Wisłoka
Wisłoka – rzeka w południowo-wschodniej Polsce, prawy dopływ górnej Wisły. Długość rzeki wynosi 164 km, a powierzchnia dorzecza 4110 km².
![]() Wisłoka w Czarnem | |
Kontynent | |
---|---|
Państwo | |
Rzeka 2 rzędu | |
Długość | 164[1][2] km |
Powierzchnia zlewni |
4 110[2] km² |
Średni przepływ | |
Ident. PRNG |
148571[3] |
Źródło | |
Miejsce | w środkowej części Beskidu Niskiego, okolice opustoszałej wsi Radocyna |
Wysokość |
ok. 600 m n.p.m.[1] |
Współrzędne | |
Ujście | |
Recypient |
rzeka Wisła |
Miejsce | w okolicy wsi Ostrówek |
Współrzędne | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego ![]() | |
Położenie na mapie Polski ![]() |
Bieg rzekiEdytuj
CharakterystykaEdytuj
Wisłoka prawie w całości znajduje się w województwie podkarpackim (w powiatach jasielskim, dębickim oraz mieleckim), swój bieg rozpoczyna jednak w województwie małopolskim (w powiecie gorlickim)[2].
Wypływa na powierzchnię kilkoma potokami źródłowymi, z których najważniejsze, Radocina i Zawoja znajdują się na wysokości ok. 600 m n.p.m., na stoku Dębiego Wierchu[1]. Płynie przez Beskid Niski, Pogórze Jasielskie, Kotlinę Jasielsko-Krośnieńską, stanowi granicę pomiędzy Pogórzem Strzyżowskim a Pogórzem Ciężkowickim, a następnie przebiega Doliną Dolnej Wisłoki, by zakończyć swój bieg w Nizinie Nadwiślańskiej, w okolicy Ostrówka[1].
Cechuje ją złożony reżim hydrologiczny (w górnej partii obserwuje się śnieżny silnie wykształcony, natomiast w dolnej – śnieżno-deszczowy), a także, podobnie jak inne rzeki górskie i podgórskie, duży spadek podłużny, przekraczający 3–5‰[4]. Rzekę charakteryzują duża zmienna stanów wody oraz duży potencjał powodziowy, spowodowane częstymi ulewnymi opadami, powodującymi gwałtowne przybory wód[5][6].
Miasta nad rzekąEdytuj
W kolejności od źródła, nad Wisłoką leżą: Jasło, Brzostek, Pilzno, Dębica, Przecław oraz Mielec[1][7].
DorzeczeEdytuj
Obszar zlewniEdytuj
Powierzchnia zlewni Wisłoki wynosi 4110 km². Znajduje się na terenie dwóch województw (województwo podkarpackie i województwo małopolskie) i dwunastu powiatów (powiaty gorlicki, nowosądecki, jasielski, krośnieński, sanocki, tarnowski, dąbrowski, dębicki, strzyżowski, ropczycko-sędziszowski, mielecki, kolbuszowski)[2].
Hydrologia rzekiEdytuj
Przepływ ciekuEdytuj
Na rzece wodowskazy IMGW znajdują się w Kotani (154,49 km biegu rzeki), Nowym Żmigrodzie (132 km), Żółkowie (113,09 km), Krajowicach (104,04 km), Łabuziu – części wsi Parkosz[8] (71,22 km), Brzeźnicy (48,05 km), Pustkowie (42,63 km) oraz w Mielcu (22,23 km)[9].
