Wikipedia

Pleśna (województwo małopolskie)

wieś w województwie małopolskim

Pleśna – wieś w powiecie tarnowskim (woj. małopolskie), siedziba gminy Pleśna. Miejscowość położona jest 11 kilometrów na południe od Tarnowa. Leży w dolinie rzeki Białej u ujścia potoku Pleśnianka i na północno-wschodnich zboczach Lubinki. Wieś otaczają wzgórza: Słona Góra, Ostra Góra, Lubinka i Wał. W okresie międzywojennym wraz z sąsiednim Łowczówkiem – popularna wieś letniskowa dla Tarnowa[4].

Pleśna
wieś
Ilustracja
Widok z południa
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

tarnowski

Gmina

Pleśna

Liczba ludności (2021)

2090[2]

Strefa numeracyjna

14

Kod pocztowy

33-171[3]

Tablice rejestracyjne

KTA

SIMC

0827060

Położenie na mapie gminy Pleśna
Mapa konturowa gminy Pleśna, po prawej znajduje się punkt z opisem „Pleśna”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Pleśna”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Pleśna”
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego
Mapa konturowa powiatu tarnowskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Pleśna”
Ziemia49°55′24″N 20°56′40″E/49,923333 20,944444[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Toponimia edytuj

Nazwa wsi wzięła się prawdopodobnie od ukształtowania miejscowego terenu. Pierwotnie Pleśna położona była nad doliną, na stoku, wzdłuż potoku Pleśnianka wpadającego do Białej. W gwarze słowo płaśń oznacza trawiasty teren na stoku lub dnie doliny. Jeden z niewielu płaskich terenów w okolicy to część wsi zwana Równie. Na małopolskich mapach glebowo-rolniczych z 2013 roku wspomniana równina stanowi wąski cypel żyznej „gleby pszennej” i madów rzecznych wsunięty między lessowe wzgórza gorszej klasy[5].

Na przestrzeni wieków nazwa miejscowości ulegała zmianom. U Jana Długosza wieś widnieje jako Playszna, Akta Camerae Apostolice wymieniają ją już jako Plessima[6]. Na początku była więc zapewne Płaśnia, później Płeśna a następnie Pleśna.

Części wsi edytuj

Integralne części wsi Pleśna[7][8]
SIMC Nazwa Rodzaj
0827076 Batylowa część wsi
1051152 Gądówka część wsi
0827107 Pleśnianki część wsi
0827113 Podgórze część wsi
1051376 Pustki część wsi
0827120 Równie część wsi
0827136 Rynek część wsi
0827142 Zabiele część wsi

Historia edytuj

 
Poprzedni, drewniany kościół w Pleśnej, przeniesiony do wsi Żelichów na Powiślu Dąbrowskim.
 
Cmentarz wojenny nr 173

Okres staropolski edytuj

Parafia w Pleśnej istniała w 1327 roku[9][10]. Miejscowy kościół wybudowano w 1236 roku. Taka bowiem data wyryta była na tragarzu[11]. Pleśna była własnością rycerskiego rodu Łowczowskich, później w części także Szreniawitów[4].

W XVI wieku Pleśna należała do Mikołaja Szreniawy. We wsi było 9 osadników na 2,5 łanach, 3 zagrodników z rolą, 4 komorników, 2 rzemieślników oraz karczma z 1/8 łana[6].

W 1538 został sprawiony dzwon do kościoła zwany później mniejszym. Na dzwonnicy wisiał jeszcze w 1781.

W 1596 istniała w Pleśnej szkoła parafialna.

W 26 marca 1657 kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych (wybudowany w 1642 roku[12]) został spalony przez wojska kozackie i węgierskie księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego[13]. Świątynię odbudowano w 1664 dzięki kolatorom Mikołajowi Dobkowi Łowczowskiemu i jego żonie Wiktorynie[4].

