Wikipedia

Połonina Czarna

Połonina Czarna (ukr. Чорна Полонина, Czorna Połonyna), także Pasmo Bratkowskiej (ukr. Братківський хребет, Bratkiwśkyj chrebet) – pasmo górskie w środkowej części Gorganów, w jej grzbiecie wododziałowym.

Połonina Czarna
Pasmo Bratkowskiej
Ilustracja
Kontynent

Europa

Państwo

 Ukraina

Najwyższy szczyt

Bratkowska Duża

Długość

ok. 20 km

Jednostka dominująca

Gorgany, Beskidy Lesiste, Beskidy Wschodnie, Karpaty Wschodnie

Sąsiednie pasma

Taupiszyrka, pasmo Douhej i Płoskiej, Świdowiec

Położenie na mapie Gorganów
Mapa konturowa Gorganów, na dole nieco na prawo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Połonina Czarna”
Położenie na mapie Karpat
Mapa konturowa Karpat, u góry po prawej znajduje się czarny trójkącik z opisem „Połonina Czarna”
Położenie na mapie Beskidów Wschodnich
Mapa konturowa Beskidów Wschodnich, blisko centrum na dole znajduje się czarny trójkącik z opisem „Połonina Czarna”
Ziemia48°21′54″N 24°12′34″E/48,365000 24,209444

Charakterystyka edytuj

Połonina Czarna to niespełna 20-kilometrowy grzbiet biegnący z północnego zachodu na południowy wschód. Ograniczona jest odpowiednio przez dolinę potoku Turbacił w okolicy szczytu Pantyr oraz dolinę Czarnej Cisy w pobliżu wsi o tej samej nazwie. Pasmo charakteryzuje się niewielkimi deniwelacjami – poszczególne wierzchołki oddzielone są od siebie stosunkowo płytkimi przełęczami. Tworzy szeroki wał o płaskim grzbiecie, lecz mimo tego jego zbocza opadające na północny wschód (obszar źródłowy Bystrzycy Nadwórniańskiej) i południowy zachód (doliny rzek Czarna Cisa i Turbat) są strome. Kulminację stanowi Bratkowska Duża (1788 m), od której pochodzi druga z nazw pasma. Od pozostałych wierzchołków odróżnia się wyraźnie Czarna Klewa (Steryszora, 1719 m) o piramidalnym kształcie położona we wschodniej części grzbietu[1][2][3][4].

Choć za ostatnim z wymienionych szczytów grzbiet prowadzi dalej na południowy wschód, biegnąca dotąd granią pasma Bratkowskiej linia wododziału obniża się w kierunku północnym do wysokości ok. 1075 m i przechodzi na szczyt Płoskiej (1353 m)[2][3].

Przez boczne ramię odbijające ze szczytu Bratkowskiej Dużej na południe w kierunku Przełęczy Okole (1193 m) Połonina Czarna łączy się z pasmem Świdowca (szczyt Tataruka, 1707 m)[1][2][3][4].

Grzbiet stanowi pasmo przejściowe pomiędzy Beskidami Lesistymi (Gorgany) a Połonińskimi (Świdowiec), co znajduje odzwierciedlenie w formach krajobrazu. Połonina Czarna w znacznej części pokryta jest polami kosodrzewiny, w mniejszym zakresie gołoborzami (gorganami, np. na Gropie) czy typowymi połoninami (niemal wyłącznie w rejonie Bratkowskiej)[1][2][5].

W przeszłości na większości swojej długości (aż po szczyt Czarnej Klewy) pasmo stanowiło wewnętrzną granicę galicyjsko-węgierską[6], a następnie w okresie międzywojennym polsko-czechosłowacką granicę państwową (po 1938 polsko-węgierską)[7]. Pozostałością tych czasów są liczne umocnienia z czasów I wojny światowej oraz dawne polsko-czechosłowackie słupki graniczne zachowane na wszystkich głównych szczytach Połoniny Czarnej[2]. Obecnie grzbietem przebiega granica obwodowa (obwody iwanofrankiwski i zakarpacki)[4].