Przepływy na stacjach wodowskazowych IMGW[10] [m³/s] | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Stacja wodowskazowa | WWQ[a] | SWQ[b] | SSQ[c] | SNQ[d] | NNQ[e] | Lata |
Krempna-Kotań | 134 | 71,8 | 2,93 | 0,26 | 0,12 | 2003–2010 |
Żółków | 464 | 191 | 7,71 | 0,67 | 0,12 | 1971–2010 |
Krajowice | 1370 | 508 | 23,6 | 2,94 | 0,99 | 1951–2010 |
Łabuzie | 1370 | 487 | 28,2 | 3,99 | 1,38 | 1981–2010 |
Pustków | 1380 | 728 | 41,2 | 6,89 | 4,60 | 2004–2010 |
Mielec 2 | 1360 | 581 | 38,9 | 7,21 | 3,00 | 1993–2010 |
Temperatura wodyEdytuj
Temperatura wody wg miejscowości w okresie od 22 stycznia do 1 grudnia 2009[11] | |||
---|---|---|---|
JCW | Średnia temperatura | Najniższa temperatura | Najwyższa temperatura |
Krempna | 8,8 °C | 1,0 °C | 19,6 °C |
Żółków | 9,0 °C | 0,6 °C | 21,4 °C |
Jasło (Gądki) | 10,2 °C | 1,5 °C | 21,0 °C |
Pilzno | 11,5 °C | 2,3 °C | 22,1 °C |
Podgrodzie | 11,4 °C | 0,5 °C | 22,6 °C |
Kozłów | 11,0 °C | 2,2 °C | 21,3 °C |
Przecław | 11,3 °C | 2,0 °C | 21,6 °C |
Mielec (Wojsław) | 9,8 °C | 1,9 °C | 22,2 °C |
Gawłuszowice | 11,2 °C | 1,6 °C | 21,9 °C |
Środowisko naturalneEdytuj
RybostanEdytuj
W Wisłoce w przekroju Mokrzec i Dębica stwierdzono 35 gatunków ryb. W rzece występują m.in.: brzana (Barbus barbus), kiełb pospolity (Gobio gobio), kleń (Squalius cephalus), piekielnica (Alburnoides bipunctatus), płoć (Rutilus rutilus), strzebla potokowa (Phoxinus phoxinus), świnka pospolita (Chondrostoma nasus), ukleja pospolita (Alburnus alburnus), okoń pospolity (Perca fluviatilis), pstrąg potokowy (Salmo trutta m. fario), łosoś szlachetny (Salmo salar), troć wędrowna (Salmo trutta m. trutta), koza pospolita (Cobitis taenia), lipień pospolity (Thymallus thymallus), głowacz białopłetwy (Cottus gobio), głowacz pręgopłetwy (Cottus poecilopus), śliz pospolity (Barbatula barbatula), minóg strumieniowy (Lampetra planeri), boleń pospolity (Leuciscus aspius), certa (Vimba vimba), jaź (Leuciscus idus), karaś srebrzysty (Carassius gibelio), krąp (Blicca bjoerkna), leszcz (Abramis brama), różanka pospolita (Rhodeus sericeus), wzdręga (Scardinius erythrophthalmus), jazgarz (Gymnocephalus cernua), sandacz pospolity (Sander lucioperca), piskorz (Misgurnus fossilis), szczupak pospolity (Esox lucius), węgorz europejski (Anguilla anguilla), miętus pospolity (Lota lota)[2].
Wisłoka i jej dopływy stanowiły siedlisko oraz miejsce tarła ryb dwuśrodowiskowych, jednak budowa stopni i regulacje koryta doprowadziły do zaniku siedlisk i wyginięcia jesiotra, łososia, troci i certy w dorzeczu górnej Wisłoki. W wyniku badań stwierdzono, że w oddzielonych progami odcinkach rzeki występuje duże zróżnicowanie gatunkowe[2].
Obszary chronioneEdytuj
Parki narodoweEdytuj
Rzeka biegnie terenem zajmowanym przez Magurski Park Narodowy[12]. Powstał on w celu ochrony fauny, flory i krajobrazu Beskidu Niskiego[13].
Obszary chronionego krajobrazuEdytuj
Wisłoka przepływa przez Południowomałopolski Obszar Chronionego Krajobrazu, Obszar Chronionego Krajobrazu Beskidu Niskiego, Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Strzyżowskiego, Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego, Jarząbsko-Żdżarski Obszar Chronionego Krajobrazu i Przecławski Obszar Chronionego Krajobrazu[12]. Obszary chronionego krajobrazu obejmują tereny cenne ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz wyróżniające się walorami krajobrazowymi, dające możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełniące funkcję korytarzy ekologicznych[14].
Obszary Natura 2000Edytuj
Wisłoka wraz z dopływami tworzy trzy specjalne obszary ochrony siedlisk: przy źródłach – Źródliska Wisłoki o powierzchni 181,84 ha, w odcinku górnym (od północnej granicy Ostoi Magurskiej do mostu na drodze krajowej nr 73 w Jaworzu Górnym) – Wisłoka z dopływami o powierzchni 2651,03 ha, a w odcinku dolnym (od Podleszan do ujścia Wielopolki oraz od Dębicy do ujścia Chotowskiego Potoku) – Dolna Wisłoka z dopływami o powierzchni 453,69 ha[12]. Rzeka przepływa także przez obszar specjalnej ochrony ptaków Beskid Niski oraz specjalny obszar ochrony siedlisk Ostoja Magurska[12].
