Pieprz

Pieprz
	; Pieprz czarny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	magnoliopodobne
Rząd	pieprzowce
Rodzina	pieprzowate
Rodzaj	pieprz
	Nazwa systematyczna
	Piper L.; Sp. Pl. 28. 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Pieprz (Piper L.) – rodzaj roślin z rodziny pieprzowatych (Piperaceae). Należą do niego liczne gatunki (według niektórych klasyfikacji ponad 700) występujące na obszarach o klimacie równikowym i zwrotnikowym. Są to pnącza ciepłolubne i wymagające wysokiej wilgotności powietrza, zwłaszcza formy o liściach pstrych^[3]. Największe znaczenie użytkowe ma pieprz czarny, z owoców którego wytwarzana jest popularna przyprawa^[4]. Jest on gatunkiem typowym^[5]. Łacińska nazwa Piper pochodzi od hinduskiego określenia na pieprz – pippali^[4].

Morfologia i biologia

Są to głównie rośliny zielne (wiele jest pnączy), a także krzewy i drzewa^[6]. Mają drobne kwiaty zebrane w kwiatostany, owocami są pestkowce lub jagody. Owoce większości gatunków zawierają olejki eteryczne oraz alkaloid piperynę o ostrym, piekącym smaku^[6]^[7]. Liście całobrzegie, ciemnozielone o kształcie od lancetowatego do sercowatego^[6].

Systematyka

Synonimy^[8]

Anderssoniopiper Trel., Artanthe Miq., Chavica Miq., Discipiper Trel. & Stehlé, Lepianthes Raf., Lindeniopiper Trel., Macropiper Miq., Ottonia Spreng., Pleiostachyopiper Trel., Pleistachyopiper Trel., Pothomorphe Miq., Trianaeopiper Trel.

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj Piper należy do podrodziny Piperoideae w rodzinie pieprzowatych (Piperaceae) i jest taksonem siostrzanym dla rodzaju peperomia (Peperomia). Rodzina jest z kolei siostrzaną dla kokornakowatych (Aristolochiaceae) i wraz z nią należy do rzędu pieprzowców (Piperales), jednego z czterech w grupie magnoliowych (Magnolioidae) w obrębie okrytonasiennych.^[2].

Pozycja w systemie Reveala (1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Piperopsida Bartl., podklasa pieprzowe (Piperidae Reveal), nadrząd Piperanae Reveala, rząd pieprzowce Piperales Dumort., rodzina pieprzowate (Piperaceae C. Agardh), podrodzina Piperoideae Arn., plemię Pipereae Miq., rodzaj pieprz (Piper L.)^[9].

Wykaz gatunków

Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju pieprz.

Wybrane gatunki

pieprz czarny (Piper nigrum L.)
pieprz długi (Piper longum L.)
pieprz gwinejski, p. Aszantów, p. czerwony (Piper guineense Schumacher & Thonn.)
pieprz kubeba, p. szypułkowy (Piper cubeba L. f.)
pieprz metystynowy, p. kawa-kawa (Piper methysticum G. Forst.)
pieprz ozdobny (Piper ornatum N.E. Br.)
pieprz żuwny, p. betelowy (Piper betel L.)

Zastosowanie

Pieprz czarny jest najpopularniejszą przyprawą na świecie^[4]. W średniowieczu był przyprawą królów i magnatów. Płacono za niego czystym złotem. Po opłynięciu Afryki przez Portugalczyków i otwarciu drogi morskiej do Indii w końcu XV wieku, jego cena gwałtownie spadła. Obecnie pieprz na szeroką skalę uprawiany jest głównie w Wietnamie, Indiach, Indonezji, Kambodży, Brazylii i na Madagaskarze^[4].
Liście pieprzu betelowego i metystynowego są używane do żucia.
Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne (np. pieprz ozdobny).
Od słowa "pieprz" pochodzi nazwa piernik, który to po dziś dzień aromatyzuje się pieprzem czarnym (dawniej również pieprzem kubeba i pieprzem długim)^[4].

Zobacz też

pieprzniczka (naczynie)

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-08-06] (ang.).
↑ Jan Tykač: Krzewy ozdobne. Leksykon przyrody.. DELTA, 1990. ISBN 83-85817-11-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Aleksander K.A.K. Smakosz Aleksander K.A.K., Historia naturalna przypraw, Wrocław: Pharmacopola, 2022, s. 113–136 .
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-04-25].
↑ ^a ^b ^c GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Do mierzenia ostrości potraw (w tym pieprzu) wykorzystuje się m.in. skalę Scoville'a.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-04-25].
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Piper. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-04-25]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-08-06] (ang.).

[krzewy-3] Jan Tykač: Krzewy ozdobne. Leksykon przyrody.. DELTA, 1990. ISBN 83-85817-11-5.

[:0-4] Aleksander K.A.K. Smakosz Aleksander K.A.K., Historia naturalna przypraw, Wrocław: Pharmacopola, 2022, s. 113–136 .

[5] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-04-25].

[E-6] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[7] Do mierzenia ostrości potraw (w tym pieprzu) wykorzystuje się m.in. skalę Scoville'a.

[8] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-04-25].

[9] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Piper. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-04-25]. (ang.).

[3]

[4]

[5]

[1]

[2]

[6]

[7]

[8]

[9]