Turystyka edytuj

Z uwagi na niewielką liczbę szlaków pieszych (szlaki z Bystrzycy na Gropę oraz Bratkowską i dalej w kierunku Świdowca), powszechne pola kosodrzewiny oraz nieliczne źródła wody teren ten ma obecnie niewielkie znaczenie turystyczne[2][4][5].

W okresie międzywojennym wschodnia część Połoniny Czarnej, poczynając od Bratkowskiej Dużej, objęta była polsko-czechosłowacką konwencją turystyczną z 1925 roku umożliwiającą przekraczanie granicy w oparciu o legitymację towarzystw turystycznych (PTT, PZN, KČST)[2][8]. W tym czasie od północy zielony szlak pieszy wyprowadzał z Rafajłowej (ob. Bystrzycy) na grzbiet pomiędzy Bratkowską Dużą a Bratkowską Małą. Z kolei od strony południowej niebieski szlak prowadził z przełęczy Okole na Bratkowską Dużą i dalej podążał na wschód aż do Mohelek (ob. Czorna Tysa). Po stronie polskiej funkcjonowało schronisko pod Steryszorą, zaś po stronie czechosłowackiej schronisko nad Okolem[2][7][9].

Szczyty edytuj

od północnego zachodu na południowy wschód:

Nazwa edytuj

Nazwa Połonina Czarna (Czarna Połonina) obecna jest w języku polskim co najmniej od II poł. XIX wieku. Notowana była w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego z 1880 roku[6] i na austriackiej mapie wojskowej z 1905 roku[11]. Analogiczną nazwę w języku węgierskim (Csorna-Polonina) notowano w roku 1906[12].

W okresie międzywojennym forma ta pozostawała w powszechnym użyciu[13][14][15], choć przez część autorów uznawana była za niepoprawną. W jej miejsce sugerowano posługiwanie się nazwą Pasmo Bratkowskiej (analogicznie krytykowano korzystanie z nazwy Czarna Klewa zamiast Steryszora)[16]. Eugeniusz Romer promował określenie Góry Klewańskie[2].

Nazwa Połonina Czarna – bądź jako nazwa główna, bądź też jako wariantowa w stosunku do określenia Pasmo Bratkowskiej pozostała w użyciu także po 1989 roku[1][5][17][18].

We współczesnym języku ukraińskim nazwa Czorna Połonyna pojawia się przeważnie, choć nie wyłącznie, jako wariant dominującej nazwy Bratkiwśkyj albo Bratkiwśkyj chrebet[4][19][20][21].

