Opiołek

gatunek rośliny

Opiołek, amsinkia (Amsinckia Lehm.) – rodzaj roślin należący do rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae). Obejmuje 13[4]–15[5][6] gatunków. Rośliny te występują naturalnie w zachodniej części Ameryki Północnej oraz Południowej[5]. Niektóre gatunki zostały introdukowane i stały się inwazyjne na różnych kontynentach[6], zwłaszcza w pozostałej części Ameryki Północnej, w Australii i Europie[5]. Z Polski podano trzy gatunki (opiołek kielichowaty A. calycina, opiołek skrzypkoszyj A. lycopsoides i opiołek Menziesa A. menziesii)[7], wszystkie jako przejściowo dziczejące (efemerofity)[8]. Rośliny te zasiedlają zwykle miejsca odsłonięte, z naruszoną z różnych powodów pokrywą roślinną[6], zwykle miejsca suche, z glebą piaszczystą lub żwirową. A. tessellata masowo kwitnąc wiosną, nadaje charakterystyczną żółtopomarańczową barwę rozległym przestrzeniom na pustyni Mojave[9]. Są to rośliny zielne trudne do identyfikacji w randze gatunku, co dodatkowo utrudnia łatwość z jaką się krzyżują[10].

Opiołek
Ilustracja
Opiołek kielichowaty
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

ogórecznikowce

Rodzina

ogórecznikowate

Rodzaj

opiołek

Nazwa systematyczna
Amsinckia J. G. C. Lehmann
Delect. Sem. Horto Hamburg. 3, 7. 1831[3]
Typ nomenklatoryczny

A. lycopsoides J. G. C. Lehmann[3]

Amsinckia menziesii

Owoce i liście opiołków spożywane były jak warzywo przez Indian[6]. Z drugiej strony kilka gatunków tego rodzaju to rośliny trujące (A. lycopsoides, A. menziesii, A. tessellata)[10]. Niektóre gatunki cenione są jako rośliny paszowe dla zwierząt w okresie wzrostu, ale w czasie owocowania ich owoce powodują marskość wątroby u bydła, koni i owiec[9]. Jako rośliny inwazyjne powodują ogromne szkody w uprawach, degradują pastwiska i zmniejszają różnorodność przyrody w obszarach inwazji (Australia, wschodnia część Ameryki Północnej i Europa)[6].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Ozime rośliny jednoroczne[6], z korzeniem palowym[10] i sztywno, gęsto owłosionym, prosto wzniesionym pędzie[6], rzadko leżącym i podnoszącym się na końcu[10]. Pędy są nierozgałęzione lub rozgałęzione i osiągają długość od 15 do 120 cm[10].
Liście
Skrętoległe, początkowo skupione w gęstą, przyziemną rozetę. Liście łodygowe siedzące, wąskojajowate do równowąskich[6], całobrzegie lub odlegle ząbkowane[10]. Charakterystyczne u tego rodzaju są dwudzielne liścienie[6].
Kwiaty
Skupione w szczytowych skrętkach, prosto wzniesione, siedzące lub krótkoszypułkowe. Przysadek brak lub są obecne tylko w dolnej części kwiatostanu[6]. Działki kielicha niektóre zrośnięte i w efekcie kielich składa się z 2–4 łatek, owłosionych, czasem szczeciniasto[10], podobnych lub nieco różniących się wielkością[6]. Płatki korony zrośnięte w krótką rurkę, wyżej rozpostarte, barwy pomarańczowej lub żółtej, zwykle z ciemniejszymi plamkami na łatkach. Osklepek brak. Pręciki i pojedyncza szyjka słupka wystającą lub nie z rurki korony[6][10].
Owoce
Rozłupnie rozpadające się na cztery trójkanciasto-jajowate rozłupki, o powierzchni gładkiej lub brodawkowanej[6][10].

Systematyka

edytuj

Rodzaj należy do podplemienia Amsinckiinae, plemienia Cynoglosseae w podrodzinie Cynoglossoideae w obrębie rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae[11].

Wykaz gatunków[4][7]

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-05-17] (ang.).
  3. a b Amsinckia. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-05-17].
  4. a b Amsinckia Lehm.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-05-17].
  5. a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 43, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. a b c d e f g h i j k l m K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XIV. Flowering Plants. Eudicots. Springer, 2016, s. 60-61, 92. ISBN 978-3-319-28532-0.
  7. a b Barbara Tokarska-Guzik i in.: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 112. ISBN 978-83-62940-33-2.
  8. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 32, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. a b Natt N. Dodge: Flowers of the Southwest Deserts. Southwest Parks and Monuments Association, 1992, s. 82. ISBN 0-911408-65-7.
  10. a b c d e f g h i George E. Burrows, Ronald J. Tyrl: Toxic Plants of North America. John Wiley & Sons, 2013, s. 263. ISBN 978-0-8138-2034-7.
  11. Genus: Amsinckia Lehm.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-05-17].