Przeczyca
Przeczyca – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie dębickim, w gminie Brzostek[4][5].
wieś | |
Dwór, obecnie szkoła podstawowa | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2020) |
688[2] |
Strefa numeracyjna |
14 |
Kod pocztowy |
39-230[3] |
Tablice rejestracyjne |
RDE |
SIMC |
0814872[4] |
Położenie na mapie gminy Brzostek | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego | |
Położenie na mapie powiatu dębickiego | |
49°53′12″N 21°21′51″E/49,886667 21,364167[1] |
SIMC | Nazwa | Rodzaj |
---|---|---|
0814889 | Laskowiec | część wsi |
0814895 | Podlesie | część wsi |
0814903 | Półanki | część wsi |
Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej należącej do dekanatu Pilzno w diecezji tarnowskiej.
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie tarnowskim.
Historia
edytujOsada ma wiele walorów turystycznych: położona jest w pobliżu rzeki Wisłoki, otaczają ją lasy pełne grzybów i jeżyn, co sprzyja rozwojowi agroturystyki. Niedawno odkryto, że pod wioską znajdują się wody chlorkowo-siarczkowo-wapienne, takie jak w Busku-Zdroju. W pobliżu Przeczycy, w lesie, znajdują się ruiny zamku, prawdopodobnie z XIV w. Badania archeologiczne prowadzone na wzgórzu zwanym Zamczyskiem w latach sześćdziesiątych, potwierdziły istnienie w tym miejscu grodziska datowanego na IX-X w. n.e. Ślady pobytu człowieka są znacznie wcześniejsze - sięgają wczesnej epoki rzymskiej lub nawet epoki brązu. Przeczyca odnotowana jest w dokumentach pod koniec XIII wieku. Około 1300 roku przeszła z rąk opata tynieckiego do dóbr biskupa krakowskiego. Pod koniec XIV wieku utworzono tu parafię. Przeczyca w 1527 roku stała się ponownie własnością opactwa tynieckiego. Jan z Kijan w utworze Fraszki nowe Sowiźdrzałowe wydanym w 1615 roku w Krakowie, przy kulcie Matki Bożej wymienia Przeczyce. W 1786 roku A.E. Kuropatnicki, w przewodniku po Galicji pisał: "Przeczyca - w mizernym kościele, cudowny obraz Matki Boskiej słynie". W 1845 roku leśniczym w Przeczycy był Feliks Bolechowski pełniący funkcję komisarza powstańczego w cyrkule jasielskim. W styczniu 1846 roku został potem skazany na 7 lat więzienia w twierdzy za organizowanie na tych terenach oddziałów przeciw zaborcy. W czasach powstania styczniowego w 1863 r. obowiązki leśniczego pełnił brat poety Kornela Ujejskiego, który często bywał w tych stronach.
W czasie I wojny światowej toczyły się tu walki między zaborcami, czego dowodem jest cmentarz wojenny(nr 228) według projektu Gustawa Rossmana. Ks. Stanisław Konopacki pełniący zarazem urząd wicemarszałka Rady Powiatowej w Pilźnie, wybudował kościół parafialny i most na Wisłoce, oddany do użytku w 1910 roku jako pomnik bitwy grunwaldzkiej. We wrześniu 1914 roku wysadziły most wycofujące się przed Rosjanami wojska austriackie. 4 grudnia 1914 roku doszło do niemieckiego ataku na umocnione pozycje rosyjskie, walczyły wojska niemieckie dowodzone przez generała Mackensena, a rosyjskie przez generała Dymitriewa.
W czasie II wojny światowej w Przeczycy działał tu Ignacy Czech ps. "Barabasz" jeden z organizatorów placówki AK Brzostek. Pochodzący stąd nauczyciel Jan Gil ps. "Ptaś" uwięziony w czasie łapanki, dostał się do obozu zagłady w Oświęcimiu. Jest on autorem Wspomnienień z obozów. W Przeczycy istniał obóz pracy, od jesieni 1944 roku, w dworskich zabudowaniach gospodarczych dla około 250 więźniów, którzy wykonywali prace na zapleczu frontu. 10 lipca 1942 roku, na granicy Przeczycy oraz Jodłowej hitlerowcy rozstrzelali 167 osób głównie pochodzenia żydowskiego z pobliskiego getta istniejącego od 1941 r. Z miejsca egzekucji uciekło 2 Żydów: Hersz Gelb, Josek Lazur, którzy dzięki miejscowym przeżyli okupację. Grupka mieszkańców okolicznych miejscowości uczestnicząc w I kompanii 5.psp. AK, pod dowództwem por. Edwarda Przybyłowicza ps. Bem brała udział w dniu 17 sierpnia 1944 r. w walce pod Gilową Górą, w której zginęło 24 gestapowców, a kilku zmarło w wyniku odniesionych ran. Zniszczono 9 samochodów i zdobyto wiele amunicji. Dzięki tej zasadzce ocaleli mieszkańcy pacyfikowanej pobliskiej Żurowej.
W dniu ofensywy sowieckiej; 15 stycznia 1945 r., Niemcy dokonali łapanki w Przeczycy i w sąsiednich miejscowościach. Wywieziono około 400 mężczyzn do fortyfikacji Wrocławia. Dwudziestu zginęło tam w czasie radzieckiego natarcia. Po wojnie nastał czas represji względem AK. M.in. został aresztowany z tych okolic przez jasielski PUBP Mieczysław Frużyński i inni.
Galeria
edytuj-
Dawny spichlerz plebański z Przeczycy z 1732 przeniesiony do skansenu w Sanoku
Zabytki
edytujKościół Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej to sanktuarium ze względu na uznany za cudowny obraz Matki Boskiej Przeczyckiej. Obraz ma burzliwą historię, trzykrotnie okradano go z korony, a w 1975 r. w jego rekoronacji brał udział Karol Wojtyła, ówczesny biskup krakowski, potem papież. Przeczyckie odpusty, odbywające się rokrocznie 15 sierpnia, w wielu domach gminy Brzostek uznawane są za święto równe Wigilii Bożego Narodzenia czy Wielkanocy.[potrzebny przypis]
Według rejestru zabytków NID[6] na listę zabytków wpisane są:
- kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP, 1906, nr rej.: A-750 z 19.11.1985
- zespół dworski, 2 poł. XIX, ok. 1920, nr rej.: A-314 z 28.10.1987: dwór, park, spichlerz. Istniały również stajnia, piwnica i obora.
- spichrz plebański, drewn., 1732, nr rej.: A-322 z 11.02.1969 (przeniesiony do skansenu w Sanoku).
W dworze mieści się Szkoła Podstawowa im. ks. dr. Józefa Jałowego.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 110669
- ↑ BIP gminy. Stan ludności na dzień 31.12.2020
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1041 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo podkarpackie. [dostęp 2016-01-02].
Bibliografia
edytuj- A.E. Kuropatnicki: Przewodnik po Galicji, Kraków 1786
- J. Mleczko: Jodłowa jej przeszłość i teraźniejszość, Jodłowa 1989
- Przewodnik turystyczny: Ziemia Dębicka, Dębica 2003
Linki zewnętrzne
edytuj- Przeczyca, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 132 .
- Przeczyca, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 521 .
- Przeczyca, trochę historii ... oraz kilka fotografii