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ a b Istnieją rozbieżności pomiędzy dawnymi urzędowymi mapami polskimi oraz współczesnymi mapami ukraińskimi co do tego, do których z niewybitnych kulminacji (kolejno od zachodu: 1703 m, 1677 m, ok. 1635 m, 1651 m – na południe od grani głównej – oraz 1612 m) odnoszą się nazwy Bratkowska Mała oraz Ruska[3][4][7][10].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d Adam Kulewski (red.), Połonina Czarna, „Płaj” (4), Warszawa: Komisja Wydawnicza Studenckiego Koła Przewodników Beskidzkich i Towarzystwo Karpackie, 1990, s. 36–38, ISBN 83-85141-04-9 (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g h i Dariusz Dyląg, Gorgany. Przewodnik, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2008, s. 94–96, 268–269, ISBN 978-83-89188-74-8, OCLC 297550353 (pol.).
  3. ↑ a b c d e Братківський w OpenStreetMap
  4. ↑ a b c d e f g Wasyl Hutyriak (red.), Свидовець / Svydovets, mapa turystyczna w skali 1:50 000, Steżky ta mapy, 2018, ISBN 978-617-7695-00-3 (ukr. • ang.).
  5. ↑ a b c Paweł Wiejacz, Wycieczki po Gorganach, Warszawa: Stowarzyszenie „Res Carpathica”, 2017, s. 14–15, 86, ISBN 978-83-948100-0-9 (pol.).
  6. ↑ a b Bystrzyca, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 513.
  7. ↑ a b c d Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Rafajłowa (pas 55, słup 38), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1935 (pol.).
  8. ↑ Konwencja Turystyczna pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czeskosłowacką, podpisana dnia 30 maja 1925 r. w Pradze., „Dziennik Ustaw” (Dz.U. z 1926 r. nr 57 poz. 333), art. 2 ust. 3 lit. b, Internetowy System Aktów Prawnych, 11 czerwca 1926, s. 696 (pol. • fr.).
  9. ↑ Ryszard Bogdziewicz, Schroniska karpackie od Beskidu Śląskiego do Czarnohory w latach 1874–1945, wyd. I, Lublin: Drukarnia i Wydawnictwo Akademickie WSSP im. Wincentego Pola, 2012, s. 237–239, ISBN 978-83-60594-24-7, OCLC 956614813 (pol.).
  10. ↑ Wojciech Krukar, Materiały do geografii Gorganów, „Płaj” (30), Towarzystwo Karpackie i Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, wiosna 2005, s. 58–78, ISBN 83-85258-37-X, ISSN 1230-5898 (pol.).
  11. ↑ Mapa topograficzna 1:75 000, arkusz Brusztura (Zone 12 Kol. XXX.), Kaiserlich-Königliches Militär-Geographisches Institut, 1905 (niem.).
  12. ↑ M. Csermák, Máramarosi útirajzok, „Turisták Lapja” (18), 1906, s. 162–168. [za:] Dariusz Dyląg, Węgrzy w Gorganach. Suplement do przewodnika, „Płaj” (39), Warszawa: Towarzystwo Karpackie, 2009, s. 134, ISBN 978-83-85258-46-9 (pol.).
  13. ↑ Michał Orlicz, Granica Polsko-Węgierska, „Wiadomości Ziem Górskich”, r. II (5), Warszawa: Zarząd Główny Związku Ziem Górskich, 1 maja 1939, s. 4 (pol.).
  14. ↑ Regulamin górskiej odznaki turystycznej P. T. T. wraz ze spisem punktowanych wycieczek oraz spisem przewodników do G. O. T., wyd. 2, Kraków: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, 1936, s. 67 (pol.).
  15. ↑ Mapa topograficzna 1:300 000, arkusz 96 Dolina (Mukačevo), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1929 (pol.).
  16. ↑ L. G. M., Kronika | Piśmiennictwo. | Nowe mapy z terenu Karpat. Walery Goetel, Jan Alfred Szczepański (red.), „Wierchy”, Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (14), Kraków: Gebethner i Wolff, 1936, s. 256 (pol.).
  17. ↑ Wydawnictwo Bezdroża, Gorgany. Góry Ukrainy z plecakiem [online], Wirtualna Polska, 4 sierpnia 2008 [dostęp 2023-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2023-11-22] (pol.).
  18. ↑ Janusz Gudowski, Ukraińskie Beskidy Wschodnie, t. 2, (nazwa wymieniona w spisie treści), Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, 1997 (pol.).
  19. ↑ Ołeksandr Hałahan, Olha Kowtoniuk, Natalija Korohoda, Геоморфологічні передумови формування белігеративних ландшафтів (на прикладі хребта Братківський (Привододільні Ґорґани)) [PDF], „Science and Education a New Dimension. Natural and Technical Sciences”, r. VI (20 (172)), 2018, s. 13–14, DOI: 10.31174/SEND-NT2018-172VI20-03, ISSN 2308-5258 [zarchiwizowane z adresu 2023-11-10] (ukr.).
  20. ↑ Taras Kłapczuk, Морфоструктури гірської частини басейну Бистриці Надвірнянської [PDF], „Probłemy heomorfołohoji i pałeoheohrafiji Ukrajinśkych Karpat i pryłehłych terytorij” (1 (6)), Uniwersytet Lwowski, 2016, s. 83, ISSN 2519-2620 [zarchiwizowane z adresu 2022-06-17] (ukr.).
  21. ↑ Serhij Bortnyk i inni, Басейн річки Чорна Тиса – перспективна територія для розширення меж Карпатського біосферного заповідника, „Fizyczna heohrafija ta heomorfołohija” (90 (2)), Kijowski Uniwersytet Narodowy im. Tarasa Szewczenki, 2018, s. 98, ISSN 0868-6939 [zarchiwizowane z adresu 2023-03-06] (ukr.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Połonina_Czarna&oldid=72466239”