W 1715 sprawiony został przez dziedzica dóbr w Pleśnej, pisarza lubelskiego Krzysztofa Kwiatkowskiego i jego małżonkę Katarzynę drugi dzwon zwany większym, istniejący do dnia dzisiejszego[13].

Czasy rozbiorowe edytuj

W 1827 roku głównym właścicielem Pleśnej był Franciszek Michalczewski[14].

W 1846 właścicielem dominium Pleśna (złożonego z części wsi Pleśna i Rychwałd) był Józef Eisenbach.

W 1846 podczas rzezi galicyjskiej w pobliskim Świebodzinie zabito proboszcza pleśnieńskiego ks. Wojciecha Cieczkiewicza. Zginęli również dziedzic wsi Józef Eisenbach oraz jego syn i 13 innych osób[15].

W okresie 1848–1851 majątek pleśnieński stanowił masę spadkową Józefa Eisenbacha, zaś w latach 1851–1855 był własnością jego żony Leopoldyny Eisenbach[16]. W 1851 Roman Borkowski był właścicielem części wsi Pleśna[16].

18 sierpnia 1856 szalejąca ogromna burza z sypiącym gradem poczyniła wiele szkód, w tym powyłamywała drzewa w lasach i sadach[6].

Około 1880 wybudowano dwór w Pleśnej. Przed II wojną światową należał on do rodziny Wechslerów[17]. Nie zachował się on do obecnych czasów, wyburzony w drugiej połowie XX wieku[4][17].

I wojna światowa edytuj

W czasie działań wojennych w okolicach Pleśnej zatrzymał się front. We wsi wraz z wojskami rosyjskimi stacjonował gen. Aleksander Osiński.

Okres międzywojenny edytuj

 
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

W 1930 nowy, murowany kościół zastąpił starą drewnianą świątynię, którą rozebrano i przeniesiono w 1938 roku[12] do miejscowości Żelichów, rodzinnej wsi proboszcza.

W 1934 ostatnim wójtem wsi Pleśna był Rafał Chochołowicz. Od 1935 reforma samorządowa wprowadziła stanowiska wójta gminy zbiorowej.

W latach międzywojennych latem do Łowczówka i Pleśnej przyjeżdżało około 3 tysięcy wczasowiczów z Tarnowa i innych miast. Większość wśród nich stanowili Żydzi, którzy teren gromady zwali „drugą Krynicą”[6].

II wojna światowa edytuj

Na cmentarzu parafialnym znajduje się zbiorowa mogiła trzech Polaków, więźniów tarnowskiego więzienia, rozstrzelanych przez gestapo w Woźnicznej 8 grudnia 1942 roku. Zwłoki ekshumowano w 1962 roku[18].

W sierpniu 1944 roku na wzgórzach otaczających Pleśną stacjonowała IV kompania „Ewa” I. batalionu 16 Pułku Piechoty AK pod dowództwem porucznika Michała Steczyszyna „Kaliny”, prowadząc działania dywersyjne w ramach akcji „Burza”[19].

Współcześnie edytuj

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Zabytki edytuj

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[20].

Inne:

Turystyka edytuj

 
Panorama doliny rzeki Biała. Na pierwszym planie wieś Woźniczna, w głębi Pleśna. W tle wzniesienia pogórza.

W Pleśnej powstała ścieżka dydaktyczno-ekologiczna w Uroczysku Pleśnianki o długości 1500 m. Znajduje się na niej 10 przystanków, a jej przejście zajmuje około 90 minut[23].