AdministracjaEdytuj
Nadzór wodnyEdytuj
Cała rzeka podlega zarządowi zlewni w Jaśle i regionalnemu zarządowi gospodarki wodnej w Rzeszowie. Dolny odcinek rzeki znajduje się pod opieką nadzoru wodnego w Mielcu, środkowy odcinek – nadzoru wodnego w Dębicy, a górny odcinek – nadzoru wodnego w Jaśle[7]. Wisłoka na Mapie Podziału Hydrograficznego Polski ma identyfikator 218[7].
Jednolite części wódEdytuj
W planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły Wisłokę podzielono na osiem jednolitych części wód powierzchniowych[15].
Jednolite części wód powierzchniowych w pgw na lata 2011–2016 i 2016–2021 | |||||
---|---|---|---|---|---|
Nazwa jcwp | Kod jcwp | Typ | Status | Stan | |
Wisłoka od pot. Kiełkowskiego do ujścia | PLRW20001921899 | 19 (rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta) | silnie zmieniona | dobry | |
Wisłoka od Rzeki do Pot. Kiełkowskiego | PLRW20001921895 | 19 (rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta) | silnie zmieniona | zły | |
Wisłoka od pot. Chotowskiego do Rzeki | PLRW200019218771 | 19 (rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta) | silnie zmieniona | zły | |
Wisłoka od Ropy do Pot. Chotowskiego | PLRW200015218719 | 15 (średnia rzeka wyżynna – wschodnia) | silnie zmieniona | dobry | |
Wisłoka od Dębownicy do Ropy | PLRW200014218199 | 14 (mała rzeka fliszowa) | naturalna | dobry | |
Wisłoka od Ryja do Dębownicy | PLRW2000142181959 | 14 (mała rzeka fliszowa) | naturalna | dobry | |
Wisłoka od Reszówki do Ryja | PLRW200014218153 | 14 (mała rzeka fliszowa) | naturalna | dobry | |
Wisłoka do Reszówki | PLRW2000122181334 | 12 (potok fliszowy) | naturalna | zły |
Monitoring powodziowyEdytuj
Dorzecze Wisłoki objęte jest monitoringiem powodziowym. Stacje bazowe znajdują się w Jaśle, Ropczycach, Dębicy i w Mielcu. Na rzece Wisłoce punkty pomiarowe (wodne) znajdują się w Jaśle, Kątach, Kotani, Majscowej, Nowym Żmigrodzie, Osieku Jasielskim, Brzeźnicy, Dębicy, Jaworzu Górnym, Pilźnie (Łabuzie), Skurowej, Gawłuszowicach, Przecławiu i Woli Mieleckiej[16].
Obwody rybackieEdytuj
Wisłoka podzielona jest na pięć obwodów rybackich, którymi administrują zarządy okręgów Polskiego Związku Wędkarskiego[17]:
- Obwód nr 1 – zarządzany przez PZW Krosno, obejmuje odcinek od źródeł do ujścia Jasiołki[18],
- Obwód nr 2 – zarządzany przez PZW Krosno, obejmuje odcinek od Jasiołki do Jodłówki[19],
- Obwód nr 3 zbiornika Mokrzec – zarządzany przez PZW Rzeszów, obejmuje odcinek od ujścia Jodłówki do ujścia Dulczy[20],
- Obwód nr 4 – zarządzany przez PZW Rzeszów, obejmuje odcinek od ujścia Dulczy do ujścia Tuszymki[21],
- Obwód nr 5 – zarządzany przez PZW Rzeszów, obejmuje odcinek od ujścia Tuszymki do ujścia rzeki Wisłoki[22].
HistoriaEdytuj
Od średniowiecza dorzecze Wisłoki stanowiło miejsce osadnictwa. Istniały wówczas wielodziałowe grody, nazywane Wietrzno, prawdopodobnie stanowiące osłonę terytorium plemienia z okolic Przemyśla. Wymienia się wśród nich grodziska w Brzezowej, Przeczycy i Trzcinicy[23].
Pierwszy dokument potwierdzający istnienie wsi w dolinie Wisłoki został wydany przez legata papieskiego Idziego z Tusculum, zatwierdzającego posiadłości opactwa tynieckiego w latach 1123–1125. Wymieniono w nim Pilzno, Brzostek, Klecie, Dęborzyn oraz Vnchovici (prawdopodobnie Januszkowice)[24].
