower Bible and Tract Society, 2001.
  3. ↑ a b c d e f Pawieł Polan. Наказание не только за веру. „Wiedomosti”, 2017-05-12. vedomosti.ru (ros.). [dostęp 2017-05-12]. 
  4. ↑ Watchtower: На конференции в Иркутске упомянули о доброжелательном отношении власти к Свидетелям Иеговы (ros.). jw-russia.org, 2016-10-27. [dostęp 2017-05-20].
  5. ↑ a b Watchtower. Główny przedmiot ataku władzy radzieckiej. „Przebudźcie się!”. LXXXII, s. 4-9, 22 kwietnia 2001. Watch Tower Bible and Tract Society. ISSN 1234-1169. 
  6. ↑ a b Watchtower: Rocznik Świadków Jehowy: 2004. Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2004, s. 97.
  7. ↑ Tomasz Bugaj. Zesłani za wiarę. Świadkowie Jehowy na Syberii. „Indeks. Pismo Uniwersytetu Opolskiego”, s. 36–40, listopad–grudzień 2012. Uniwersytet Opolski. ISSN 1427-7506. 
  8. ↑ Watchtower: Rocznik Świadków Jehowy: 2002. Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2002, s. 172.
  9. ↑ Watchtower: Rocznik Świadków Jehowy: 2002. Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2002, s. 166–170.
  10. ↑ Watchtower: Rocznik Świadków Jehowy: 2008. Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2008, s. 106–108.
  11. ↑ Watchtower. „Wierni w obliczu prób”. „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”. CXVI, s. 8, 9, 1 marca 2005. Watch Tower Bible and Tract Society. ISSN 1234-1150. 
  12. ↑ Instytut Slawistyki PAN: Narracja i pamięć. Konstrukcje i destrukcje tożsamości. 2012. [dostęp 2017-09-27].
  13. ↑ PWSW: „Kresowe dziedzictwo – narody, wyznania, kultura”. 2012. [dostęp 2017-09-27].
  14. ↑ Tomasz Bugaj: Kulturowe narracje Świadków Jehowy. 2016-12-01.
  15. ↑ Watchtower: На конференции в Иркутске упомянули о доброжелательном отношении власти к Свидетелям Иеговы (ros.). jw-russia.org, 2016-10-27. [dostęp 2017-09-27].
  16. ↑ Muzeum w Gliwicach; Instytut Pamięci Narodowej: Pamięć Kresów. Kresy w pamięci. muzeum.gliwice.pl, 2017. [dostęp 2017-09-27].

BibliografiaEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Operacja_Północ&oldid=56975914”