Osoby związane z miejscowością edytuj

  • Józef Eisenbach – oficer, uczestnik powstania listopadowego i 1846. Pochodził ze spolonizowanej rodziny niemieckiej. Dziedzic Pleśnej. Zginął w czasie rzezi galicyjskiej[24].
  • Bronisław Kubicz – legionista odznaczony krzyżem Virtuti Militari, z zawodu krawiec, pierwszy wójt gminy zbiorowej z siedzibą w Pleśnej.
  • Mieczysław Jastrun – poeta, w latach 1921−1923 mieszkał w Pleśnej, u swojej dawnej opiekunki. W jego twórczości, odnaleźć można wątki i wspomnienia dotyczące tamtego okresu. M.in. kiedy budziły się jego pierwsze fascynacje poetyckie czy związki uczuciowe. Jastrun nazywał Pleśną - „Płowa”[25].
  • Aleksander Grad – mieszkaniec Pleśnej, polityk, zastępca wójta gminy Pleśna, wojewoda tarnowski, minister skarbu państwa.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 102063
  2. ↑ Wieś Pleśna w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-10-22], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 930 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b c d Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Pleśna na lata 2014 -2018.
  5. ↑ Małopolska Infrastruktura Informacji Przestrzennej | Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego [online], miip.geomalopolska.pl [dostęp 2018-08-20].
  6. ↑ a b c d UG Pleśna, Pleśna - Kalendarium historyczne parafii i wsi Pleśna [online], plesna.pl [dostęp 2017-02-01] (pol.).
  7. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  8. ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  9. ↑ Archiwum Diecezjalne w Tarnowie. adt.sl.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-18)]. [dostęp 18 października 2009]
  10. ↑ Kościół w Pleśnej (karta zabytku) [online], zabytek.pl [dostęp 2023-01-22] (pol.).
  11. ↑ Tomasz Kubicz, Gmina Pleśna [online], archiwum.plesna.pl [dostęp 2018-07-19].
  12. ↑ a b Kościół w Żelichowie (karta zabytku) [online], zabytek.pl [dostęp 2023-01-22] (pol.).
  13. ↑ a b Parafia Pleśna [online], parafiaplesna.pl [dostęp 2018-08-07] (pol.).
  14. ↑ Schematismus des Königreiches Galizien und Lodomerien. Für das Jahr ..., Piller, 1827 [dostęp 2017-06-30] (niem.).
  15. ↑ Stanisław Załęski, Jezuici w Polsce, W. L. Anczyc, 1908 [dostęp 2018-07-18] (pol.).
  16. ↑ a b Krzysztof Ślusarek, W przededniu autonomii.Własność ziemska i ziemiaństwo zachodniej Galicji w połowie XIX wieku., 2013.
  17. ↑ a b Centrum wszechświata w podtarnowskiej Pleśnej, „Studium@WWW 2014”, 10 marca 2014 [dostęp 2018-08-07] (pol.).
  18. ↑ Pomniki Pamięci Narodowej z dni walk i męczeństwa na terenie województwa tarnowskiego; Oprac.: R. Hycnar, A. Pietrzykowa, F. Turzański, St. Wróbel, K. Głomb; wydawcy: ZBOWiD Zarząd wojewódzki w Tarnowie, Tarnów 1984, str. 93
  19. ↑ Andrzej Matuszczyk, Pogórze Karpackie, Tarnów: Oddział PTTK [Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego] „Ziemi Tarnowskiej”, 1995, ISBN 83-903260-1-9, OCLC 891189204.
  20. ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01].
  21. ↑ Marek Sztorc, Pleśna, kościół NMP Wniebowziętej [online], www.tarnowskiekoscioly.net [dostęp 2018-10-30] (pol.).
  22. ↑ Cmentarze wojenne z I wojny światowej [dostęp 18 października 2009]
  23. ↑ Pleśna - Atrakcje turystyczne [online], www.plesna.pl [dostęp 2018-10-30] (pol.).
  24. ↑ Polski slownik biograficzny, Skład główny w księg, Gebethnera i Wolffa, 1948 [dostęp 2018-07-18] (pol.).
  25. ↑ → Mieczysław Jastrun, „TARNOWSKI KURIER KULTURALNY” [dostęp 2018-08-07] (pol.).

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pleśna_(województwo_małopolskie)&oldid=72533245”