Powojowate

(Przekierowano z Powojowce)

Powojowate (Convolvulaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu psiankowców obejmująca ponad 1880 gatunków w 57 rodzajach[2]. Powojowate spotykane są na wszystkich kontynentach z wyjątkiem obszarów okołobiegunowych[2]. Największe zróżnicowanie osiągają na obszarach tropikalnych i subtropikalnych[3]. W strefie umiarkowanej i na suchszych obszarach strefy międzyzwrotnikowej są to na ogół nisko rosnące byliny i krzewy, w tropikach to głównie zielne pnącza i drewniejące liany, w tym sięgające ponad 35 m wysokości. Charakterystyczne dla rodziny są zwykle efektowne kwiaty o koronie promienistej, zrosłopłatkowej z ciemniejszym paskiem pośrodku płatków[4]. Ważne znaczenie ekonomiczne ma wilec ziemniaczany o jadalnych bulwach (zwanych batatami lub słodkimi ziemniakami) oraz wilec wodny o jadalnych liściach (szpinak wodny). Liczne gatunki są stosowane leczniczo oraz uprawiane jako ozdobne. Niektóre gatunki powoju, kielisznika i kanianekchwastami powodującymi straty w uprawach[4].

Powojowate
Ilustracja
Kielisznik zaroślowy
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

psiankowce

Rodzina

powojowate

Nazwa systematyczna
Convolvulaceae Juss.
Gen. Pl.: 132, 1789

Morfologia

edytuj
 
Kielisznik zaroślowy
 
Powój polny
Pokrój
Zwykle pnące się rośliny zielne, czasem drewniejące liany i krzewy, rzadko niskopienne[4][3] lub okazałe (Humbertia) drzewa[2]. Rośliny zielne często z tęgimi kłączami lub bulwami korzeniowymi[3]. U roślin pnących łodyga wijąca się (zawsze w prawo), bez wąsów[4].
Liście
Ulistnienie skrętoległe. Liście pojedyncze, rzadko złożone dłoniasto lub pierzasto (Ipomoea, Merremia). U roślin zielnych często z nasadą sercowatą, u drewniejących pnączy z nasadą zbiegającą i blaszką skórzastą. Zazwyczaj całobrzegie, często klapowane, rzadko ząbkowane, u Hyalocystis kolczaste. U roślin z rodzaju kanianka Cuscuta liści brak[4].
Kwiaty
Wyrastają w wierzchotkach w kątach liści, także skupione główkowato, czasem pojedyncze (Calystegia) lub w gronach. U Humbertia kwiaty zebrane są w szczytowych wiechach. Kwiaty są promieniste, z wyjątkiem Humbertia i Mina lobata, zazwyczaj obupłciowe i 5-krotne (4-krotne tylko u Cladostigma i Hildebrandtia). Działki kielicha są wolne. Płatki korony są zrośnięte, dzwonkowato lub lejkowato, czasem z rurką do 16 cm długości. Stałą cechą jest wyraźny pasek biegnący wzdłuż środka płatka. Pręcików jest 5. Słupek pojedynczy z górną zalążnią powstającą z dwóch (rzadko 3–5) owocolistków[4].
Owoce
Najczęściej czteronasienne torebki, czasem owoc jest jednonasienny. U niektórych gatunków owoc drewnieje i jest orzechopodobny. U Argyreia owocem jest mączysta lub soczysta jagoda[4].

Systematyka

edytuj
 
Convolvulus tricolor
 
Convolvulus pes-caprae
 
Ipomoea cairica
 
Ipomoea lobata
 
Merremia vitifolia
 
Kanianka pospolita
Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]

Rodzina siostrzana w stosunku do psiankowatych (Solanaceae).

psiankowce


Montiniaceae




Sphenocleaceae



Hydroleaceae






powojowate Convolvulaceae



psiankowate Solanaceae




Podział według APweb[2] i GRIN[5]
powojowate


Humbertioideae




Eryciboideae



Cardiochlamydeae




Cuscutoideae




Convolvuloideae



Dichondroideae







Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne Cronquist, podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe Lamiidae Takht. ex Reveal, nadrząd Solananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd psiankowce Dumort., podrząd Convolvulineae Engl., rodzina powojowate Convolvulaceae Juss.[6]

Pozycja i podział według systemu Takhtajana

Gromada: okrytonasienne Magnoliophyta, klasa: Magnoliopsida, podklasa: jasnotowe Lamiidae, nadrząd: Solananae, rząd: powojowce Convolvulales, rodzina: powojowate Convolvulaceae.

Zastosowanie

edytuj

Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, stosowane do osłaniania ogrodzeń lub balkonów. Wilec ziemniaczany Ipomoea batatas uprawiany jest na szeroką skalę jako roślina jadalna i przemysłowa. Nasiona wielu roślin zawierają czynnik toksyczny (przede wszystkim Argyreia nervosa: alkaloidy indolowe, amid kwasu lizergowego (LSA). Jako symptomy zatrucia mogą wystąpić: halucynacje, rozszerzone źrenice, nudności, wymioty, biegunka, senność, zdrętwienie i kurcze mięśni. Zatruć się można spożywając nasiona[potrzebny przypis].

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c d e f Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-12-13] (ang.).
  3. a b c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 203-211. ISBN 83-7079-778-4.
  4. a b c d e f g Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 108-110. ISBN 1-55407-206-9.
  5. Family: Convolvulaceae. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-14]. (ang.).
  6. Crescent Bloom: Convolvulaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-04-14]. (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj