Pleszczotka górska

Pleszczotka górska, pleszczotka gładkołuszczynkowa[4], dawniej również pod nazwą tarczyk lub tarczyk podwójny[5] (Biscutella laevigata L.) – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych. Występuje w środkowej i południowej Europie[3], głównie w górach[6]. Swym zasięgiem obejmuje tereny górskie od Portugalii i Hiszpanii, aż po Karpaty i Bałkany, sięgając w górach 3000 m n.p.m.[5] W Polsce występuje głównie w Tatrach Zachodnich, poza tym na pojedynczych tylko stanowiskach na Wyżynie Śląskiej i Wyżynie Olkuskiej[7] (hałdy galmanowe w Bolesławiu)[8], w Zagorzycach koło Pińczowa[9] oraz na Dolnym Śląsku w okolicach Wrocławia i Oławy (stanowiska wymarłe[9])[8].

Pleszczotka górska
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

pleszczotka

Gatunek

pleszczotka górska

Nazwa systematyczna
Biscutella laevigata L.
Mant. Pl. 2: 225 (1771)[3]
Synonimy
  • Biscutella laevigata subsp. vulgaris Gaudin
  • Biscutella valentina var. laevigata (L.) J.Grau & Klingenberg
  • Crucifera biscutella E.H.L.Krause
  • Thlaspidium laevigatum (L.) Medik[3].

Morfologia

edytuj
Łodyga
Wzniesiona, rozgałęziona, o wysokości 15–30 cm[10].
Korzeń
Długi (sięgający czasem 2 m) palowy, częściowo zdrewniały, z rozległymi bocznymi rozgałęzieniami, łatwo penetruje szczeliny w twardym, kamienistym podłożu[5].
Liście
Liście odziomkowe całobrzegie lub ząbkowane, o podłużnym kształcie zwężające się w ogonek. Liście łodygowe również podłużne, ale bezogonkowe, zaokrąglonymi nasadami obejmujące łodygę. Są szczeciniasto owłosione[10][7].
Kwiaty
O 4 żółtych płatkach korony, mających długość 4–7 mm. Naprzemiennie z nimi występują 4 żółtozielone działki kielicha, krótsze od płatków. Pojedynczy słupek z szyjką i pałeczkowatym znamieniem, kilka pręcików[7].
Owoc
Wykrojona na obu końcach i spłaszczona łuszczyna, przypominająca kształtem leżącą ósemkę. Ma większą szerokość, niż długość[8].

Biologia i ekologia

edytuj

Zmienność

edytuj

W obrębie gatunku wyróżnia się 8 podgatunków[3]:

  • Biscutella laevigata subsp. laevigatapodgatunek nominatywny
  • Biscutella laevigata subsp. australis Raffaelli & Baldoin
  • Biscutella laevigata subsp. austriaca (Jord.) Mach.-Laur.
  • Biscutella laevigata subsp. kerneri Mach.-Laur.
  • Biscutella laevigata subsp. prinzerae Raffaelli & Baldoin
  • Biscutella laevigata subsp. raffaelliana Galasso & Banfi
  • Biscutella laevigata subsp. varia (Dumort.) Rouy & Foucaud
  • Biscutella laevigata subsp. woycickii M.Wierzb., Pielich. & Wasowicz – podgatunek Wóycickiego, opisany w 2020 z okolic Bolesławia, wprowadzony na stanowisko zastępcze także w Tarnowskich Górach[9].

Zagrożenia i ochrona

edytuj

Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski w grupie gatunków narażonych na wyginięcie na izolowanych stanowiskach, poza głównym obszarem występowania (kategoria zagrożenia [V])[13].

Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
  3. a b c d Biscutella laevigata L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-02-01].
  4. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. a b c d e f g Adam Rostański, Grażyna Szarek-Łukaszewska, Monika Jędrzejczyk-Korycińska, Pleszczotka górska (Biscutella laevigata L.) – opis gatunku, „Buckler mustard (Biscutella laevigata L.) an extraordinary plant on ordinary mine heaps near Olkusz”, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 95–98, ISBN 978-83-62975-44-0 [dostęp 2024-02-01].
  6. Germplasm Resources Information Network (GRIN) [online] [dostęp 2010-10-27].
  7. a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy, Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003, ISBN 83-7073-385-9.
  8. a b c d e Teofil Gołębiowski, Rośliny gór i pogórzy, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1990, s. 71, ISBN 83-217-2710-7.
  9. a b c Adam Rostański, Monika Jędrzejczyk-Korycińska, Pleszczotka górska poza górami (rejon śląsko-krakowski), [w:] Harmonogram oraz streszczenia wystąpień V Seminarium Sekcji Taksonomii Roślin Polskiego Towarzystwa Botanicznego „W poszukiwaniu dowodów mikroewolucji...” Będzin, 27-30.06.2023 r., pbsociety.org.pl, 2023, s. 7–8 [dostęp 2024-02-01].
  10. a b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Rośliny polskie, Warszawa: PWN, 1953.
  11. Władysław Matuszkiewicz, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 128, ISBN 83-01-14439-4.
  12. Bielinek bryonie (strona zarchiwizowana) [online] [dostęp 2007-10-12] [zarchiwizowane z adresu 2007-10-12].
  13. Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 15, ISBN 83-89648-38-5.