Wzdłuż Wisłoki biegł szlak handlowy łączący Polskę z Węgrami, co skutkowało wzrostem znaczenia znajdujących się przy niej osad, m.in. Kołaczyc, Pilzna i Brzostku, które w XIV w. otrzymały prawa miejskie[25].
Okolica Wisłoki była kolonizowana przez ludność pochodzenia niemieckiego, nazywaną Głuchoniemcami, co w 1869 roku opisał Wincenty Pol:
Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny; całą tę okolicę, którą obszar Wisłoki, Ropy, Jasły, Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje, osiedli tak zwani Głuchoniemcy od dołów Sanockich począwszy, to jest od okolicy Komborni, Haczowa, Trześniowa aż po Grybowski dział: Gorlice, Szymbark i Ropę od wschodu na zachód, ku północy aż po ziemię Pilźniańską, która jest już ziemią województwa Sandomierskiego. Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi. Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów, ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dijalektu małopolskiego, i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany, nie zachował ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia, tylko że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu, a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu[26].
GaleriaEdytuj
Wezbrana Wisłoka po opadach w Jaśle.
Zobacz teżEdytuj
UwagiEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b c d e f Wisłoka, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2023-01-02] .
- ↑ a b c d e f Zlewnia Wisłoki, Wisłoka bez barier, 2 marca 2019 [dostęp 2023-01-02] (pol.).
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 28 października 2022, identyfikator PRNG: 148571
- ↑ Rzeki karpackie – czysta Natura 2000.
- ↑ ''Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Pilzno'', pilzno.un.pl [dostęp 2023-01-04] .
- ↑ Uchwała Nr XXXV/298/21 Rady Miejskiej w Brzostku z dnia 27 sierpnia 2021 roku w sprawie uchwalenia zmiany „Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Brzostek”, UM Brzostek [dostęp 2022-12-29] (pol.).
- ↑ a b c Plany gospodarowania wodami, warstwa Mapa Podziału Hydrograficznego Polski, Hydroportal Informatycznego Systemu Osłony Kraju .
- ↑ GUS. Wyszukiwarka TERYT [dostęp 2023-05-28] .
- ↑ Raport z wykonania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. Zał. 1. s. 29. IMGW PIB, 2013.
- ↑ Raport z wykonania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. Zał. 1. s. 42. IMGW PIB, 2013.
- ↑ Ocena jakości wód w rzekach województwa podkarpackiego objętych badaniami monitoringowymi w 2009 r. – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie [dostęp 2023-01-04] (pol.).
- ↑ a b c d Geoserwis, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska .
- ↑ Powstanie MPN – Magurski Park Narodowy, www.magurskipn.pl [dostęp 2023-01-03] (pol.).
- ↑ Dz.U. z 2004 r. nr 92, poz. 880 ze zmianami.
- ↑ PGW Wisła załączniki, [w:] Plan Gospodarowania Wodami (PGW) dla obszaru dorzecza Wisły [zip], Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, 2011 .
- ↑ RWD Prospect, monitoring.prospect.pl [dostęp 2023-01-05] .
- ↑ Wykaz obwodów rybackich i uprawnionych do rybactwa w regionie wodnym Górnej-Wschodniej Wisły oraz regionie wodnym Dniestru wraz z okresem obowiązywania umów użytkowania obwodów rybackich, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Rzeszowie .
- ↑ Wisłoka nr 1, zimorodek.pl [dostęp 2023-01-05] .
- ↑ Wisłoka nr 2, zimorodek.pl [dostęp 2023-01-05] .
- ↑ - Wisłoka nr 3, zimorodek.pl [dostęp 2023-01-05] .
- ↑ - Wisłoka nr 4, zimorodek.pl [dostęp 2023-01-05] .
- ↑ - Wisłoka nr 5, zimorodek.pl [dostęp 2023-01-05] .
- ↑ K. Skowroński: Z dziejów osadnictwa nad Wisłoką w XIV wieku. W: Mediaevalia. W 50 rocznicę pracy naukowej Jana Dąbrowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1960, s. 127–149.
- ↑ Stanaszek 1997 ↓, s. 19.
- ↑ Stanaszek 1997 ↓, s. 23.
- ↑ Wincenty Pol: Historyczny obszar Polski: rzecz o dijalektach mowy polskiej. Kraków: 1869, s. 32.
BibliografiaEdytuj
- Bogdan Stanaszek: Brzostek i okolice. Brzostek: Towarzystwo Miłośników Ziemi Brzosteckiej w Brzostku, 1997. ISBN 83-901833-3-1.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Wisłoka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 605 .